:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده قنات‌ماهیان ← گونه قنات‌ماهی سرچاق

• در رده‌بندی‌های جدید، از خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) خارج و در خانوادهء مستقل قنات‌ماهیان (Leuciscidae) قرار گرفته است.

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Pimephales promelas Rafinesque, 1820j
:: نام فارسی و محلی ایران: قنات‌ماهی سرچاق، قنات‌ماهی سرپهن
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: قنات‌ماهیان) (En: Minnows)
◄ در منابع قدیمی در خانوادهء Cyprinidae (کپورماهیان) و زیرخانواده Leuciscinae بوده است.
← Subfamily: Pogonichthyinae
← Genus: Pimephales
← Species: Pimephales promelas (گونه: قنات‌ماهی سرچاق)

:: نام انگلیسی: Fathead minnow و نیز: Black-head minnow, Rosey reds
• سایر زبان‌ها: چک » Jeleček velkohlavý
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Hyborhynchus confertus, Pimephales fasciatus, Pimephales maculosus, yborhynchus puniceus, Plargyrus melanocephalus, Pimephales milesii, Pimephales agassizii, Colistus parietalis, Hyborhynchus nigellus, Cliola smithii, Pimephales anuli
:: ریشه لغوی: Pimephalesاز واژه pimelas, -es (یونانی)= چاق + phales (یونانی)= وال و نیز در ریشهء یونانی، آلت مردانه. / promelas از واژه pro به معنای رو به جلو، و melas به معنای سیاه، اشاره به سر سیاهِ نرها، در فصل تولیدمثل

■ کشورهای محل زندگی قنات‌ماهی سرچاق

• معرفی شده به آب‌های ایران و نیز:
بومی در کانادا، مکزیک و ایالات متحده
معرفی‌شده به: بلژیک، فرانسه، انگلستان، پورتوریکو

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده قنات‌ماهی سرچاق

• این گونه از آمریکای شمالی به آبگیری در حوضهء دریاچه نمک وارد شده و تکثیر یافته است. این گونه تصادفا همراه با دو گونه باس دهان‌بزرگ و ماهی گوش‌آبی، احتمالا به آبگیر ینگی‌کَند وارد شده است (عبدلی، 1378).
• در سایر کشورها، حوضهء آبریز خزر، فرات، کورا و...

■ ویژگی‌های زیستگاه قنات‌ماهی سرچاق
ساکن آب شیرین. نزدیک بستر..
ساکن آب‌های نیمه‌گرمسیری با دمای 0 تا 30 درجه سانتیگراد
مختصات جغرافیایی: از 61°شمالی تا 29°شمالی
ساکن آبگیرهای مجاور سرچشمه‌ها، چشمه‌ها، رودهای کوچک و استخرها. همچنین در دریاچه‌ها زندگی می‌کند. توانایی تحمل شرایط متفاوت مثل کدورت، گرما، فقر اکسیژن، جریان‌های متناوب که برای بسیاری ماهیان غیرقابل تحمل است را دارد.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک قنات‌ماهی سرچاق

• شکل بدن:-
• اندازه: حداکثر طول کل 10.1 سانتیمتر و میانگین رایج آن 7.3 سانتیمتر است.
• طول عمر: حدود 5 سال
• غذا: همه‌چیزخوارند اما تغذیه بیشتر از مواد آواری و جلبک‌ها است. در کنار آن از حشرات، سخت‌پستان و سایر بیمهرگان تغذیه می‌کنند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (2n) برابر 25 تو تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 50-50 است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: این گونه توسط ماهیانی مثل گربه‌ماهیان کانالی، آزادماهیان، اردک‌ماهی، سوف و... شکار می‌شود.

در این ماهی تولید عامل شیمیایی استرس Schreckstoff مشاهده شده است. با این عامل، در صورتی که ماهی مورد خطر فیزیکی مثل حمله سایر ماهیان قرار بگیرد، سایر ماهیان آن گونه از این مساله آگاه می‌شوند.

■ تولیدمثل قنات‌ماهی سرچاق

تخمریزی در فاصلهء ماه‌های مه و آگست و در یک فاصلهء زمانی وقتی آب به دمای 18 درجه می‌رسد و در چندمرحله، گاه تا 16 تا 26 بخش رخ می‌دهد.
هماوری مطلق تا 10600 عدد تخم گزارش شده است.
لانه‌سازی دارند. نرها، قلمرو دارند و از تخم‌ها تا زمان گشوده شدن حفاظت می‌کنند. یک نر ممکن است از تخم‌های لقاح یافته توسط نر دیگر مراقبت کند. هر نر ممکن است سه تا پنج هفته از یک لانه مراقبت کند و بعد نر دیگری این کار را ادامه دهد، اگرچه گشوده شدن تخم تنها 5 روز زمان می‌برد.
با مخاط بدن خود گیاهان و سنگ‌های محل اتصال تخم‌ها را تمیز می‌کند. مخاط احتمالا خاصیت قارچ‌کش دارند.
نوزادان رشد سریعی دارند و در 90 روز به 45-50 میلیمتر می‌رسند.
بسیاری از ماهیان قبل از اولین سال تولد می‌میرند.

■ صید قنات‌ماهی سرچاق

فاقد صید.

■ ارزش‌های اقتصادی قنات‌ماهی سرچاق

نژادهای رنگی خاصی از آن، دارای ارزش به عنوان ماهی آکواریومی هستند، همچنین به عنوان طعمهء صید سایر ماهیان یا تغذیه ماهیان آکواریومی گوشتخوار کاربرد دارند.

■ وضعیت ذخایر قنات‌ماهی سرچاق

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت کمترین نگرانی (LC) است.
درصورت ورود به یک اکوسیستم آبی امکان تبدیل شدن به یک آفت برای آن منطقه را دارد، با اینحال بعضی مواد موجود در فاضلاب‌ها نظیر بقایای قرص‌های ضدبارداری انسانی، روی تولیدمثل آن اثر منفی می‌گذارد.

■ بهداشت و بیماری‌های قنات‌ماهی سرچاق

این ماهی منبع بالقوه‌ای از انگل‌ها و بیماری‌های غیربومی است.
بیماری داخلی دهان‌قرمز که یک عارضهء ناشی از باکتری است در این گونه دیده شده است و می‌تواند این بیماری را به ماهیان پرورشی و یا بومی یک منطقه منتقل کند.

○ تصاویر و فیلم‌ از قنات‌ماهی سرچاق: