:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده آزادماهیان ← گونه قزل‌آلای قهوه‌ای: شکل قزل‌آلای خال‌قرمز

◄ قزل‌آلای قهوه‌ای در اغلب منابع بویژه قدیمی‌تر، برای ایران، دو شکل و زیرگونه Salmo trutta fario و Salmo trutta caspius عنوان شده است. در سایت ما، بر مبنای اطلاعات بعد 2007 زیرگونه Salmo trutta caspius به نام گونهء مستقل Salmo caspius یا ماهی آزاد دریای خزر در صفحهء مجزا فهرست شده است و دیگری، شکل موسوم به قزل‌آلای خال‌قرمز را در همین صفحه خواهید دید.

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Salmo trutta Morpha fario Linnaeus, 1758j
:: نام فارسی و محلی ایران: قزل‌آلای قهوه‌ای، قزل‌آلای خال‌قرمز، ماهی آزاد، قزل‌آلای خال‌سرخ، گل‌ماهی خال‌سرخ
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Salmoniformes (راسته: آزادماهی‌سانان)
← Family: Salmonidae (خانواده: آزادماهیان) (En: Salmonids)
← Subfamily: Salmoninae
← Genus: Salmo (جنس: ماهی‌های آزاد)
← Species: Salmo trutta (گونه: قزل‌آلای قهوه‌ای )
← Species: Salmo trutta Morpha fario (شکل: قزل‌آلای خال‌قرمز)
■ شکل یا Morpha، از اصطلاحات رسمی در طبقه‌بندی جانوران نیست.
■ در بعضی منابع، این گونه با دو زیرگونهء زیر شناخته می‌شود، اما از سال 2007 ، زیرگونه S. t. caspius یا ماهی آزاد دریای خزر، به صورت گونهء مستقل Salmo caspius بیان می‌گردد.
◄ زیرگونهء Salmo trutta caspius به نام ماهی آزاد دریای خزر شناخته می‌شده است.
◄ شکل Salmo trutta fario که به نام قزل‌آلای خال‌قرمز شناخته می‌شود.

:: نام انگلیسی: Brown trout و نیز Sea trout, Brownie, Finnock
• سایر زبان‌ها: ترکی » Kumja. روسی » Kumzha
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Salmo trutta fario, Trutta fario, Salmo fario, Trutta fluviatilis, Salmo lacustris, Fario lacustris, Salmo trutta lacustris, Trutta fario macroptera, Salmo trutta aralensis, Salmo caecifer, Salmo taurinus, Salmo phinoc, Trutta marina, ....
:: ریشه لغوی: Salmo از واژه‌ salmo, Plinius (لاتین) = آزادماهی /

■ کشورهای محل زندگی قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

• هر دو جمعیت بومی و جمعیت پیوندزده شده در ایران و:
• بومی در: افغانستان، ارمنستان، ترکیه، آلبانی، بلژیک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایسلند، ایرلند، ایتالیا، لتونی، لیتوانی، هلند، نروژف لهستان، پرتغال، رومانی، روسیه، اسلوواکی، اسپانیا، سوئد، انگلستان
• معرفی شده به: اتیوپی، کنیا، لسوتو، آفریقای جنوبی، سوازیلند، تانزانیا، زیمبابوه، بوتان، قبرس، هند، ژاپن، پاکستان، سریلانکا، کرواسی، یونان، صربستان، کانادا، ایالات متحده آمریکا، استرالیا، نیوزیلند، پاپوآ گینه نو، آرژانتین، بولیوی، شیلی

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

• ظاهرا فقط جمعیت حوضهء جنوبی خزر بومی است. این ماهی در حوضه ارومیه (لیقوان‌چای) و حوضهء مرکزی (کرج و جاجرود) دریاچه نمک و ... حضور دارند، به حوضهء آبریز دجله هم پیوند زده شده است.

■ ویژگی‌های قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز
ساکن آب شیرین، و نیز آب‌های لب‌شور و شور. دور از بستر و نزدیک سواحل. مهاجر از دریا به رودخانه.
در عمق 0 تا 28 متری و بیشتر 1-2 متری دیده شده است.
ساکن آب‌های نیمه‌گرمسیری با دمای 18 تا 24 درجه سانتیگراد.
در چشمه‌ها، رود خانه‌ها، آبگیرها و دریاچه‌ها مشاهده شده است. بخشی از زندگی خود را در آب شور و بخشی را در آب شیرین سپری می‌کنند.
مختصات جغرافیایی: از 71°شمالی تا 34°شمالی و 25°غربی تا 57°غربی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-5 شعاع سخت و 7-12 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3-4 شعاع سخت و 9-12 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 13-14 شعاع نرم | باله شکمی دارای 7-9 شعاع نرم | باله دمی دارای 18-19 شعاع | خط جانبی دارای 130-136 فلس | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 14-20 عدد | تعداد مهره‌ها مجموعا 56-59 عدد | بدن دوکی‌شکل با سر کوچک و نوک‌تیز | دهان بزرگ که اکثر تا پشت چشم امتداد دارد | دندان‌ها توسعه‌یافته، روی سقف دهان نیز دندان دارد. | ساقهء دمی عریض و مدور | فلس‌ها ریز | سرپوش آبششی دارای چندین خال | رنگ بدن خاکستری-آبی، با چندین خال، سطح بدن بالغین دارای خال‌های قرمز بیشتر در میانهء پهلو و سایر قسمت‌ها خال‌ها سیاه هستند. | بالهء چربی دارای حاشیهء قرمز |
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 140 سانتمیتر و طول کل رایج آن میانگین 72 سانتیمتر است. بیشترین وزن گزارش‌شده 50 کیلوگرم است.
• طول عمر: حداکثر 38 سال. در رودخانه تنکابن، گروه سنی 4 و سد لار 7 سال بوده است.
• غذا: بچه‌ماهیان بیشتر از حشرات خشکی و آبزی و بالغین از نرمتنان، سخت‌پوستان و ماهیان کوچک تغذیه می‌نمایند.
رژیم غذایی قزل‌آلای خال‌قرمز در رودخانه خرما لنگرود، شامل 23 ماده غذیه از جمله هپتاجنیا، پلکوپترا، بتیس، لیپونورا، لارو سنجاقک، سیمولیوم، سنجاقک، هیدروپسیکه، ایکدیونوروس، افمرا، صدف، قورباغه، پلونوموس، ریاکوفیلا، لیپونئوروس، عنکبوت، مگس، حلزون، مورچه، ملخ، اپوروس، کانیس، ماهی خیاطه و غیره ... در بین اینها هیدروپسیکه (68.18 درصد)، پلی کوپترا (68.16 درصد)، بتیس (57.58 درصد) دارای بیشترین درصد فراوانی و مورچه، ملخ، حلزون و قورباغه (هر یک با فراوانی 1.51 درصد) دارای کمترین درصد فراوانی بودند. این رژیم بر حسب فصل، سن و جنسیت تفاوت‌هایی داشته است.
رژیم این ماهی پشت سدّ لار، در رودهای الرم، آب سفید، کمردشت و دلیپایی، از دامنهء وسیع طعمه‌های ی شامل كرمهای راسته Rhynchobdellid (خانواده Glossiphoniidae) و راسته Lumbricina (خانواده Lumbricidae)، شكم پایان (خانوادهPhysidae )، دوبالان (خانواده هایChironomidae ،Tipulidae ،Simulidae ،Muscidae ،Formidae ،Ichneumonidae ،Colicoidae ، Tabanidae)، زیر راستهCoelifera ، یكروزه ها (خانواده‌های Baetidae و Heptagenidae)، راسته بال‌موداران (خانواده‌هایSericostomidae ، Hydropsichidae، Limnephilidae، Psychomyiidae وPhilopotamidae )، راسته پروانه‌ها (Lepidoptera)، راسته نیم‌بالان (خانواده Corixidae)، قاب‌بالان (خانواده هایHydrophilidae ، Dytiscidae، Elmidaeو Elateridae)، راسته طیاره مانندها طیاره‌مانندها خانوادهAgronidae )، جوربالان (خانواده های Fulgoridae و Aphilidae)، راسته ناجورپایان (خانواده Gammaridae)، عنكبوت‌های آبی یا Arachnidae (خانواده Hygrobatidae) و همنوع خود تغذیه نموده است که شیرونومیده (%88.6)، سیمولیده (%60.0)، بتیده (%51.4) و تیپولیده (%50.0) بعنوان غذای اصلی، 13 گروه بعنوان غذای فرعی و سایر اقلام غذایی بصورت تصادفی مورد مصرف قرار گرفته‌اند. همچنین دوبالان حدود 91.52 و راسته قاب‌بالان حدود 6.42 درصد تعداد طعمه‌های مصرفی این ماهی را تشكیل داده‌اند.
در رودخانه اشک‌رود از سرشاخه‌های رود تجن ساری، 47 درصد غذای این ماهی از تریکوپترا بوده است و طعمه غالب و اختصاصی ندارند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 40 و تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 80-80 است. ارقام 2n=82، 2n=78، 2n=84 و ... هم وجود دارد.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. گونه‌ای روزگرد و بسیار قلمروطلب است. قلمروطلبی از سنین بسیار پایین شروع می‌شود.
• سایر توضیحات: قزل‌الای رنگین کمان، توسط گونه‌هایی مثل دهان‌گردماهیان، اردک‌ماهی و پستاندارانی مثل فوک شکار می‌گردد.
سرعت عادی این ماهی 0.92 متر بر ثانیه در ماهی با طول کل 34 سانتیمتر، و سرعت انفجاری آن 3.26 متر بر ثانیه در یک ماهی با طول استاندارد 38 سانتیمتری است.

■ تولیدمثل قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

از اندازهء 19.3 سانتیمتری و حدود سن 3-4 سالگی بالغ می‌شود.
جمعیت‌های دریاچه به رودها و خروجی‌های دریاچه می‌روند که تخمریزی کنند. ندرتا در کرانه‌های صخره‌ای و موجی همان دریاچه‌ها تولیدمثل می‌کنند، اما بیشتر در جریانات گردابی رودها و روی قلوه‌سنگ‌ها تخمریزی انجام می‌شود.
تخریزی معمولا بیش از یک بار انجام می‌شود. این ماهی آب‌های سرد و پراکسیژن بالادستی را برای تولیدمثل ترجیح می‌دهند.
هر ماده بطور میانگین حدود 10000 تخم رها می‌کند. هماوری مطلق ممکن است تا بیش از 20 هزار تخم هم برسد. هماوری در سد لار کمتر از 1088 تخم عنوان شده است.
ماهی ماده تخم را با شن و سنگریزه می‌پوشاند. تخم‌گشایی بسته به دمای محیط، از 21 هفته (در دمای 2 درجه سانتیگراد) تا 4 هفته در دمای 12 درجه طول می‌کشد.
بعد از تخم‌گشایی، نوزادی با اندازه 1.2 سانتیمتر خارج می‌شود که تا 2-3 هفته و وقتی به اندازه 2.5 سانتیمتری می‌رسد، در میان سنگریزه‌ها باقی می‌مانند. نوزاد جمعیت دریاچه‌ای، طی دوسال اول زندگی تدریجا به سمت دریاچه برمی‌گردد.

■ صید قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

صید ورزشی آن با قلاب بسیار رایج است.

■ ارزش‌های اقتصادی قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

دارای ارزش تجاری است. بصورت تازه، دودی و... عرضه می‌شود.
ارزش صید ورزشی دارد. پرورش داده می‌شود.
در ایران تکثیر و پرورش آن انجام می‌شود.

■ وضعیت ذخایر قزل‌آلای خال‌قرمز و ماهی آزاد دریای خزر

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
قزل‌آلای خال‌قرمز در صورت ورود به اکوسیستم غیربومی، می‌تواند به عنوان یک ماهی شکارچی و گونه مهاجم، مشکل‌ساز شده و مثل یک آفت عمل کند.
قزل‌آلای خال‌قرمز در رقابت با جمعیت مهاجم قزل‌آلای رنگین‌کمان در ایران، ضعیفتر است و آسیب می‌بیند.

■ بهداشت و بیماری‌های قزل‌آلای قهوه‌ای: قزل‌آلای خال‌قرمز

بیماری‌های گوناگونی در این گونه گزارش شده است ازجمله:
آلودگی انگلی Hysterothylacium، بیماری باکتریایی Aeromonosis، بیماری باکتریایی داخلی دهان قرمز، انگل Camallanus

○ تصاویر و فیلم‌ از قزل‌آلای خال‌قرمز و ماهی آزاد دریای خزر: