:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده سوف‌ماهیان ← گونه سوف معمولی
»» سیستماتیک:
:: نام علمی گونه: Sander lucioperca (Linnaeus, 1758)jj
»» این گونه در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است
:: نامهای رایج در ایران: سوف، سوف معمولی، سوف سفید، اسبک و اسامی محلی مثل: سویده، سیبی، سیبیک
:: خانواده: سوف ماهیان, Percidae
:: رده‌بندی کامل : Class: Actinopterygii> Order: Perciformes > Family: Percidae > Subfamily: Luciopercinae
:: نامهای غیر ایرانی : نام اصلی:Pike-perch , سایر نام‌ها: Perch-pike, Zander,Pikeperch, European pike-perch,...
:: برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Stizostedion lucioperca | Stizostedion luciperca | Perca lucioperca |Lucioperca sandra...
:: ریشه لغوی نام علمی: Sander > Zander=سوف
»» کشورهای محل زندگی ماهی سوف معمولی
:: بومی در: ایران (همچنین منتقل‌شده به بعضی زیستگاه‌ها)، افغانستان، آلبانی، ارمنستان، اتریش، آذربایجان، بلغارستان، جمهوی چک، استونی، فنلاند، گرجستان، آلمان، یونان، مجارستان، قزاقستان، لتونی، لیتوانی، مولداوی، نروژ، مجارستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، سوئد، اوکراین و ازبکستان
::معرفی شده به: الجزایر، جزایر آزور(متعلق به پرتغال در اقیانوس اطلس شمالی)، بلژیک، چین، کرواسی، دانمارک، فرانسه، ایتالیا، قرقیزستان، مراکش، هلند، پرتغال، اسلوونی، اسپانیا، سوئیس، تونس، ترکیه، انگلستان، آمریکا
»» گزارش‌هایی از تاثیر منفی بر اکوسیستم، در نواحی که سوف به آنها معرفی شده وجود دارد.
»» اکوسیستم‌های محل پراکنش سوف معمولی
:: در ایران: دو فرم ساکن در آب شیرین، و مهاجر (ساکن در لب شور، مهاجر به شیرین) دارد. فرم ساکن آب شیرین، در کلیه سواحل جنوبی دریای خزر دیده می‌شود. اما میزان آن در جنوب غربی ساحل خزر و گیلان بیشتر است. در منابع دیگری نظیر دریاچه سد ارس نیز وجود دارد.
• با وجود بومی بودن در حوضهء خزر، به نقاط دیگری از ایران معرفی شده است از جمله: حوضهء دریاچه نمک (سد پانزده خرداد قم)، رودخانه‌های زرینه‌رود و تلخه‌رود در حوضه ارومیه، دریاچه‌های ولشت نزدیک مرزن‌آباد، اوان در قزوین، قوریگل در نزدیکی تبریز، مریوان در استان کردستان، هفت‌برم شیراز، سد منجیل، رودخانه چم زریوار در حوضه دجله، سد مهاباد و حوضه رودخانه کر در استان فارس. احتمال وجود آن در حوضهء هریرود (تجن) نیز وجود دارد.
:: در جهان: آمریکای شمالی، پاله آرکتیک، دریای آرال، اقیانوس اطلس، دریای بالتیک، دریای خزر، رودخانه‌های آمودریا، آمور، دانوب، دسنا(اکراین، روسیه)، دون، الب، ارکیشی، کوبان، ماریتزا(بلغارستان)، اونگا، رون، دجله، ولگا، ییلی، و مناطق دریاچه ای بوستون، ایسیک کول، مرمره
»»با آب شیرین سازگاری پیدا می‌کند. به دریاچه سد ارس منتقل گردیده.
»» مشخصات زیستگاه سوف معمولی
مناطق معتدل، با دمای 6°C تا 22°C ;عرض و طول جغرافیایی : از 67درجه شمالی تا36 درجه شمالی، 1 درجه غربی تا 75 درجه شرقی
دارای جمعیت‌های مهاجر و ثابت، ساکن در آبهای شیرین، شور، لب شور. در عمق 2 تا 30 متری و بیشتر 2-3 متری دیده می‌شود. به رودخانه‌های گل آلود بزرگ و دریاچه‌های یوتروف، مناطق ساحلی دریاچه‌های لب شور و خورها علاقه دارد.
»» مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سوف معمولی
شکل بدن:
بدن باریک، بلند و کشیده | دارای دو باله پشتی | باله پشتی دارای 13 تا 20 خار و 18 تا 24 شعاع نرم |باله مخرجی دارای 2تا3 خار و 10تا14 شعاع نرم |45 تا 47 مهره | با داشتن 2 دندان سگ سان در جلوی آرواره ها، باله پشتی دوم با 18-22 شعاع منشعب و 80 تا 97 فلس روی خط جانبی، از گونه‌های هم جنس تشخیص داده می‌شود |فلس شانه ای | زوائد پیلوریک 4 تا 9 عدد | خارهای آبششی روی اولین کمان آبششی 13 تا 15 عدد | رنگ پشت بدن سیاه متمایل به خاکستری و در کناره های بدن 8 تا 12 نوار قهوه ای متمایل به سیاه | فاصله بین دو حدقه چشم، کوتاهتر یا مساوی قطر عرضی چشم
اندازه:
حداکثر طول گزارش شده 100 سانتیمتر و اندازه رایج آن 50 سانتیمتر است. در آبهای جنوبی خزر، متوسط طول آن 43 سانتیمتر(57 تا 29 سانتیمتر) در اوایل دهه پنجاه بوده است که امروزه بسیار کمتر است.
حداکثر وزن گزارش شده در جهان، 20 کیلوگرم است. در ایران در اوایل دهه پنجاه، متوسط وزن کمی بیش از یک کیلوگرم (1077 گرم) و در دهه هفتاد کمتر از 270 گرم بوده است.
طول عمر:
حداکثر سن ماهی سوف 17 سال است (برخی منابع فارسی تا 21 سال عنوان کرده‌اند)
غذا:
ماهی سوف، بیشتر از ماهیان پلاژیک که بصورت گروهی زندگی می‌کنند تغذیه می‌کند. ماهیخواری در سوف، وقتی به اندازه تنها 3 سانتیمتری رسید شروع می‌شود.
:: در ایران در دوران لاروی از زئوپلانکتون و بعد از آن از ماهی مروارید، شیشه ماهی، کلمه، سیم و کپورچه تغذیه می‌کند.
بر اساس تحقیقی در در دریاچه سد ارس مشخص شد که از نظر ترجيح غذايي (FP) بالاترين مقدار (62.92 درصد) به ماهيان استخواني و بعد از آن به لاروهاي خرچنگ دراز آب شيرين (32 درصد) و در مرحله آخر (5.62 درصد) به حشرات آبزي اختصاص دارد.
:: در سایر کشورها بر طبق مطالعات انجام شده: ماهیان استخوانی نظیر جنس‌های: Abramin, Alburnus, Anguilla, Blicca, Capoetobrama, Carassius, Coregonus, Osmerus, Pelecus, Perca, Platichthys, Pomatoschistus, Rodeus, Sander و Tinca
همچنین بغیر از ماهیان استخوانی، بویژه در سنین جوانی از سخت‌پوستان پلانکتونی نظیر جنس‌های Alona و Bosmina(Cladocerans), Cyclops, Macrocyclops و Diaptomus از Copepod ها, Neomysis از Mysids و همچنین حشرات نظیر : Chironomus, Procladius
»» همنوع خواری نیز در ماهی سوف معمولی دیده می‌شود، بویژه در زمان کمبود غذایی، و نیز افزایش بیش از حد تعداد لاروها در یک حوضه آبی.
ژنتیک
تعداد کروموزوم‌های Diploid/ zygotic (2n) برابر 48-48 و کروموزوم‌های Haploid/ gametic (n) برابر 24 است.
رفتارهای خاص:
جابجائی‌های تغذیه‌ای و غیره در این ماهی، بین آب شیرین و لب شور، تا 250 کیلومتر هم دیده شده است. بخاطرسپاری قلمرو (جَلد شدن) در این گونه دیده می‌شود. خارهای این ماهی جنبه دفاعی دارد و برخی ماهیان نظیر اسبله، بویژه اگر سابقه مصدوم شدن با این خارها را داشته باشند، از نزدیک شدن به سوف خودداری می‌کنند.
از شکارچیان طبیعی ماهی سوف، می‌توان به پرندگان ساحلی و نیز ماهیانی نظیر جنس‌های: Anguilla, Channa argus, Silurus, Pelecus, Esox, Perca و Sander اشاره کرد
»» تولیدمثل ماهی سوف معمولی
ماهی سوف معمولی، در سن 3 تا 10 سالگی و اغلب 4 سالگی بالغ می‌شود. مهاجرتهای تخمریزی کوتاهی انجام می‌دهد.
تخمریزی بصورت تک جفتی، و در ساعات غروب یا شب انجام می‌شود. تخمریزی در ماههای اپریل و می، و ندرتا اواخر فوریه تا جولای، بر حسب عرض و طول جغرافیایی و در درمای 10 تا 14 درجه صورت میگیرد.
تخمریزی در بستر های شنی آبهای روان انجام می‌شود. نرها قلمروطلب بوده، و حفره ای به قطر 50 و عمق 5تا10 سانتیمتر در شن بستر یا لابلای ریشه های گیاهان ایجاد مینمایند. سپس تخم‌ها در این گودالها گذاشته می‌شوند. این گودالها اغلب در آبهای روان با عمق 1تا 3 متر کنده می‌شود. ماهی ماده در لانه مستقر می‌شود، در حالیکه ماهی نر در دایره ای به قطر یک متر دور لانه به سرعت شنا می‌کند. سپس ماهی نر حرکتی عمودی انجام داده و هردو ماهی حرکات سریعی انجام می‌دهند و نهایتها اسپرم و تخمک رهاسازی میگردند. ماهی ماده پس از تخمریزی کامل، لانه را ترک می‌کند. ماهی نر از لانه و تخم‌ها بوسیله خارهای پشتی حفاظت می‌کند. ماده یکبار در سال تخمریزی مینمایند. لاروایی که به تغذیه افتاده‌اند، این عمل را تحت تاثیر نور انجام می‌دهند و از موجودات پلاژیک ریز تغذیه مینمایند.
در ایران، فرم مهاجر در قصل پائیز و بهار به رودخانه‌ها مهاجرت می‌نماید(بیشتر پاییز)، زمان تولید مثل در ایران اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت است و بیشتر در تالاب انزلی صورت میگیرد که در این زمان دمایی بین 12 تا 16 درجه دارد.
تخمریزی در قسمت‌های پایینی رودخانه روی گیاهان آبزی با جریان آرام آب صورت میگیرد.
هم‌آوری مطلق آن در سواحل ایران، 100 تا 400 هزار عدد تخمک است. تکثیر مصنوعی و رهاسازی آن به منظور جلوگیری از انقراض در ایران انجام می‌شود.
»» صید سوف معمولی
صید ورزشی و تجاری می‌شود.
در ایران، به دلیل صید بی رویه در معرض انقراض بود که با تکثیر مصنوعی، جمعیت آن مجددا افزایش پیدا کرد.
»» ارزش‌های اقتصادی سوف معمولی
:: در ایران از ماهیان مورد علاقه مردم و بسیار با ارزش است. به دلیل صید بی رویه و تخریب زیستگاه، جمعیت آن کاهش یافت، اما شیلات با تکثیر مصنوعی سعی در جبران کاهش جمعیت آن دارد.
ماهی جذابی برای صید ورزشی میباشد. امکان نگهداری آن در آکواریوم‌های شهری هست.
:: تکثیر مصنوعی آنها کار سخت، ولی عملی میباشد. پرورش متراکم آنها امکان‌پذیر نیست. بعضی مزارع تکثیر و پرورش ماهی سوف، بویژه در شمال اروپا، سالیانه تا یک میلیون لارو سوف معمولی تولید می‌کنند و سابقه‌ای بیش از 35 سال دارند. یکی از این مزارع معروف در دانمارک به نام aquapri تا 200 تن گوشت سوف ماهی در سال تولید می نماید.
در ایران تحقیقی در مورد پرورش همزمان سوف معمولی با کپورماهیان چینی نشان داد که این کشت همزمان می تواند منجر به افزایش میزان برداشت کپورماهیان چینی گردد.
در ایران همچنین فعالیت ها و تحقیقات مختلفی برای پرورش لارو سوف، سازگاری با غذاهای مصنوعی، تکثیر مصنوعی و... صورت پذیرفته است. در تکثیر مصنوعی تحقیقات نشان داد که مولد پرورشی این ماهی به LHRHa2 پاسخ مثبت نمی‌دهد اما ماهيان نر و ماده وحشی تیمارهای عصاره غده هيپوفيز و LHRHa2 به تزريق هورمونی پاسخ داده اند.
»» وضعیت ذخایر ماهی سوف معمولی:
صید بیش از حد این گونه در ایران، آسیبهایی به این ماهی زده است. برای حفظ گونه ضمن تکثیر مصنوعی، آنرا به زیستگاه های جدید از جمله دریاچه سد ارس معرفی کرده‌اند. وضعیت ذخیره در ایران نیازمند حفاظت (CD) و در اغلب نقاط دیگر جهان در لیست اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست، کمترین نگرانی (LC) است.
مطالعات انجام شده در حوضه جنوبی دریای خزر، تاثیر آلاینده‌ها را بر ماهی سوف اثبات کرده است.
»» بهداشت و بیماری ها
طی تحقیقی در سال 1389، اکثر علائم پاتولوژيک از جمله تورم، هيپرتروفي و هيپرپلازي، چسبيدن رشته هاي ثانويه به يکديگر، پرخوني، خونريزي و نکروز در آبشش ماهيان سوف ديده شد. همچنين پرخونی، خونريزی، دژنرسانس و نکروز لوله های ادراري، گلومرول‌ها و بافت بينابينی از مهمترين علائم ميکروسکوپيک کليه ماهيان آزمايش شده بود. در کبد اين ماهيان عوارضي از قبيل: پرخوني و خونريزي عروق، اتساع و پرخوني سينوزوئيدهای کبدي، هيپرتروفی، دژنراسيون و واکوئوله شدن هپاتوسيت‌ها و نکروز بافت کبدي مشاهده گرديد.
مطالعه ای در سال 87 از نظر میزان جیوه، نشان داد که جیوه موجود در عضلات ماهی سوف معمولی صیدگاه های جفرود تا بندرانزلی، از حد آستانه WHO پایینتر است.
انگل‌ها و عوامل بیماریزایی در ماهی سوف معمولی گزارش شده است از جمله:
از شاخه مزه داران (Ciliophora)، انگل Trichodina perforata .
از رده مونوژنه‌آ (Monogenea)، انگل آبشش Ancyrocephalus paradoxus
از رده کرم‌های لوله‌ای، نماتدها (Nematoda)، انگل Anisakis schopakvi که درمحوطه بطنی و دیوار خارجی امعا و احشا و ماهیچه سوف دیده شده.
از اکانتوسفال‌ها (Acanthocephala)، انگل Corynosoma caspicum که در چربی های اطراف امعاء و احشای سوف معمولی دیده شده است.
»» تصاویر مرتبط ماهی سوف معمولی: |
