◄ درباره دریای خزر

دریای خزر، (با اسامی دیگری چون دریای کاسپین و دریای مازندران)، بزرگترین دریاچه بسته جهان است که در جنوب‌شرقی قاره اروپا با قاره آسیا هم‌مرز است. طول آن 1200-1039 کیلومتر، عرض آن تا 435 کیلومتر می‌باشد و مساحت آن بین 378 تا 390 هزار کیلومتر مربع و حجم آبی آن معادل 78-76 هزار کیلومتر مکعب و معادل 44درصد کل ذخایر آبی دریاچه‌های جهان است. از نظر حداکثر عمق(1025متر) با تعدادی از آب‌های جهان چون دریای سیاه، بالتیک و دریای زرد تقریبا هم‌اندازه و از نظر مساحت از دریاهای: آدریاتیک، اژه، آزو، آرال و برخی دیگر بزرگتر است.

مساحت و حجم آبی دریای خزر و نیروی نوسانات دوره‌ای سطح آن بطور قابل توجهی متفاوت است. مساحت دریای خزر، تنها 10 درصد از مساحت حوضه آبریز آن‌را در بر می‌گیرد. به این معنا که اگرچه سواحل آن متعلق به پنج کشور روسیه، ایران، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان است، اما چهار کشور گرجستان، ارمنستان، ازبکستان و ترکیه نیز در حوضه آبریز دریای خزر قرار می‌گیرند.

عمق آن از شمال به جنوب افزایش می‌یابد. میانگین ژرفای این دریاچه در ناحیه شمالی کم‌تر از ۱۰ متر، در بخش میانی بین ۱۸۰ تا ۷۸۸ متر و در بخش جنوبی که آب‌های کناره ایران را تشکیل می‌دهد به ۹۶۰ تا ۱۰۰۰ متر و کمی بیشتر می‌رسد. تا ژرفای ۱۰۲۵ متری نیز در ناحیه جنوبی این دریاچه گزارش شده‌است. جهت جریان آب این دریاچه از سمت شمال غربی به جنوب شرقی است. همین جهت جریان و ژرفای زیاد آب در کرانه‌های ایران که باعث کندی حرکت جریان می‌شود منجر به تجمع انواع آلودگی‌های این دریاچه در سواحل ایران به میزانی بیش از کرانه‌های دیگر کشورها می‌شود. این دریا، محیط زیست گرانبهاترین ماهی‌های دنیا است. در بخش جنوبی دریای خزر و رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند یعنی سواحل مربوط به ایران، 74 گونه ماهی فهرست شده است. از مهمترین رودخانه‌هایی که به این دریا می ریزد می‌توان از سپیدرود و پیلورود (رود بزرگ) و هراز نام برد. دریای خزر یکی از بی‌همتاترین بوم‌شناخت‌های آبی جهان بوده که محیطی مناسب برای زندگی و رشد مرغوب‌ترین ماهی‌های خاویاری جهان است. ۹۰ درصد صید ماهیان خاویاری مختص به این دریا است.

◄ فیلم بالا، از آب‌های جمهوری آذربایجان

دریای خزر داری ذخایر گاز، نفت و خاویار است. کل ذخایر اثبات‌شده نفت در این دریا ۵۰ میلیارد بشکه بوده است و این یعنی حدود ۴ درصد از کل ذخایر نفت جهان. همچنین ۹۰ درصد خاویار جهان از این دریا صید می‏شود.اما صید بی رویه این ماهی سبب گشته است که بنابر گفته دانشمندان ۹۰ درصد از تعداد این ماهیان در یک قرن اخیر کاسته شود و اگر این روند ادامه یابد تا ۱۰ سال آینده به کلی در این دریا منقرض می‏شوند.

◄ ماهیان دریای خزر:

فراوانی ماهیان غیربومی در سال‌های اخیر برای مقاصد تجاری نظیر توسعه پرورش ماهی یا تصادفی به همراه سایر گونه‌های پرورشی و احداث کانال ولگا-دن در این منطقه افزایش یافته‌اند و حدود 17 درصد از گونه‌های این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. خانواده کپورماهیان بین ماهیان غیربومی این منطقه دارای بیشترین تعداد جنس و گونه می‌باشند، ضمن آنکه ماهی کاراس و گامبوزیا، بین ماهیان غیربومی، بیشترین پراکنش را در سطح منطقه دارند.

تاکنون با درنظر گرفتن ماهیان غیربومی در دریای خزر ، اعم از آب‌های ایرانی و غیر آن و بدون لحاظ کردن حوضه آبریز پیرامونی، 77 جنس و 149 گونه از 22 خانواده شناسایی شده است، در بخش ایرانی دریای خزر (و نه رودخانه‌های منتهی به آن)، 20 خانواده وجود دارد که در این بین، خانواده قنات‌ماهیان (Leuciscidae) و گاوماهیان(Gobiidae) به لحاظ تعداد جنس و گونه متنوع‌ترین خانواده‌ها هستند، ضمن انکه تعدادی از خانواده‌ها مانند شیشه‌ماهیان (Atherinidae)، سوزن‌ماهیان (Syngnathidae) و اردک‌ماهیان (Esocidae) تنها دارای یک جنس و یک گونه می‌باشند. از میان ماهیان شناسایی شده اغلب ساکن آب شیرین (رودخانه‌ها و تالاب‌های مرتبط با دریای خزر) هستند که ندرتا وارد دریای خزر نیز می‌گردند و حدود 23 درصد از آنها را ماهیان مهاجر از دریا به رودخانه تشکیل می‌دهند. در این بخش سایت تنها به ماهیان ساکن دائم و موقت داخل دریای خزر پرداخته می‌شود.

44درصد از گونه‌های ماهیان دریای خزر و حوضه آبریز آن، قابلیت بهره‌برداری اقتصادی دارند. ترکیب و میزان صید ماهیان اقتصادی، از غرب به شرق دریای خزر تفاوتهای بارزی دارند. طول عمر اغلب ماهیان این منطقه کمتر از 10 سال بوده و حداکثر طول بدن نیز کمتر از 50 سانتی‌متر است. 24 درصد از گونه‌های ماهیان این منطقه، انحصاری دریای خزر بوده و در سایر نقاط دنیا وجود ندارند(endemic). این گونه‌ها به لحاظ حفاظتی دارای ارزش ویژه‌ای بوده، ضمن آنکه از خصوصیات ویژه این اکوسیستم منحصربه فرد هستند و می‌بایست نسبت به حفاظت از آنها تمهیدات خاصی صورت گیرد. هشت خانواده از ماهیان دریای خزر دارای این گونه‌ها هستند که خانواده گاوماهیان با 42درصد، دارای بیشترین تعداد گونه انحصاری این منطقه است. حال آن‌که کمترین پژوهش‌ها در حوضه جنوبی دریای خزر در مورد گونه‌های این خانواده صورت گرفته است.

وضعیت ماهیان منطقه دریای خزر و حوضه آبریز جنوبی آن، با توجه به معیارهای گوناگون ارزیابی شده و بر این اساس 6 درصد از گونه‌های این منطقه شدیدا در معرض خطر انقراض هستند، 21 درصد نیازمند حفاظت بوده و تنها 36 درصد وضعیت خوبی دارند. تخریب زیستگاه مخصوصا برای ماهیانی که مهاجر بوده و در رودخانه تولیدمثل می‌کنند و صید بی‌رویه گونه‌های اقتصادی از عوامل مهم در خطر انقراض قرارگرفتن گونه‌های ماهیان این منطقه می‌باشد.

لازم به ذکر است که مساحت دریای خزر، تنها 10 درصد از مساحت حوضه آبریز آن‌را در بر می‌گیرد، و ما در بخش ماهیان دریای خزر، ماهیانی را که در حوزه آبریز است ذکر نمی کنیم، بلکه به ماهیانی اشاره می‌کنیم که در بخش ایرانی دریای خزر دیده شده‌اند.

»» راهنمای استفاده:

::: با کلیک بر روی خانواده ماهیان خزر از منوی بالای صفحه، وارد بخش خانواده‌های ماهیان دریای خزر شوید و خانواده مورد نظر خود را انتخاب کنید.

::: همچنین با کلیک روی گونه‌های ماهی، می‌توانید فهرست گونه‌هایی که تا این لحظه در سایت درج شده‌اند را ببینید و اطلاعات مربوطه را مطالعه نمایید.