:: ماهیان خلیج فارس و دریای عمان ← خانواده جراح‌ماهیان ← گونه جراح‌ماهی زندانی

◄ وجود این ماهی در ایران -به صورت آزاد- قطعیت ندارد و نیاز به بررسی بشتر وجود دارد.

»» سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Acanthurus triostegus (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: جراح‌ماهی زندانی ، جراح‌ماهی سوهال

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Perciformes (راسته: سوف‌ماهی‌سانان)
← Suborder: Acanthuroidei (زیرراسته: جراح‌ماهی‌واران)
← Family: Acanthuridae (خانواده: جراح‌ماهیان) (En: Surgeonfishes)
← Subfamily: Acanthurinae
← Genus: Acanthurus (جنس: جراح‌ماهی‌ها)
← Species: Acanthurus triostegus (گونه: جراح‌ماهی زندانی )

:: نام انگلیسی: Convict surgeonfish و نیز: Convict tang, Five-banded surgeon-fish, Fiveband surgeonfish
• کشورهای عربی حاشیه خلیج پارس و دریای عمان و سایرین: -
:: برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Chaetodon triostegus, Acanthurus triostegus triostegus, Hepatus triostegus, Rhombotides triostegus, Teuthis triostegus, Harpurus fasciatus, Acanthurus zebra, Chaetodon couaga, Teuthis australis, Acanthurus hirudo, Acanthurus subarmatus و...
:: ریشه لغوی: Acanthurus از واژه Akantha (یونانی)= خار + oura=دم / Sohal= از نام عربی این ماهی.

■ کشورهای محل زندگی جراح‌ماهی زندانی
• فهرست‌شده در آب‌های ایران (عوفی، 1394)→[بصورت آزاد قطعی نیست و نیاز به بررسی بیشتر دارد] و نیز:
آسیا: چین، هنگ کنگ، هند، اندونزی، ژاپن، مالزی، مالدیو، فیلیپین، سریلانکا، تایوان، تایلند، ویتنام، تیمور شرقی
آفریقا: کنیا، کومور، ماداگاسکار، موزامبیک، سومالی، آفریقای جنوبی، تانزانیا
اقیانوسیه: استرالیا، ساموآ، فیجی، پلی نزی، کیریباتی، میکرونزی، نیو کالدونیا، نیوزلند، پالائو، تاهیتی، پاپوآ گینه نو، تونگا و...
آمریکای شمالی و مرکزی: کوستاریکا، السالوادور، گواتمالا، هندوراس، مکزیک، نیکاراگوا، پاناما
آمریکای جنوبی: کلمبیا

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده جراح‌ماهی زندانی
• بومی در خلیج فارس و دریای عمان، و همچنین:
دریای آندامان، اقیانوس اطلس، خلیج بنگال، دیواره بزرگ مرجانی و دریای مرجان استرالیا، فلات‌های شرق‌مرکزی، غرب‌مرکزی، شمالی، شمالشرقی و شمالغربی استرالیا، خلیج کالیفرنیا، خلیج تایلند، اقیانوس هند، دریای اندونزی، خلیج کیمبی، خلیج لانوزا، خلیج لیته، خلیج لینگاین، خلیج میلنه، فلات نیوزلند، اقیانوس آرام، خلیج پانای، آب‌های پلی نزی، خلیج کوسه، خلیج ساگاد، آب‌های ساحلی سومالی، دریای جنوبی چین،، دریای سولو-سلبز، دریای تاسمان، دریای زرد و...

■ ویژگی‌های زیستگاه جراح‌ماهی زندانی
دریازی، نزدیک مرجان‌ها. بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)
در عمق 0 تا 90 متری مشاهده شده است.
ساکن آب‌های گرمسیری.
بالغین در آبگیرها و آبسنگ‌های با بستر سخت رو به دریا به سر می‌برند. ماهیان جوانتر در آبگیرهای جزر و مدی هستند.
مختصات جغرافیایی: از 26°شمالی تا 36°جنوبی و 25°شرقی تا 85°غربی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک جراح‌ماهی زندانی

• شکل بدن: باله پشتی دارای 9 شعاع سخت و 22-26 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 19-22 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 14-16 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 3-5 شعاع نرم | باله دمی کم و بیش صاف و کوتاه | موقعیت دهان انتهایی | فلس‌ها از نوع شانه‌ای | بدن فشرده، پیشانی محدب | رنگ بدن خاکستری زیتونی، با 4 نوار عمودی که یکی روی سر از میان چشم می‌گذر و یکی روی ساقه دمی است. در ناحیه شکمی روشنتر است | در دو طرف ساقه دمی یک خار برجسته رو به جلو دارد که داخل یک شیار تا خورده است. | فلس‌ها ریز هستند | 18-22 جارویی آبششی در ردیف قدامی و 19-24 تا در ردیف خلفی | شعاع‌های باله دمی کوچک هستند.
• اندازه: حداکثر طول کل 27 سانتیمتر و طول کل میانگین آن 17 سانتیمتر است.
• طول عمر: -
• غذا: بیشتر گیاهخوار است. جلبک‌خوار است است و با چریدن جلبک‌های روی صخره‌ها بویژه در محل ورود آب شیرین به دریا تغذیه می‌کند. همچنین از فیلتوپلانکتون‌ها، سخت‌پوستان کفزی، مرجان‌ها و... تغذیه می‌کند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 24 و تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / گامتیک (2n) برابر 48-48 عدد است.
• خصوصیات رفتاری: گاهی تشکیل گله می‌دهد.
• سایر توضیحات: برای نگهداری در آکواریوم، نیاز به فضای زیادی دارد.
در محیط طبیعی، توسط هامورماهیانی مثل Cephalopholis argus , مارماهیان دریایی مثل مارماهی لب‌سیاه Conger cinereus، لب‌لوله ماهیانی مثل لب‌لولهء سرخ Fistularia petimba، سرخوماهیانی مثل سرخوی دم‌سیاه Lutjanus fulvus شکار می‌شود.

■ تولیدمثل جراح‌ماهی زندانی

در اندازه 8.8 سانتیمتری بالغ هستند.
تجمعات تولیدمثلی تشکیل می‌دهند. در فصل تخمریزی، تودهء ابرمانند از تخم و اسپرم آنها مشاهده می‌شود که سپرماهیان عقابی نیز برای خوردن آن‌ها دیده می‌شوند.
تخم‌ها کروی، شناور، شفاف و غیرچسبناک.
در آب‌های باز تخمریزی کرده و از تخم و نوزاد نگهداری نمی‌کند.
چندهمسر است، و برای هرماده چندین نر وجود دارد.
تخمریزی بیشتر در ماه‌های مه تا آگست است.

■ صید جراح‌ماهی زندانی

با انواع تور، تله و گاهی با ترال.

‏■ ارزش‌های اقتصادی جراح‌ماهی زندانی

دارای ارزش صید تجاری. مصرف غذایی می‌شود اگرچه مواردی از مسمومیت با خوردن آنها وجود دارد.
به عنوان ماهی آکواریومی دارای ارزش است.

■ وضعیت ذخایر جراح‌ماهی زندانی

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.

■ بهداشت و بیماری‌های جراح‌ماهی زندانی

انگل عامل Hysterolecitha Infestation از آنها گزارش شده است.

○ تصاویر و فیلم از جراح‌ماهی زندانی: