:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی کپور معمولی
» این گونه در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کپور معمولی، کپور، کپور رشتی، کپور آینه‌ای، کپور سازان.
• اسامی محلی » کپور
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Cyprinus
← Species: Cyprinus carpio (گونه: ماهی کپور معمولی)
:: نام انگلیسی: Common carp و نیز Carp, Asian carp, Blubber lips, Edible carp, Calico carp, German Carp, Mirror Carp, Leather Carp.
• سایر زبان‌ها: روسی » Sazan.
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinus carpio carpio, Cyprinus cirrosus, Cyprinus rexcyprinorum, Cyprinus nudus, Cyprinus regius, Cyprinus rex, Cyprinus carpio caspicus, Carpio carpio gibbosus, ...
:: ریشه لغوی: Cyprinus: Cyprinus = کپور / Caripo: لاتین‌شدهء واژه Carp به معنای کپور
■ کشورهای محل زندگی ماهی کپور معمولی
• بومی و همچنین معرفی‌شده در ایران و:
در کشورهای زیادی در جهان، بیش از 130 کشور، وجود دارد اما نوع وحشی و بومی آن محدود به کشورهای خاصی است: چین، روسیه، جمهوری آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، مغولستان، ترکیه، ازبکستان، اتریش، بلغارستان، جمهوری چک، مجارستان، مولداوی، صربستان، اسواکی، اسلوونی، اوکراین،
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی کپور معمولی
دریای خزر، حوضه آبریز آن به شکل طبیعی و بسیاری از رودخانه‌ها و آبگیرهای داخلی بصورت مصنوعی. سه فرم کپور معمولی در حوضه جنوبی دریای خزر وجود دارد. فرم دریایی که برای تولیدمثل به رودخانه‌ها مهاجرت می‌نماید. فرم ساکن در آب شیرین که در تالاب انزلی و برخی تالاب‌های مازندران (لپوی زاغمرز) وجود دارد و فرم سوم، فرم پرورشی که در سراسر سواحل حوضه جنوبی دریای خزر وجود دارد و در آبهای داخلی سراسر ایران هم دیده شده است.
بیشترین پراکنش طبیعی آن در ایران متعلق به جنوب شرقی دریای خزر یعنی خلیج گرگان و تالاب گمیشان است.
زیستگاه بومی آن محدود به دریای خزر، دریای سیاه، دریاچه آرال و حوضه‌های آبریز آنها
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی کپور معمولی
آب شیرین و آب لب‌شور، در بستر و دور از بستر. مهاجر در آب شیرین است.
در pH بین 7 تا 7.5 و dH بین 10 تا 15 حضور دارد.
ساکن نواحی نیمه‌گرمسیری با دمای 3 تا 35 درجه سانتیگراد
بالغین ساکن آبهای گرم، عمیق، با جریان کم یا ساکن نظیر پایین‌دست رودها و نیز دریاچه‌های با پوشش گیاهی هستند، اگرچه سخت‌جان است و زیستگاه‌های متنوعی را تحمل می‌کند اما منابع بزرگ با بستر نرم را ترجیح می‌دهد و از آبهای پرجریان دوری می‌کند.
مختصات جغرافیایی: 60°شمالی تا 22°شمالی و 7°شرقی تا 144°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی کپور معمولی
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-4 شعاع سخت و 17-23 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 2-3 شعاع سخت و 5-6 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 1 شعاع سخت و 14-18 شعاع نرم | باله شکمی دارای 2 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله دمی دو شاخه است. | جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) به تعداد 27-28 عدد | فلس‌های روی خط جانبی 33-39 عدد، و بالا و پایین خط جانبی هر کدام 5-6 ردیف فلس قرار دارد. | دهان از نوع انتهایی | تعداد مهره‌ها 36-37 عدد | دو جفت سبیلک دارد. | باله دمی بسیار لبه‌دار | دارای دندان حلقی با فرمول 1.1.3=-3.1.1 که قوی، آسیابی‌شکل با تاج صاف یا شیاردار است. | فلس‌ها بزرگ و ضخیم | نوع وحشی آن لاغرتر است | فرم بدنی این گونه از نظر شکل بدن، رنگ، فرم پولک، نسبت‌های بدن، باله‌ها و... بسیار متنوع است، رنگ بدن بیشتر خاکستری تا برنزی | کپورهای دریایی، در قسمت دوطرف و زیر شکم، زردرنگ هستند و نمونه‌های رودخانه‌ای اغلب فرمزفام هستند. سطح پشت بدن قهوه‌ای زیتونی است. | باله دمی دارای 3 شعاع سخت و 17-19 شعاع نرم | آخرین شعاع نرم باله مخرجی استخوانی و دندانه‌دار به سمت خلفی است. | فرم پرورشی دارای بدنی پهن و فرم وحشی که بصورت بیعی در دریای خزر وجود دارد دارای بدنی کشیده است.
• اندازه: حداکثر طول کل 120 سانتیمتر و میانگین رایج طول کل 31 سانتیمتر است. بیشترین وزن گزارش شده، 40.1 کیلوگرم است. در تالاب انزلی در سال 1371-1372، طول متوسط آن 38 سانتیمتر اندازه‌گیری شد. در سواحل مازندران، در سال 1373 از 19.7 تا 76.5 سانتیمتر با وزن 157.1 تا 7250 گرم گزارش گردید.
• طول عمر: ماهی کپور معمولی تا 48 سال عمر می‌کند. در ایران تا 9 سال گزارش ثبت شده دارد. بیشترین ماهیان صیدشده در سال 1373-1374 را سنین 3 و 4 ساله تشکیل می‌داده‌اند.
• غذا: همه‌چیز‌خوار است. دامنه وسیعی از غذاها را مصرف می‌نمایند. در تالاب‌ها و استخرهای پرورشی تا حد زیادی از شیرونومیده و در دریای خزر از نرمتنان، سخت‌پوستان، کرم‌ها و مواد پوسیده گیاهی و جانوری.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 100-100، و کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n)، 50 است.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان، اما ممکن است بصورت آفت گسترش پیدا کند. بیشتر در طلوع و غروب آفتاب فعال است.
سرعت شنای معمولی 0.59 متر بر ثانیه و سرعت شنای انفجاری، 1.64 متر بر ثانیه است.
• سایر توضیحات: شکارچیان طبیعی آن ماهیانی مثل اسبله، اردک‌ماهی، سوف معمولی، سوف حاجی‌طرخان، پرندگان آبزی، موش‌های شناگر و... هستند. لارو آن بوسیله حشرات هم شکار می‌شود.
انواع گوناگونی از آن ایجاد شده، مثل کپور آینه‌ای، کپور چرمی و..
■ تولید مثل ماهی کپور معمولی
در اندازه 25 تا 36 سانتیمتری بلوغ آنها شروع می‌شود.
در 3-4 سالگی بالغ می‌شود. در ایران تولیدمثل آن در فصل بهار از اردیبهشت شروع و تا اوایل تیرماه ادامه می‌یابد. در حوضه جنوبی دریای خزر در تالاب انزلی دوره مهاجرت از اواخر اردیبهشت تا پایان خرداد و در رودخانه قره‌سو و گرگانرود از فروردین تا پایان اردیبهشت است. دمای مناسب شروع تولیدمثل 17 تا 23 درجه سانتیگرادا ست.
در آبهای حاشیه‌ای، کم‌عمق و علفی تخمریزی می‌کند.
بر اثر آمیزش انتخابی یا شرایط محیطی، نژادها و انواع گوناگون دارد.
کپور معمولی چندهمسره است و مادهء تخمگذار، توسط چند نر تعقیب می‌شود. در آبهای گرم، ماهی کپور در طول سال امکان تخمریزی دارد، اما در آبهای معتدل تخمریزی فصل خاص دارد.
ماده‌ها بیش از یک میلیون تخم در یک فصل می‌گذارند. برای تخمریزی به بافت گیاهی احتیاج دارند. مهاجرت‌های تولیدمثلی در آنها دیده شده است.
تخم‌ها در دمای 15 تا 20 درجه سانتیگراد، طی 4 روز گشوده می‌شوند. لاروها نیاز حیاتی به آب خیلی گرم و بافت‌های گیاهی غوطه‌ور در آبهای کم‌عمق دارند.
هماوری مطلق بسته به مکان و اندازه مولد، از 96هزار تا 1.8 میلیون تخمک است.
تخم‌ها چسبناک هستند و به گیاهان و سایر اجسام می‌چسبند.
■ صید ماهی کپور معمولی
با انواع روش‌ها مثل پره صید می‌شود. بیشترین تعداد صید آن در جنوب شرقی دریای خزر است.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی کپور معمولی
ماهی کپور معمولی دارای اهمیت اقتصادی است. ماهی خوراکی مهمی است. حدود 2 هزار تن از آن در سواحل جنوب خزر صید می‌شود و سالیانه نیز تعداد زیادی بچه‌ماهی حاصل تکثیر مصنوعی در رودخانه‌های حوضه جنوبی خزر رهاسازی می‌گردند.
تکثیر و پرورش آن در ایران و جهان دارای اهمیت است.
از ماهیان جذاب صید ورزشی است.
امکان نگهداری در آکواریوم‌های عمومی بزرگتر از 2 متر طول را دارد.
■ وضعیت ذخایر ماهی کپور معمولی
نوع وحشی آن، در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "در معرض انقراض" (CR) است.
هیبریدسازی و دستکاری‌های روی آن، جمعیت وحشی را به خطر انداخته است.
این گونه به صورت بومی و طبیعی در تمام سواحل جنوبی دریای خزر وجود دارد اما صید بیش از حد و از بین رفتن رودخانه‌های محل تولیدمثل (بدلیل تخمریزی در فصول کم‌آبی، و نیز از بین رفتن علفزارهای غرق‌آبی که محل تخمریزی کپور است)، نسل آن و تولیدمثل طبیعی آن کاهش پیدا نموده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی کپور معمولی
بیماری‌های گوناگونی از این گونه گزارش شده است، از جمله:
بیماری باکتریایی آئرومونازیس، انگل کرم قلاب‌دار، بیماری انگلی کورک ماهی، بیماری انگلی کاپیلاریا، عفونت کورونو ویروس کپور، عفونت ایریدو ویروس کپور، عفونت رئو ویروسی کپور، بیماری انگلی پیلودونلا، بیماری انگلی کوکسیدیوزیس روده کپور، بیماری باکتریایی کولومناریس، انواع ناهنجاری‌های مادرزادی، بیماری انگلی کاستیا، بیماری انگلی آبششی داکتیلوژیروس، بیماری باکتریایی ادواردزیلا، بیماری باکتریایی داخلی دهان قرمز، بیماری باکتریایی اپیتلیوسیتیز، بیماری باکتریایی فساد باله، انگل زالوی ماهی، انگل شپش ماهی، بیماری ویروسی آبله ماهی، پوسیدگی قارچی باله یا سانگوئینیس، بیماری انگلی حفره سر، باکتری عفونی آسیت در نوع زینتی، هرپس ویروس کوی، ویروس لیمفوسیستیس، عفونت انگلی میکسوبولوس، بیماری انگلی پالیسِنتیس، بیماری انگلی سودوکاپیلاریا، بیماری باکتریایی نقطهء قرمز، بیماری انگلی شپش پوست، بیماری ویروسی SVC، بیماری انگلی تِلوهانِلوس، بیماری عفونت انگلی تریکودینا، عفونت انگلی تریکودینلا، بیماری انگلی، بیماری انگلی کدورت پوست، انواع تومورهای نامشخص نئوپلاسیا، بیماری بنفشه با انگل پیسینودینیوم، بیماری انگلی لکه سفید، کاتاراکت کرمی، بیماری کپک آب
○ تصاویر و فیلم از ماهی کپور معمولی: |
