:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی شیربت
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Arabibarbus grypus (Heckel, 1843)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی شیربت، سس‌ماهی، شیربوت
• اسامی محلی » شبوت، سرخه، رومی، شیبوت
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Arabibarbus
← Species: Arabibarbus grypus (گونه: ماهی شیربت)
:: نام انگلیسی: Shabout و نیز Large scaled barb
• سایر زبان‌ها: عربی » شبوت. ترکی » Şaput, şabot
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Barbus grypus, Tor grypus, Labeobarbus kotschyi
:: ریشه لغوی: Arabibarbus به علت جغرافیایی پراکنش این ماهی که "بیشتر" در مناطق عربی است.
■ کشورهای محل زندگی ماهی شیربت
:: گزارش‌شده در آبهای ایران و نیز:
عراق، سوریه، ترکیه
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی شیربت
:: بومی در ایران: حوضه رودخانه‌های دجله و کارون. خلیج و هرمز
مناطقی مثل رود زهره، رود دالکی، رودخانه شاپور بوشهر، کل جلگه خوزستان ، رودخانه حله بوشهر، اروندرود، رودخانه دز، کارون، کرخه، تالاب شادگان
:: در جهان: حوضه آبریز دجله و فرات
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی شیربت
ساکن آب شیرین. بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)
عمق حدود 5 متری را ترجیح می‌دهد.
ساکن آبهای نیمه‌گرمسیری با دمای متوسط 22.5 درجه سانتیگراد.
قابلیت سازگاری در شرایط مختلف را دارد، اما بیشتر محیطی با اکسیژن محلول 7.5-7.6 و شوری 1 تا 1.5 ppm با pH خنثی یا کمی قلیایی و جریانی آرام و بستری لجنی را ترجیح می‌دهد.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی شیربت
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 8-13 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 تا 10 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 1 شعاع سخت و 15 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 8 شعاع نرم | روی خط جانبی 33 تا 44 فلس دارد | سر گرد و کوچک است | بدن کشیده و استوانه‌ای | باله پشتی کوچک است | باله دمی دوشاخه | دارای 4 سبیلک | تعداد جارویی‌های آبششی در بالا 13-15 و پایین 3-5 | روی خط جانبی 4.5-5.5 ردیف و زیر آن 3.5-5.5 ردیف فلس دارد. اطراف ساقه دمی 11-12 فلس دارد | دهان از نوع نیمه‌انتهایی / زیرین | رنگ بدن در سطح پشتی قهوه‌ای زیتونی تیره و سطح شکمی روشن با انعکاس‌های نقره‌ای رنگ. | شعاع استخوانی باله پشتی دندانه‌دار نیست | فرمول دندان حلقی 2.3.5-5.3.2 است | ضخامت طبقهء عضلانی بافت رودهء این ماهی با سایر ماهیان خانواده متفاوت است. |
• اندازه:حداکثر طول کل 1.5 متر و تا وزن 60 کیلوگرم مشاهده شده است.
• طول عمر: تا 17 سال مشاهده شده است.
پژوهشی در رودخانه‌های دالکی و حله بوشهر، بیشترین فراوانی سنی را 2 و 3 ساله و مسن‌ترین ماهی را 8 ساله گزارش کرده است.
• غذا: دارای رژیم غذایی همه‌چیزخواری است و با افزایش سن به سمت گوشتخواری می‌رود.
بیشترین درصد فراوانی مواد غذایی مصرفی این گوننه در رودخانه دالکی لارو یکروزه‌ها (Ephemeroptera) بود ولی ارجحیت غذایی این ماهی در هر دو رودخانه Plecoptera و Odonata بود.
• ژنتیک: نمونه‌های مناطق دز و کارون، تمایز ژنتیکی پایین بین جمعیت‌های این ماهی را نشان می‌دهد. تعداد اللها درتعداد اللها در محدوده 7-20 و هتروزیگوسیتی مشاهده‌شده و مورد انتظار به ترتیب در محدوده 0.16-1 ، میانگین 0.7 و 0.736-0.933 ، میانگین 0.856 بدست آمده که بیانگر انی مطلب است که جمعیت‌ها از فراوانی اللی و تنوع ژنتیکی قابل‌توجع برخوردار هستند. بخش عمده تنوع مشاهده‌شده مربوط به درون جمعیت‌ها است و جمعیت‌های مناطق بررسی جدا هستند.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر مشخصات:
■ تولیدمثل ماهی شیربت
در سن 4 سالگی بالغ است.
نسبت جنسی، 66.4 نر به 33.6 ماده است.
روی بستری از شن نرم که با لایه‌ای از ماسه سخت پوشیده شده است، تولیدمثل می‌کند.
ماهی تخم‌ها را در حفره‌های باریک و عمیق درون شن می‌گذارد.
ارتفاع آب در بالای بستر تخمریزی از 30-150 سانتی‌متر متغیر است.
تخم‌ها بزرگ و با قطر در حدود 1.5 میلیمتر است.
فصل تخمریزی از اردیبهشت تا اواخر خرداد است.
شاخص رسیدگی جنسی (GSI) ماهیان در جنس نر و ماده در رودخانه شاپور بوشهر محاسبه شد که ماهیان ماده در دو مرحله به یک پیک تخمریزی می‌رسند، به طوری که پیک اول در اواسط فروردین و پیک دوم اواسط خرداد بود
یک مطالعه در کارون نشاندهنده وجود یک فصل تخمریزی طولانی برای ماهی شیربت است. تخمدان ماهی شیربت از نوع همزمان گروهی بوده و در یک فصل تولیدمثلی چندین تخمریزی را نشان می‌دهد.
• در ایران، در جلگهء خوزستان شرایط تولیدمثل آن فراهم نیست و به همین دلیل برای تخمریزی به مناطق شمالی‌تر می‌رود.
در شرایط تکثیر و پرورش مصنوعی در خوزستان:
میانگین درصد لقاح و تفریخ برای مولدین شیربت به ترتیب 85 و 75 درصد محاسبه گردید.
در تخمک این ماهی، شکل سوراخ میکروپیل مشابه قله آتشفشان یا روزنه یک گیاه و میانگین قطر تخمک آن، 2.18±0.16 میلیمتر مشاهده شد.
تخم، کروی با کمی چسبندگی و بدون گلبول چربی و پوسته آن نیز شفاف بود.
میانگین تخم لقاح یافته 2.44±0.06 میلیمتر محاسبه گردید.
اولین کلیواژ پس از 200- 170دقیقه اتفاق می‌افتد.
طول مدت انکوباسیون تخم و تکامل جنینی این ماهی 61 ساعت و 30 دقیقه ثبت گردید.
طول لارو شناگر دارای کیسه زرده قاشق‌مانند، معادل 7.96±0.25 میلیمتر محاسبه گردید.
در دومین روز لاروی، دهان باز و در پنجمین روز لاروی تکامل کیسه شنا دو حفره‌ای مشاهده گردید.
■ صید ماهی شیربت
ماهی بسیار جذاب برای ماهیگیران ورزشی است. در رودخانه‌ها بوسیله تور گوشگیر متحرک و قلاب و در آبهای ساکن بوسیله تورگوشگیر ثابت، قلاب و فاله (نوعی نیزه) صید می‌گردد.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی شیربت
با توجه به رشد نسبتا خوب و اندازه بزرگ بدن دارای ارزش صید ورزشی و اقتصادی است. بوسیله قلاب صید می‌شود.
در خوزستان در استخر پرورش داده می‌شود. با ماهی بنی (Mesopotamichthys sharpeyi ) هم پرورش توام دارد.
در ایران به دلیل طعم و مزه خوب، قیمت نسبتا بالایی دارد.
■ وضعیت ذخایر ماهی شیربت
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "آسیب‌پذیر" (VU) است.
پویایی جمعیت شیربت در رودخانه کارون نشان داد که این ماهی جزء ماهیان با آسیب‌پذیری متوسط رو به زیاد بشمار می‌آیند.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی شیربت
• مطالعه‌ای در رود کارون، آلودگی آبششی این ماهی به انگل میکسوبولوس کارونی، به میزان 86.7 درصد را تایید می‌کند.
• پژوهشی در تالاب شادگان نشاندهنده وجود انگل های مختلف شامل: دیپلوستوموم اسپاته سه اوم از چشم، کنتراسکوم، آنیزاکیس، ترماتد وارلاکرپتوترما، نئواکینورینکوس، کاویا و بوتریوسفالوس از روده ماهیان بوده است.
• در بافت‌های عضله این ماهی در اروندرود، فلزات سنگین سرب و کادمیوم بالاتر از استانداردهای جهانی مشاهده شده است.
• در رودخانه دز، میزان تجمع فلزات سنگین کادمیوم و سرب در عضلهء این ماهی بالاتر از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی گزارش شده است.
• در رودخانه حله بوشهر، میزان فلزات سنگین بویژه سرب، در این ماهی زیاد بود که برای کودکان مضر تشخیص داده شد.
• این ماهی توسط علف‌کش آترازین که در مزارع نیشکر خوزستان استفاده می‌شود، آسیب می‌بیند.
• دو نانوذره نقره L-2000 و Ls-2000 در آبی که حاوی این ماهی می باشد سمّی بوده و قابل استفاده نیستند
○ تصاویر و فیلم از ماهی شیربت:
|
