:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده شگ ماهیان ← گونه کیلکای معمولی
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Clupeonella cultriventris (Nordmann, 1840)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کیلکای معمولی
• اسامی محلی » کیلکا، ریزه کرایه، ریزه‌کولی
»» این گونه در بخش ماهیان آب‌های داخلی ایران نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Clupeiformes (راسته: شگ‌ماهی‌سانان)
← Family: Clupeidae (خانواده: شگ‌ماهیان) (En: Herrings, shads, sardines, menhadens)
← Subfamily: Ehiravinae
← Genus: Clupeonella
← Species: Clupeonella cultriventris (گونه: کیلکای معمولی)
:: نام انگلیسی: Black Sea sprat و نیز: Common kilka, Tyul'ka, Black and Caspian Sea sprat
• سایر زبان‌ها: روسی » Tyulka . ترکی » Tülka balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر:Clupea cultriventris, Clupeonella delicatula cultriventris , Clupea delicatula
:: ریشه لغوی: Clupeonella: از واژه clupea (لاتین) =ساردین، برگرفته از Clupeus به معنی سپر + culrtiventris: (لاتین): کشاورزی، بخش شکمی شبیه تیغه ایست که به لوازم شخم زدن زمین نظیر خیش نصب می‌شده است.
»» در گذشته تصور می‌شد این گونه، دو زیرگونه با نامهای C. cultriventris caspia و C. cultriventris cultriventris داشته باشد که بصورت مجزا در دریای خزر و دریای سیاه زندگی می‌کنند، به همین دلیل در گذشته به آن کیلکای دریای سیاه و خزر گفته می‌شد. اما امروز می‌دانیم که گونه کلیکای خزر با نام Clupeonella caspia، گونه ای مجزا از کیلکای معمولی است.
■ کشورهای محل زندگی کیلکای معمولی:
:: گزارش‌شده در آب‌های ایران در دریای خزر و بعضی رودهای منتهی به آن و نیز :
روسیه، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان، ترکیه، رومانی، بلغارستان و اوکراین.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده کیلکای معمولی:
:: بومی در در ایران، در بخش‌های شرقی و غربی دریای خزر و گاهی رودخانه‌های مرتبط به آن نظیر سفیدرود از مصب تا سد سنگر و رودخانه‌های خروجی تالاب انزلی دیده می‌شود.
:: در سایر نقاط جهان: دریای خزر و نیز دریای سیاه، دریای آزو، دریای مرمره، رود کوبان و ولگا.
در نواحی مرکزی و عمیق خزر دیده نشده و در جنوب دریای خزر در قسمت شرق و غرب تراکم بیشتری دارد.
■ ویژگی‌های زیستگاه کیلکای معمولی:
:: ساکن آب‌های شور ، لب‌شور و شیرین. پلاژیک و نریتیک و رودرو است.
بیشتر در اعماق 10 تا 13 متری حضور دارد. در سطح آب مناطق ساحلی در اعماق کمتر از 50 متر زندگی می‌نماید. وارد آب شیرین نیز می‌شود.
ساکن مناطق معتدل
نسبت به سرما مقاوم است و در مناطقی با دمای 3 درجه سانتیگراد نیز مشاهده می شود. زمستان را در مناطقی با دمای 7 تا 10 درجه می‌گذراند.
ماهی کیلکای معمولی، اساسا یک گونه لب‌شور است، اما دامنه وسیعی از شوری را از شوری 34 جزء در هزار تا آب‌های لب‌شور و شیرین رودخانه ها و دریاچه ها تحمل می‌کند.
مهاجرت‌هایی بصورت گله‌ای به منظور تغذیه یا تولیدمثل دارد.
مختصات جغرافیایی: از 60° شمالی تا 36° شمالی و 27° شرقی تا 56° شرقی است.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کیلکای معمولی:
• شکل بدن:
باله پشتی دارای 13 تا 21 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 12 تا 23 شعاع نرم | سر کوچک و عریض | شکم دارای تیغه تیز (Keel) همراه با 24 تا 29 اسکات | نوک باله سینه‌ای گرد | آخرین دو شعاع باله مخرجی بزرگتر | فاقد برجستگی در نوک فک بالایی | نسبت به گونه های دیگر کیلکا بدن پهنی دارد به طوریکه ارتفاع بدن 20.7 تا 24.7 درصد طول چنگالی است | طول سر 20.7 تا 21.5 درصد طول بدن | قطر چشم 5.6 درصد طول بدن | کنار باله پشتی دارای سبز روشن | خارهای آبششی برروی اولین کمان 52 تا 64 عدد
• اندازه: حداکثر طول استاندارد کیلکای معمولی 14.5 سانتیمتر و بیشتر حدود 10 سانتیمتر است.
• طول عمر: حداکثر سن گزارش‌شده کیلکای معمولی 5 سال است.
• غذا: از زئوپلانکتون، سخت‌پوستانی نظیر پاروپایان و کلادوسرا،
• ژنتیک: تحقیقات ژنتیک، تفاوت دو جمعیت شرق و غرب دریای خزر در ایران را اثبات کرده است.
• رفتارهای خاص: بی‌خطر برای انسان. مهاجرت‌های داخل دریای خزر دارند. در زمستان و پاییز مهاجرت‌های تغذیه‌ای و در تابستان مهاجرت‌های تولیدمثلی در آنها دیده می‌شود.
• سایر موارد: گوشت کیلکای معمولی 12درصد چربی دارد.
■ تولیدمثل کیلکای معمولی:
در دریای آزوف در اوایل تابستان و بیشتر در ماه می تولیدمثل می‌کند و در پایین‌دست رودهایی مثل دنیپر و دنیستر در ماه می تولیدمثل شروع می‌شود. تخم‌ها پلاژیک هستند.
هماوری مطلق آن در دریای آزوف، از 5220 تا 20110 بوده است.
در دریای خزر، دمای تولیدمثل آن 10 تا 20 درجه سانتیگراد محاسبه شده است. تخم ریزی بصورت متناوب طی یک مدت نسبتا طولانی صورت می‌گیرد. در دمای 25 درجه سانتیگراد تخم ریزی متوقف می‌گردد.
یک بررسی نشان داده که در فصل تابستان در جنوب دریای خزر، تعداد نرها کمتر از ماده ها بوده، بطوریکه 36 درصد نر و 64درصد ماده بوده‌اند.
سن بلوغ نرها یک سالگی و ماده‌ها دوسالگی، فصل تولیدمثل در ایران از خرداد تا مرداد و طول دوره رشد جنین در دمای 9 درجه سانتیگراد 4 روز است. هم‌آوری مطلق ماهی کیلکای معمولی از 9500 تا 60000 (متوسط 31200) عدد است.
■ صید کیلکای معمولی:
صید تجاری و با تورهای مخروطی همراه با سایر کیلکاماهیان دارد. میزان صید آن از ماهی کیلکای آنچوی کمتر است.
■ ارزشهای اقتصادی کیلکای معمولی:
ماهی با ارزش بالای تجاری است. هم بصورت مستقیم و هم بصورت کنسرو شده مصرف دارد. علاوه بر مصرف انسانی، به عنوان پایه برای غذاهای دام استفاده می‌شود. غذای ماهیان باارزش دیگر نظیر تاسماهیان و آزادماهیان است.
■ وضعیت ذخایر کیلکای معمولی:
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
به علت صید بیش از حد و نیز ورود شانه‌دار مهاجم دریای خزر، جمعیت این گونه و سایر کیلکاهای خزر کاهش یافته است.
■ بهداشت و بیماری‌های کیلکای معمولی:
فلزات سنگین نظیر مس، سرب و کادمیوم در این ماهی مشاهده شده اما میزان آن کمتر از حد خطرناک است.
○ تصاویر و فیلم از کیلکای معمولی:
|
