:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه سس‌ماهی آرال
» این ماهی در بخش ماهیان دریای خزر نیز شرح داده شده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Luciobarbus brachycephalus (Kessler, 1872)j
:: نام فارسی و محلی ایران: سس‌ماهی آرال، سس‌ماهی دریای خزر، سس‌ماهی سرکوچک، سس‌ماهی
• اسامی محلی » زردک، زرده‌پر، اورنج (گونه‌های دیگری نیز این نام‌های محلی را دارند)
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Barbinae
← Genus: Luciobarbus (جنس: تیغ‌ماهی)
← Species: Luciobarbus brachycephalus (گونه: سس‌ماهی آرال)
◄ در منابع قدیمی، برای این گونه، یک زیرگونهء به نام Barbus (Luciobarbus) brachycephalus caspius عنوان شده که احتمالا منظور گونه اینک مستقل Luciobarbus caspius یا سس‌ماهی خزری است.
:: نام انگلیسی: Aral barbel و نیز Turkestan barbel, Caspian barbel, Short headed barbel
• سایر زبان‌ها: روسی » Kayaz, Aral'skiy usach.
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Barbus brachycephalus, Barbus obtusirostris
:: ریشه لغوی: Luciobarbus از واژه‌های lucius، lykos (یونانی)= گرگ + barbus (لاتین)= سبیل، سبیلک
■ کشورهای محل زندگی سس‌ماهی آرال
• گزارش‌شده از ایران در دریای خزر و بعضی رودهای منتهی به آن، و کشورهای دیگر نظیر
افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و روسیه
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده سس‌ماهی آرال
• بومی در آبهای ایرانی دریای خزر و رودهای وابسته به آن. در بخش جنوبی خزر، در قسمت غربی (گیلان) بیشتر است.
• سایر نقاط جهان:
دریای خزر، دریاچه آرا، رودخانه آمودریا، کورا، رود سامور، رود تِرِک، رود اورال، رود ولگا
■ ویژگی‌های زیستگاه سس‌ماهی آرال
ساکن آبهای لب‌شور و آب شیرین. دریازی است و برای تولیدمثل وارد رودخانه می‌شود. بنتوپلاژیک (کف و دور از کف). مهاجر در رودخانه
در سواحل غربی دریای خزر از عمق 13 تا 25 متری زندگی می‌کنند.
ساکن آبهای معتدله
در رودخانه‌ها، مخازن آبی، دریاچه‌ها و کانال‌ها دیده می‌شود.
در دریا، در عمق بیش از 25 متری و رودخانه‌های با بسترقلوه‌سنگی حضور دارد.
در بخش‌های شیرین‌تر دریا
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سس‌ماهی آرال
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-5 شعاع سخت و7 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | طول ناحیه پیش‌پشتی (نوک پوزه تا ابتدای باله پشتی) بیشتر از ناحیه پس‌پشتی (طول فاصله پشت باله پشتی تا انتهای مهره‌ها) است | دارای 16 تا 25 جارویی آبششی (Gill Rakers) | ناحیه پشتی بین سر و پایه باله سینه‌ای از طرفین فشرده و به شکل کیل در آمده | خط جانبی دارای 62-90 فلس | لب پایینی نازک بدون لوب میانی | دندان حلقی سه ردیفی با فرمول 2.3.5-5.3.2 یا به ندرت 2.3.4-4.3.2 | سبیلک‌های جلویی تا قسمت میانی چشم و سبیلک‌های عقبی تا پشت چشم می‌رسند | آخرین شعاع غیرمنشعب باله پشتی ضخیم و دندانه‌دار است. | رنگ قسمت شکم سفید و زرد است.
• اندازه: حداکثر طول 105 سانتیمتر و طول رایج آن 66 سانتیمتر است. بیشترین وزن گزارش شده 22 کیلوگرم. طی سال‌های 1348-51 ماهیان با اندازه‌های 38 تا 75 سانتیمتر و وزن 700 گرم تا 5.35 کیلوگرم در سواحل ایران صید شدند. در سنین برابر، ماده‌ها اندازه بزرگتری دارند.
• طول عمر: در سال‌های 1348-51 ماهیان تا 7 ساله در ایران صید شده‌اند.
• غذا: تغذیه بیشتر از سخت‌پوستان کفزی. در محل تخمریزی از حشرات تغذیه می‌کند و نیز از نوزاد سایر ماهیان، خرچنگ‌های دراز و ندرتا از جلبک، دانه گیاهان و سایر مواد گیاهی.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلویید/گامتیک (n) برابر 50 عدد و کروموزوم‌های دیپلوئید/زیگوتیک (2n) برابر 100-100 عدد است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. در زمان مهاجرت تغذیه نمی‌کند.
• سایر توضیحات: خوراک گونه‌هایی نظیر اسبله می‌شود. رشد خوبی دارد.
■ تولیدمثل سس‌ماهی آرال
اغلب ماهیان در سن 5 تا 7 سالگی و اندازه 50 تا 70 سانتیمتری بالغ هستند و برای تولیدمثل در سه فصل بهار، تابستان و پاییز به رودخانه‌ها مهاجرت می‌نمایند. نمونه‌هایی که در بهار مهاجرت می‌نمایند آماده تولیدمثل بوده و در همان سال تخمریزی می‌کنند اما نمونه‌هایی که در اواخر تابستان مهاجرت می‌نمایند زمستان را در رودخانه سپری نموده و در سال بعد تولیدمثل می‌کنند.
هم‌آوری مطلق آن 125000 تا 1250000 تخم و اغلب 205000 تا 970000 تخم است.
دمای مناسب برای تولیدمثل 20 تا 23 درجه سانتیگراد و بستر تولیدمثل قلوه‌سنگی می‌باشد.
اوج مهاجرت در تابستان در دمای 25 تا 27 درجه روی می‌دهد.
در آبهای با جریان شدید و بستر سخت و با عمق تا 2 متری تخمریزی می‌کند.
تخمها نیمه غوطه‌ور هستند و و بعد از دو روز، در حالیکه به سمت پایین‌دست می‌روند گشوده می‌شوند. لاروها در محل‌های با جریان آرام‌تر مستقر شده و بعد از 2 تا 12 ماه به دریا و یا مخازن پشت سدّ می‌روند.
■ صید سس‌ماهی آرال
در تورهای پره صیادان شمال می‌افتد.
■ ارزش‌های اقتصادی سس‌ماهی آرال
ارزش صید تجاری دارد.
این ماهی با توجه به رشد خوبی که دارد، می‌تواند یک گونه با ارزش اقتصادی بالایی باشد. از سال 1930 تا 1959 سالانه 17 تا 360 تن از آن صید می‌شده اما در سال‌های اخیر بر اثر تغییرات ایجادشده در رودخانه‌ها و صید بیش از حد، ذخایر آن رو به کاهش نهاده است.
■ وضعیت ذخایر سس‌ماهی آرال
در سیاهه قرمز گونه‌ها دارای وضعیت "گونه آسیب‌پذیر" (VU) است.
وضعیت آن در ایران، در معرض انقراض (CR) است. این گونه در دنیا و در ایران تنها در منطقهء آبریز دریای خزر وجود دارد و در این منطقه نیز بیشتر در بخش‌های غربی دریا زندگی می‌کند. کاهش شدید جمعیت آن در سال‌های اخیر وابستگی این گونه برای تولیدمثل به رودخانه و تخریب شدید این مناطق به همراه صید بیش از حد و عدم موفقیت در تکثیر مصنوعی آن، باعث شده که این گونه در معرض خطر انقراض قرار بگیرد.
■ بهداشت و بیماری‌های سس‌ماهی آرال
-
○ تصاویر و فیلم از سس‌ماهی آرال: |
