:: ماهیان دریای خزر ← خانواده قنات‌ماهیان (کپورهای سرمخروطی) ← گونه ماهی سیم
• این گونه در بخش ماهیان آب‌های داخلی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
◄ در رده‌بندی‌های قدیمی‌تر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Abramis brama (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی سیم، سیم
• اسامی محلی » -
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: قنات‌ماهیان یا کپورهای سرمخروطی) (En: Minnows)
■ این گونه در گذشته در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) قرار داشته است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Abramis (جنس: ماهی‌های سیم)
← Species: Abramis brama (گونه: ماهی سیم)
← در بعضی منابع، گونه ساکن ایران گاه بصورت زیرگونه Abramis brama orientalis ذکر شده است.
:: نام انگلیسی: Freshwater bream و نیز Aral bream, Bream, Oriental bream, Bronze Bream
• سایر زبان‌ها: روسی » Lesch obyknovennyi. ترکی » Çapak baligi
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinus brama, Abramis vetula , Abramis brama orientalis
:: ریشه لغوی: Abramis از واژه abramidos (یونانی)= نام یک ماهی
■ کشورهای محل زندگی ماهی سیم
:: گزارش‌شده از ایران، و نیز:
افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان، روسیه سفید، اتریش، بلژیک، بلغارستان، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مولداوی، هلند، نروژ، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلوواکی، سوئد، سوئیس، انگلستان و اوکراین.
:: معرفی‌شده به: ایتالیا ، پرتقال ، قرقیزستان ، چین. اسپانیا و ایرلند
همچنین معرفی این ماهی به الجزایر شکست خورده است.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی سیم
:: بومی در ایران: سواحل گیلان دریای خزر، مهمترین محل زندگی در ایران، تالاب انزلی و مناطق اطراف آن است. در مازندران وجود ندارد. در دریاچه سد ارس جمعیت جداگانه‌ای زندگی می‌کند. در سفیدرود از مصب تا سد سنگر مشاهده شده.
:: در جهان: در اکوسیستم های مختلفی حاضر هستند از جمله دریای خزر و حوضه آبریز آن، منطقه پاله آرکتیک، دریای آرال، اقیانوس اطلس، دریای بالتیک، حوضه های رودخانه‌های آدور(فرانسه)، آلاند (آلمان)، آمودریا، رودخانه‌ها و دریاچه‌های بالکان، رود باگ(اوکراین، روسیه سفید و لهستان)، رود دانوب، رود دن، دانوب،رودخانه‌های دانمارک، رود دسنا (روسیه و اوکراین)، رود نیستر (اوکراین و مولداوی)، رود دنیپر (روسیه، روسیه سفید و اوکراین)، رود دراوا (اتریش، اسلوونی، ایتالیا، مجارستان و کرواسی)، رود دوینا (روسیه)، دریای سیاه، رود الب، رود گورین (اوکراین و روسیه سفید)، رود ارکیشی (چین)، رود کاما(روسیه)، رود خوپیور (روسیه)، رود کرینکا(روسیه)، رود پو(ایتالیا)، رود تاریم بالادست ولگا (چین)، دریاچه بایکال، رود ییلی (چین) و....
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی سیم
ساکن آب‌های شیرین و لب‌شور و بنتوپلاژیک است. در pH بین 7 تا 7.5 و dH بیش از 15 حضور دارد. مهاجر در آب شیرین است.
از عمق یک متری و بیشتر مشاهده می‌شود.
در مناطق معتدله با دمای 10 تا 24 درجه سانتیگراد زندگی می‌کند.
مختصات جغرافیایی:
از 75 ° شمالی تا 40 ° شمالی و 11 ° غربی تا 73 ° شرقی.
بالغین توان زندگی در گستره متنوعی از زیستگاه ها از دریاچه‌ها تا رودخانه‌های کوچک بزرگ را دارند. بیشتر در آب‌های حاشیه‌ای، بخشهای پایینی رودهای آرام، خلیج های لب‌شور و دریاچه‌های گرم و کم عمق دیده می‌شوند. بالغین در آب‌های ساکن و با جریان آهسته حضور دارند و در آنها جابجا می‌شوند.
لاروها و ماهیان جوان در آب‌های ساکن زندگی کرده و از پلانکتونها تغذیه می‌کنند. ماهیان جوان یک تا دوساله، برای تغذیه از آب‌های حاشیه‌ای به رودخانه‌ها می روند. اگر شرایط جابجایی به سمت آب‌های جاری وجود نداشته باشد، ممکن است ماهیان جوان با شرایط زندگی در آب‌های ساکن آداپته شوند، اما سرعت رشد آنها کمتر از ماهیان دیگر بوده و در وزن پایینتر بالغ می‌شوند. ماهی سیم در مواقع کاهش سطح آب به آب‌های لب‌شور خلیج ها پناه می‌برد. ماهیان جوان که در آب‌های لب‌شور مستقر شده‌اند، در بخشهای پایینی رودخانه‌ها زمستان گذرانی می‌کنند.
قسمت‌های پایینی رودخانه‌های بزرگ، دریاچه‌ها و آبگیرها با پوشش گیاهی زندگی می‌کند. در حوضه جنوبی دریای خزر بیشتر در تالاب انزلی مشاهده می‌گردد.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی سیم
• خصوصیات فیزیولوژیک و ریخت شناسی: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 9-10 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 23-30 شعاع نرم | 43-45 مهره در ستون فقرات | دهان زیرین و با قابلیت لوله‌ای شدن | خط جانبی دارای 51-60 فلس | باله مخرجی دارای 30 شعاع منشعب | قطر چشم 2/3 طول پوزه در نمونه‌های بزرگتر از 10 سانتیمتر طول استاندارد | دندان حلقی با فرمول 5-5 و نیز 5-6 و 6-5 | پایه باله‌های زوج خاکستری یا شفاف | باله دمی دارای 19 شعال | بدن مرتفع و از پهلوها فشرده | باله‌ها در بالغین تیره تر هستند | باله مخرجی دوبرابر بلندتر از باله پشتی است | تعداد خارهای آبششی 22 - 30 عدد
• اندازه: حداکثر طول تا 82 سانتیمتر و معمولا حدود 25 سانتیمتر. حداکثر وزن 6 کیلوگرم. در حوضه دریای خزر تا 47 سانتیمتر و وزن 1400 گرم گزارش شده است. در تالاب انزلی به طور متوسط 18 سانتیمتر است و وزن متوسط آن 191 گرم می باشد.
• طول عمر: حداکثر 23 سال.
• غذا: همه‌چیز‌خوار است.
:: در ایران (منابع فارسی): ناجورپایان، قطعات گیاهی، لارو سنجاقک‌ها، سوسک‌ها، نرئیس، پاروپایان و شیرونومیده.
:: در سایر کشورها بر طبق مطالعات انجام شده: از حشرات، بویژه شیرونومیدها، سخت‌پوستان کوچک نظیر گاماروس، دافنی و سیکلوپس، نرم‌تنان و گیاهان تغذیه می‌کند. نمونه های بزرگتر ممکن است ماهیان کوچک را نیز بخورند. ماهیان سیم جوان از زئوپلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند. بر حسب شرایط می‌تواند از ریزه‌خواری یا فیلتر کردن نیز برای تغذیه استفاده کند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های Diploid/ zygotic(2n) برابر 52-52 یا 50-50. کروموزوم‌های Haploid/ gametic (n) برابر 25 یا 26 در گزارش‌های مختلف است. در مطالعه‌ای که در ایران انجام شده، تعداد کروموزوم‌های پلاک‌های متافازی حاصل از طریق له کردن بافت‌های قسمت قدامی کلیه و آبشش در این ماهی 2n=50 و تعداد بازوهای کروموزومی آن NF=82 تعیین گردید. کاریوتایپ تهیه شده از این ماهی شامل 8 جفت کروموزوم متاسنتریک، 8 جفت کروموزوم ساب متاسنتریک و 9 جفت کروموزوم آکروسنتریک بود.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. مهاجرتهای داخل آب شیرین دارد. دارای دو فرم ساکن در آب شیرین و مهاجر از دریا به رودخانه است.
• سایر توضیحات: ماهیان سیم دریای خزر، رود ارس و تالاب انزلی در فاكتورهای ریخت سنجی با هم اختلاف قابل توجهی دارند.
توان زنده ماندن زیادی در خارج از آب دارد.
سرعت شنای انفجاری ماهی سیم حدود 0.98 متر بر ثانیه و معادل 4.09 برابر طول بدن در ثانیه است.
»» پارمترهای خون‌شناسی: در یک مطالعه انجام شده در استان گیلان، میانگین گلبول‌های قرمز 2426149.77 (RBC) عدد در میلی‌متر مکعب، تعداد گلبول‌های سفید 16885.36 (WBC) عدد در میلی‌متر مکعب، هماتوکریت 28.70 (Hct) درصد، غلظت هموگلوبین 7.74 (Hb) گرم در دسی‌لیتر، متوسط حجم گلبولی 118.95 (MCV) فمتولیتر، مقدار هموگلوبین داخل گلبولی 32.40 (MCH) پیکوگرم، متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها 27.21 (MCHC) گرم، لنفوسیت 76.18 درصد، منوسیت 1.12 درصد و نوتروفیل 23.00 درصد به دست آمد.
■ تولید مثل ماهی سیم
تخمریزی بیشتر در آب‌های حاشیه‌ای، دشت‌های سیلابی یا دریاچه‌های دارای بافت گیاهی صورت می‌گیرد.
برای تخمریزی مهاجرتهای طولانی به سمت بالادست رود(در رود دنیپر تا 100 کیلومتر) انجام می‌دهد. بسیاری از جمعیت ها مهاجرتهای تولیدمثلی خود را از پاییز شروع می‌کنند (بویژه انواع نیمه رودرو) که در زمستان کندتر شده و تا بهار ادامه می‌یابد. نرها اغلب از قلمرو تخمریزی در موازات سواحل محافظت می‌کنند. تخم‌ها به رنگ زرد یا نارنجی و چسبناک و اندازه آنها با سن ماهی مادّه افزایش می‌یابد. تخم‌ها به گیاهان آبزی می‌چسبند و گاه تا عمق 3 متری هم دیده می‌شوند.
ماهی سیم در 3 تا 4 سالگی بالغ می‌شود و دارای دو فرم ساکن در آب شیرین و مهاجر از دریا به رودخانه است. بیشترین مهاجرت در اوایل بهار رخ می‌دهد. دمای آب در این زمان 19 تا 24 درجه سانتیگراد است. هماوری سیم در رودخانه کورا 67 تا 442 هزار عدد (متوسط 142 هزار) گزارش شده است.
این ماهی گاهی با گونه Rutilus rutilus (ماهی کلمه) آمیزش کرده و هیبرید بارور تولید می‌کند.
■ صید ماهی سیم
در سال‌های 1373-74 در حوضه جنوب دریای خزر 5.4 تن ماهی سیم صید شد که بیشتر مقدار مربوط به استان گیلان بود. صید عموما با پره و یا تور گوشگیر انجام می‌گردد. در آغاز دهه 80 ، میزان 90 درصد صید ماهی سیم از بندرانزلی بوده است.
از ماهی‌های جذاب در صید ورزشی است.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی سیم
:: ماهی سیم با توجه به رشد خوبی که دارد می‌تواند یکی از ماهیان باارزش اقتصادی باشد.
گوشت ماهی سیم نرم و فاقد طعم خاص است. بصورت تازه یا منجمد به بازار عرضه شده و به شکل بخارپز، کبابی، سرخ‌شده و پخته شده مصرف می‌شود.
ماهی سیم تکثیر و پرورش مصنوعی دارد.
■ وضعیت ذخایر ماهی سیم
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
درایران، در سال‌های اخیر در اثر فشار صیادی و تخریب زیستگاه ها، تعداد آن کاهش یافته است. برای حفظ ذخایر آن شیلات اقدام به تکثیر مصنوعی و رهاسازی این ماهی در رودهای حوضه دریای خزر می‌کند.
وضعیت حفاظتی این گونه در ایران دارای درجه VU (آسیب‌پذیر) است. اگرچه در سال‌های اخیر جمعیت آن با تکثیر مصنوعی تا حدی افزایش یافته اما صید بیش از حد و تخریب زیستگاه اصلی (تالاب انزلی) به علت آلودگی و خشک‌کردن تالاب گونه را در رده آسیب‌پذیر قرار داده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی سیم
»» در سواحل بندر انزلی چهار گونه انگلی شامل Diplostomum spathaceum ، Trichodina sp. ، Ligula intestinalis (بیشترین میزان شیوع) و Caryophyllaeus laticeps (بیشترین میانگین شدت آلودگی) در ماهی سیم ایران گزارش شده‌اند.
»» در تالاب انزلی و منطقه رود پیربازار، انگل داکتیلوژیروس به میزان زیادی در ماهی سیم مشاهده شده است.
»» در ماهی سیم دریاچه سد ارس نیز 5 مورد انگلی جداسازی شده‌اند شامل :
• تک یاخته Trichodina sp (شیوع 25 درصد، میانگین شدت آلودگی 41/2 عدد، میانگین فراوانی 6/0 عدد و دامنه تعداد 11-1 عدد)،
•
ترماتود مونوژن Gyrodactylus sp (شیوع 43/23 درصد، میانگین شدت آلودگی 49/2 عدد، میانگین فراوانی 08/1 عدد و دامنه تعداد 8-1 عدد) و
•
Dactylogyrus sp (شیوع 54/10 درصد، میانگین شدت آلودگی 81/1 عدد، میانگین فراوانی 07/0 عدد و دامنه تعداد 6-1 عدد)،
•
متاسرکر ترماتود دیژن Diplostomum spathaceum (شیوع 29/4 درصد، میانگین شدت آلودگی 73/3 عدد، میانگین فراوانی 01/0 عدد و دامنه تعداد 6-1 عدد) .
•
پلروسرکوئید سستود Ligula intestinalis (شیوع 7/45 درصد، میانگین شدت آلودگی 09/3 عدد، میانگین فراوانی 58/1 عدد و دامنه تعداد 6-1 عدد)
○ تصاویر و فیلم از ماهی سیم: |
