:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان دنداندار زنده زا، رنگین‌ماهیان یا گامبوزیا ماهیان ← گونه ماهی گامبوزیا

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Gambusia holbrooki (Girard, 1859)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی گامبوزیا ، پشه ماهی شرقی
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cyprinodontiformes (راسته: کپورماهی‌شکلان دندان‌دار)
← Family: Poeciliidae (خانواده: کپورماهیان دندان‌دار زنده‌زا / رنگین‌ماهیان / گامبوزیاماهیان) (En: Poeciliids)
← Subfamily: Poeciliinae
← Genus: Gambusia (جنس: گامبوزیاها)
← Species: Gambusia holbrooki (گونه: ماهی گامبوزیا)

:: نام انگلیسی: Eastern mosquito fish و نیز: mosquito fish, Eastern gambusia, Gambies, Gambusia, Top minnow, Top minnow,...
• سایر زبان‌ها: - » -
:: برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Gambusia affinis holbrocki , Gambusia holbrocki , Heterandria holbrooki , Schizophallus holbrooki ...
:: ریشه لغوی: Gambusia: از واژه gambusino (کوبایی)= به معنی هیچ چیز.

■ کشورهای محل زندگی ماهی گامبوزیا
:: معرفی شده به ایران (از ایتالیا)
:: بومی در: آمریکا، آلبانی
:: معرفی شده به:بسیاری کشورها از جمله: ارمنستان (از آمریکا، مکزیک و کوبا)، بلغارستان، کنیا، لبنان، پرتقال، روسیه، عربستان سعودی، سنگاپور، اسپانیا، امارات متحده عربی، یمن، افغانستان، ترکمنستان(از آمریکا)، ازبکستان، ایتالیا، پورتوریکو(از آمریکا)، استرالیا، فرانسه(از آمریکا)، هندوستان(همراه با گونه G. affinis از ایتالیا)، ماداگاسکار، مجارستان(از آلمان)، اتیوپی(از ایتالیا)، سوریه، عراق، یونان، ترکیه.و نیز: جزیره رئونیون فرانسه، موریس و رودریگوئز در اقیانوس هند.
»» تاثیر منفی گامبوزیا بر اکوسیستمهایی که به آنها معرفی می‌شود، معمولا نامحسوس و خنثی است.

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی گامبوزیا
این گونه ساکن آب شیرین است، اما بدلیل مشاهده در آب‌های دریای خزر، جزو ماهیان این بخش نیز توضیح داده می‌شود.

در جهان: از اکوسیستم های مطرح جهانی محل زندگی گامبوزیا، بجز دریای خزر میتوان به این مناطق اشاره کرد: دریای سیاه، آمودریا، رودخانه کوبان (شمال قفقاز)، رودخانه لوار (فرانسه)، حوزه آبریز رودهای موری-دارلینگ (جنوب شرق استرالیا)، رودخانه تان ا(کنیا)، رود ولگا(روسیه) و دریاچه ویکتوریا در مرکز قاره آفریقا
:: در ایران: گونه ای وارداتی و غیر بومی است که اولین بار از ایتالیا برای مبارزه با مالاریا به شمال کشور بویژه کیاشهر وارد گردید و موفق هم بود. سپس در سال 1346 به همین منظور از تالاب انزلی جمع آوری و به استان های جنوبی کشور منتقل شد و اکنون در بسیاری از منابع آب شیرین ایران وجود دارد.
علاوه بر دریاچه خزر که گامبوزیا به رقم ساکن آب شیرین بودن، وارد آن می‌شود، در تمام حوضه جنوبی دریای خزر و بسیاری از آب‌های جنوبی کشوروجود دارد. تالاب انزلی، خلیج گرگان، تالاب گمیشان، قسمت پائین دست و مصب رودخانه‌ها نظیر تجن، قره سو و ... وجود دارد.
»» برخی احتمال می دهند گونه Gambussia affinis نیز همراه این گونه به ایران وارد شده و با آن هیبرید تشکیل داده است که منبع قابل اطمینانی برای این مساله یافت نشد، اما بررسی ها نشان میدهد در دهه ای که این ماهی بویژه از ایتالیا به کشورهای رو به توسعه منتقل میشد، معمولا همراه گونه G. affinis بوده است.

■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی گامبوزیا
اغلب در آب‌های شیرین و لب شور ساکن یا با شدت جریان کم، و بیشتر در دریاچه‌ها و آبگیرهای دارای بافت گیاهی و آب‌های حاشیه ای و ساکت چشمه ها دیده می‌شوند. گاهی در آب‌های لب شور نیز حضور دارند.
در حاشیه های دریاچه‌ها و نهرها بصورت دسته ای دیده می‌شوند
این ماهی زیستگاه هایی با pH بین 6 تا 8.8 و سختی 15 را ترجیح میدهد.
مناطق نیمه گرمسیری، با دمای 15°C تا 35°C
مختصات جغرافیایی: 40°N - 31°N, 89°W - 74°W

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی گامبوزیا

• شکل بدن: شکل بدن نر و ماده گامبوزیا متفاوت است | بدن گامبوزیا دوکی شکل، و جنس نر کوچکتر از ماده میباشد |زنده زا هستند | جنس نر دارای اندام جفتگیری خارجی(gonopodium) می باشد. | دارای 26 تا 30 فلس بر روی خط جانبی است| باله پشتی یک شعاع سخت و 7 شعاع نرم | باله دمی گرد و دارای 16 شعاع | باله مخرجی 1 شعاع سخت و 9 شعاع نرم دارد | باله سینه‌ای 11 شعاع | باله شکمی 6 شعاع
• اندازه: جنس نر تا 3.5 سانتیمتر و جنس ماده تا 8 سانتیمتر رشد می‌کند
در حوضه جنوبی دریای خزر، متوسط طول 43 میلیمتر است.
• طول عمر: حدود 2 سال.
• غذا: از لارو پشه ها، حشرات ریز روی سطح آب و گیاهان آبزی، شیرونومیده ها، شفیره دوبالان (Diptera) و سخت پوستان پاروپایی نظیر Cyclops و Diptomus تغذیه می‌کند.
همچنین مِی فلای(Ephemiroptera)، کَدیسفلای(Trichoptera)، میدج (Nematocera)، تریپس(Thysanoptera) از غذاهای آن هستند
»» بصورت انتخابی از لاروهای پشه ها و غذاهای بسیار ریز تغذیه می‌کند.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای Diploid/ zygotic(2n): 48-48، در بعضی گزارشها ا 36-36 و کروموزومهای Haploid/ gametic (n)، 24 و بعضی گزارشها 18 است.
• ویژگی‌های رفتاری: بیشتر در ارتباط با بستر، و معمولا محیط زندگی خود را ترک نمی‌کند.

■ تولید مثل گامبوزیا

ماهی گامبوزیا زنده زا است. در جنس نر، باله مخرجی تغییر شکل داده و شعاعهای 3،4 و 5 تبدیل به اندام تولیدمثلی خارجی یا Gonopodium شده است. .گامبوزیا در 3 تا 4 هفتگی بالغ شده و میتواند تا سه بار در سال بچه به دنیا بیاورد. تولیدمثل از اواسط بهار و در دمای 18 تا 22 درجه سانتیگراد شروع می‌شود. حاملگی سه تا چهار هفته به طول می انجامد. می تواند تا 354 نوزاد به دنیا بیاورد، اما اغلب این تعداد حدود 40 تا 60 عدد است. ماهی ماده "احتمالا" توانایی ذخیره اسپرم ماهی نر برای مدت طولانی و برای زایمان بعدی را دارد.

■ صید گامبوزیا

ازرشی جهت صید ندارد. برخی از صاحبین ماهیان گوشتخوار آکواریومی، با جمع آوری آن، از آن به عنوان ماهی خوراک استفاده می‌کنند، با اینحال، نگهداری و تکثیر آن برای این منظور، مقرون به صرفه تر از جمع آوری آن از محیط طبیعی است.

■ ارزش های اقتصادی گامبوزیا

در ایران ارزش گامبوزیا درابتدا به دلیل مقابله با مالاریا بود که علیرقم موفق بودن در ایران، در برخی کشورها این امر نیز محقق نشد.
با وجود اینکه در مقایسه با سایر ماهیان خانواده گامبوزیا ماهیان، زیبایی چندانی ندارد، اما ممکن است اشکالی از آن برای نگهداری در آکواریوم جالب باشند.

■ وضعیت ذخایر گامبوزیا

در سیاهه قرمز گونه های IUCN، دارای وضعیت کمترین نگرانی (LC) است.
یک گونه غیر بومی و مقاوم است و اثرات منفی احتمالی آن نیازمند تحقیقات بیشتر است. این گونه هم میتواند رقیب ماهیان بومی باشد، و هم اینکه خود خوراک برخی از ماهیان گوشتخوار بومی‌شود. نظریه ای وجود دارد که میگوید افزایش بیش از حد جمعیت گامبوزیا، تاثیر معکوس روی مبارزه با پشه مالاریا دارد، چرا که با افزایش تعداد، لارو شکارچیان طبیعی پشه مالاریا را نیز میخورد.

■ بهداشت و بیماریهای ماهی گامبوزیا

-

○ تصاویر و فیلم از ماهی گامبوزیا