:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده گاوماهیان ← گونه گاوماهی تیره
◄ این ماهی در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Neogobius pallasi (Berg, 1916)j
:: نام فارسی و محلی ایران: گاوماهی تیره، گل‌ماهی رودخانه‌ای، گاوماهی شنی
• اسامی محلی » گاوماهی، سبله
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Gobiiformes (راسته: گاوماهی‌سانان)→ منابع قدیمی‌تر: سوف‌ماهی‌سانان
← Suborder: Gobioidei (زیرراسته: گاوماهی‌واران)
← Family: Gobiidae (خانواده: گاوماهیان) (En: Gobies)
← Subfamily: Gobiinae
← Genus: Neogobius (جنس: گاوماهی‌های جدید)
← Species: Neogobius pallasi (گونه: گاوماهی تیره)
:: نام انگلیسی: Caspian sand goby و نیز: Sand goby, Caspian Caspian sand goby , Darkie, Caspian sand goby.
• سایر زبان‌ها: روسی » Belyi bychok
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Gobius fluviatilis pallasi, Neogobius fluviatilis pallasi
:: ریشه لغوی: Neogobius از واژه neos (یونانی)= جدید + gobius (لاتین)= گاوماهی / pallasi : از نام پتر سایمون پالاس زیست‌شناس آلمانی فعال در روسیه.
■ کشورهای محل زندگی گاوماهی تیره
• گزارش‌شده از ایران در دریای خزر و کشورهای دیگر نظیر
قزاقستان، روسیه
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده گاوماهی تیره
• بومی در آبهای ایرانی دریای خزر، از چندین رودخانه بخش جنوب‌شرقی، جنوب‌غربی و جنوبی خزر گزارش شده است.
• سایر نقاط جهان: دریای خزر، رودهایی نظیر ولگا و رود اورال، معرفی شده به حوضه دریاچه آرال
■ ویژگی‌های زیستگاه گاوماهی تیره
ساکن آب شیرین، بستر و دور از بستر.
ساکن آبهای معتدل. در دمای متوسط 5-20 درجه سانتیگراد و سرعت متوسط آب یک متر بر ثانیه به سر می‌برد.
در دریاچه‌ها و تالاب‌ها، رودهای متوسط و بزرگ، برروی بستر شنی و گلی و معمولا نواحی وسیع به سر می‌برد.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک گاوماهی تیره
• شکل بدن: دوباله پشتی، باله پشتی اول دارای 5-7 شعاع سخت و باله پشتی دوم دارای 1 شعاع سخت و 11-18 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 1 شعاع سخت و 11-17 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 16-19 شعاع نرم | تعداد فلس‌های ردیف طولی بدن 49-69 عدد | تعداد مهره‌ها 31-35 عدد | غشاء قدامی بالهء شکمی دارای لوب‌‌های گرد و کوتاه جانبی. | ناحیه پس سر پوشیده از فلس‌های شانه‌ای. | بالهء پشتی اول در بالغین فاقد نقاط سیاه. | عرض سر از بالای سرپوش آبششی تقریبا برابر ارتفاع سر در ناحیه چشم است. | فضای بین چشم‌ها، بیش از 0.75 قطر چشم نمی‌شود. | لب بالایی به سمت کناره‌های دهان کشیده شده است و گاهی تدریجا باریک می‌شود. | طول پوزه بیش از قطر چشم است. | باله شکمی کوچک است. | رنگ کلی بدن خاکی است. در ناحیه پهلو و و پشت، 8-9 نقطهء کشیدهء قهوه‌ای دارد. شکم، پایین سر و برجستگی جنسی سفید هستند. یک نوار تیره از ناحیه چشم، به سمت بخش قدامی-شکمی بالای لب می‌رود. اولین بالهء پشتی یک نقطهء سیاه در بخش جلویی دارد که ممکن است در بالغین محو شود. رنگ نرهای در حال جفتگیری، سیاه یا آبی-سیاه می‌شود و باله‌های دمی و مخرجی لبهء زرد-نارنجی پیدا می‌کنند. بعضی نمونه‌ها یک لبهء شفاف و نازک در بالهء سینه‌ای و شکمی دارند.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 20 سانتیمتر است.
• طول عمر:بیش از 3 سال، در بعضی نقاط تا 6 سال هم عمر می‌کند
• غذا: از دامنهء وسیعی از بیمهرگان بویژه سخت‌پوستان و لارو حشرات و نیز نمونه‌های بزرگتر از ماهیان کوچک تغذیه می‌کند. ترکیب غذا بر حسب سن تغییر می‌کند. همچنین پیش از شروع تولیدمثل، تغذیه به شدت افزایش می‌یابد.
در رودخانه زرین‌گل البرز شرقی، فراوانترین مادهء غذایی معده و روده شامل ترکوپترا، حلزون آب شیرین، شیرونومیده و گاماریده بوده است.
محتویات روده و معدهء این ماهی در ساحل نور، به ترتیب شاخص ارجحیت غذایی شامل گاماروسها از راسته Amphipoda، لارو ماهی، کشتی‌چسب‌ها از خانواده Balanidae، پالمون‌ها از خانواده Palaemonidae، دوكفـه‌ای‌های خانواده Mytilidae، دوكفـه‌ای‌های خانواده Cardidae، خرچنگ گرد از خانواده Xanthidae، كرم‌های كم تار از ردهOligochaeta و تخم ماهی بودند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 23 و دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 46-46 عدد است.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: خوراک ماهیانی مثل سوف و تاسماهیان می‌شود.
■ تولید مثل گاوماهی تیره
تخمریزی در ماه‌های اردیبهشت تا تیر است. در ولگا اوج تولیدمثل در ماه مه است. دما در این زمان 18-26 درجه سانتیگراد است.
در تالاب گمیشان، اوج رسیدگی جنسی در خرداد عنوان شده است.
نرها در فصل تولیدمثل، تغییررنگ یافته و لاغرتر می‌شوند.
در حدود 2 سالگی بالغ می‌شوند. در این زمان نرها 9-12 سانتیمتر و ماده‌ها 8.5-10.5 سانتیمتر هستند. گاهی در سنین پایینتر هم بالغ می‌شوند.
طول نرهای در فصل تخمریزی در بندرانزلی 12.4-15.2 سانتیمتر بوده است.
نسبت جنسی 1 نر در مقابل 3 ماده در چشمه مادرسو بوده است، گزارش مخالف آن نیز وجود دارد و در همین مکان، تعداد نرها بیشتر گزارش شده است.
تخم‌ها دراز و درشت هستند. قطر تخم حدود 2.1 ملیمتر است. تخم‌ها به زیر سنگ‌ها و گیاهان می‌چسبند.
نرها با کندن بستر، لانه‌سازی می‌کنند و از آن دفاع می‌نمایند. نرهای بزرگ، موفق‌تر هستند. بنظر می‌رسد بیش از یک ماده در یک لانه تخم می‌گذارند.
میزان هماوری مطلق بین 350 تا 1025 عدد تخم است. در مادرسو هماوری مطلق 532 تخم بوده است.
■ صید گاوماهی تیره
■ ارزش‌های اقتصادی گاوماهی تیره
دارای ارزش اکولوژیک به عنوان غذای ماهیان باارزش است.
ارزش خوراکی برای انسان نیز دارد. در جنوب دریای خزر بهره‌برداری تجاری ندارد اما در شمال دریای خزر بخش مهمی از صید گاوماهیان را تشکیل می‌دهد.
■ وضعیت ذخایر گاوماهی تیره
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های گاوماهی تیره
در روده گاوماهی تیره رودخانه تجن، انگل نماتود Dichelyne minutus گزارش شده است.
همچنین انگل نماتد Eustrongylides excisus نز در این گاوماهی گزارش گردیده است که می‌تواند عضلات گونه‌های باارزش تجاری را تخریب کند.
در سواحل دریای خزر نیز گونه‌های Eustrongyloides excisus و نیز Dichelyne minutus در این ماهی گزارش شده است.
در جنوب غرب دریای خزر نیز انگل‌های Eustrongylides excisus ، Dichelyne minutus و Corynosoma strumosum در این گونه دیده شده است.
○ تصاویر و فیلم از گاوماهی تیره: |
