:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده تاسماهیان ← گونه ماهی ازون برون
• این گونه در بخش ماهیان آبهای داخلی ایران نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Acipenser stellatus (Pallas, 1771)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی ازون برون، دراکول، سوروگا، ماهی خاویار، اوزون بورون، اوزون برون، تیریج
• اسامی محلی » ازون برون.
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Subclass: Chondrostei (زیر رده: عضروفیاستخوانان)
← Order: Acipenseriformes(راسته: تاسماهیسانان)
← Family: Acipenseridae (خانواده: تاسماهیان) (En: Sturgeons)
← Subfamily: Acipenserinae
← Genus: Acipenser (جنس: تاسماهیهای اصلی)
← Species: Acipenser stellatus (گونه: ماهی ازون برون)
◄ دو فرم اکولوژیک برای آن وجود دارد: Acipenser stellatus stellatus در شمال دریای خزر، و نژادجنوب دریای خزر با نام Acipenser stellatus stellatus natio cyrensis که خصوصیات ظاهری هردوفرم تقریبا یکسان است. فرم جنوبی دیرتر بالغ شده و زمان تولیدمثل آن متفاوت است و میزان رشد و هماوری آن هم کمتر است.
:: نام انگلیسی: Starry sturgeon و نیز Sevruga, Star sturgeon, Stellate Sturgeon
• سایر زبانها: روسی » Sevrjuga. ترکی » Sivruşka balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Acipenser seuruga, Acipenser helops, Acipenser ratzeburgii,
:: ریشه لغوی: Acipenser: از واژه acipenser (لاتین) =تاسماهی
■ کشورهای محل زندگی ماهی ازون برون:
• گزارششده از آبهای ایران، و بجز ایران در این کشورها گزارش شده است:
جمهوری آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، ترکیه، ترکمنتسان، ازبکستان، آلبانی، بلغارستان، کرواسی، یونان، مجارستان، مولداوی، رومانی، روسیه، صربستان، اسلوونی، دانمارک
معرفی شده به چین
■ زیستگاههای گزارششده ماهی ازون برون:
• بومی در دریای خزر ، تمام سواحل جنوبی آن و رودخانههای وابسته به آن. فراوانی آن در ایران در بخش غربی ساحل بیشتر از شرق است. برای تولید مثل به رودخانههایی نظیر تجن، گرگانرود، سفیدرود از مصب تا سد سنگر و گاهی تا سد تاریک و... مهاجرت میکند. اکوسیستمهای دیگر مثل:
دریای خزر
دریای سیاه، دریای مدیترانه، دریای آزوف، رودهای دانوب، دون، کوبان، اورال، ولگا و...
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی ازون برون:
آب شور، لبشور و شیرین. رود رو
در عمق 10 تا 100 متری حضور دارد. در 300 متری هم گزارش آن وجود داشته است. در جنوب دریای خزر (ایران) تا 50 متری را ترجیح میدهد و به آبهای کدر تمایل ندارد. زمستانها در قسمتهای عمیقتر است.
شوری بین 0.1 تا 13.5 در هزار را تحمل میکند.
ساکن آبهای معتدل با دمای 10 تا 20 درجه سانتیگراد. دامنهء تحمل دمایی آن بین 4 تا 27 درجه است. در دمای زیر 6 درجه تغذیه آن کم میگردد.
در دریا، در نواحی ساحلی و خورها و بیشتر در کف و روی بسترهای گلی و شنی هستند و شبها برای تغذیه به سطوح بالاتر میآیند.
به نسبت سایر تاسماهیان دریای خزر، بیشتر به سطح آن میآید.
مختصات جغرافیایی: از 61°شمالی تا 36°شمالی و 22°شرقی تا 54°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی ازون برون:
• شکل بدن: باله پشتی دارای 40-54 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 22-35 شعاع نرم | فلسها از نوع لوزی-گانوئید | پوزه دراز و نوک آن تیز است | لب پایینی کشیده نیست و میانه آن شکاف دارد. | سبیلکها کوتاه و به دهان نمیرسند، اما به دهان نزدیکترند تا نوک پوزه | پنج ردیف صفحه استخوانی که ردیف پشتی 9-16، ردیفهای پهلویی هرکدام 26-43 و ردیف شکمی 9-14 صفحه ستارهای استخوانی دارد که در بین آنها نیز بخشهای ستارهمانندی به وفور مشاده میگردند. | پشت بدن خاکستری تیره مایل به سیاه، پهلوها روشنتر و شکم سفید است. رنگ ماهی در دریا نسبت به رودخانه تیرهتر است. | خارهای آبششی 24-29 عدد | طول پوزه 59-65 درصد طول سر |
• اندازه: حداکثر طول کل گزارش شده، 2.5 متر و میانگین طول کل رایج آن 1.2 متر است. حداکثر وزن آن 80 کیلوگرم بوده است. معمولا وزن رایج آن 6 تا 8 کیلوگرم است.
• طول عمر: حداکثر 35 سال. نمونههای فسیلی 41 سال.
• غذا: ترکیب غذا وابسته به محل زیست است. بیشتر از ماهیان کوچک، همچنین نرمتنان، سختپوستان و کرمها. در ایران در سالهای 1930 غذای اصلی ماهیان جوان سختپوستان و ماهیان بزگتر از ماهیان. ماهیان مورد تغذیه عبارت بودند از گاوماهیان، شگماهیان و کیلکاها، اما در حال حاضر با توجه به تغییراتی که در مورد غذای در دسترس این گونه بوجود آمده است غذای آن شامل کرم نرئیس و سختپوستان میباشد. طبق جدیدترین مطالعات انجام گرفته در دریای خزر، ماهیان 40 تا 80 سانتیمتری، با 6-10 سال سن، از کرم پرتار Nereis diversicolar و سختپوستان و ماهیان بزرگتر از 80 سانتیمتر از کرم پرتار نرئیس تغذیه مینمایند.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای دیپلوئید/زیگوتیک (2n) برابر 118-118 و تعداد کروموزومهای هاپلوئید/گامتیک (n) هم 59 گزارش شده است.
• خصوصیات رفتاری: شکارچیان فعال در شب هستند.
• سایر توضیحات: بیشترین رشد این ماهی در سن 1 تا 2 سالگی است و پس از آن سرعت رشد کاهش مییابد تا به بلوغ برسد و پس از آن سرعت رشد در فواصل سنی تا حدی ثابت میماند.
■ تولیدمثل ماهی ازون برون:
در هنگام بلوغ 1.2 متر هستند. معمولا نرها در 9-13 سالگی و مادهها در 11-17 سالگی بالغ میشوند.
بطور کلی در آبهای دارای جریان قوی با سرعت آب 0.7 تا 1.8 متر در ثانیه، رودهای عمیق و روی قلوهسنگها و صخرهها تخمریزی میکنند و در صورت نبود چنین سطوحی، روی شن تخم میریزند.
هرسال تخمریزی نمیکنند و هر 3 تا 4 سال یکبار تولیدمثل انجام میشود. مادهها نسبت به نرها با فواصل بیشتری آماده تولیدمثل میگردند.
مادهها از نرهای همسن بزرگتر هستند.
مهاجرت بهاره در اواخر اردیبهشت در رودخانه اورال وقتی دمای آب به 12-14 درجه سانتیگراد میرسد و کدورت و سرعت آب زیاد است اتفاق میافتد. مهاجرت پاییزه در شهریور صورت میگیرد.
ماهیان جوان در رودهای کمعمق تابستان را میگذرانند.
هماوری مطلق در رود اورال 20000 تا 360000 تخم است.
■ صید ماهی ازون برون:
کمترین سطح صید ماهیان خاویاری در دریای خزر متعلق به ماهی ازون برون بوده است.
■ ارزشهای اقتصادی ماهی ازون برون:
دارای ارزش تجاری بسیار بالایی است. 63 درصد از تمام وزن این ماهی قابل خوردن است. ترکیب گوشت آن حاوی 70.7 درصد آب، 19 درصد پروتئین، 8.6 درصد چربی و 1.6 درصد خاکستر است.
100 گرم از گوشت قابل خوردن این ماهی 153 کیلوکالری انرژی تولید میکند.
طی سالهای 1974 تا 1978 در قسمت شمالی دریای خزر سالانه 10000 تا 13200 تن از این گونه صید میشده است. در سواحل جنوبی دریای خزر (ایران) در سال 1351 تعداد 49102 عدد و در سال 1373 به میزان 42958 عدد و در سال 1377 به میزان 48868 عدد ازون برون صید گردیده است.
یکی از سه ماهی مهم تولیدکننده خاویار است. 19.2 درصد از وزن بدن آن را خاویار تشکیل میدهد. در سال 1373 مقدار 509494 کیلوگرم گوشت و 109700 کیلوگرم خاویار از این گونه استحصال گردید.
گوشت آن بصورت تازه یا منجمد بازار بزرگی دارد.
تکثیر و پرورش داده میشود.
در آکواریومهای بزرگ عمومی قابل نگهداری است.
■ وضعیت ذخایر ماهی ازون برون:
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت "در معرض انقراض" (CR) است.
صید بیرویه بویژه به منظور استحصال خاویار و نیز تخریب رودخانههای محل تخمریزی با ساختن سد و آلودگی، منجر به عدم امکان تکثیر طبیعی آنها شده و ادامه نسل آنها وابسته به تکثیر مصنوعی است. برای حفظ ذخایر آن سالانه تعداد زیادی بچه ماهی به رودخانهها رهاسازی میشود که در سال 1377 تعداد 181461 عدد بچه ماهی آن به رودخانههای حوضه جنوبی خزر رهاسازی شد.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی ازون برون:
حدود 9 گونه از انگلهای کرمی گوارشی از این ماهی جدا شدهاند که مهمترین آنها دو گونه Skrjabinopsolus semiarmatus و Leptorhynchoides plagicephalus. شیوع انگلها در مادهها بیشتر بوده است.
در سال 1380 پنج فلز سنگین از این ماهی گزارش شد.
○ تصاویر و فیلم از ماهی ازون برون: |
