:: ماهیان خلیج فارس و دریای عمان ← خانواده تون‌ماهیان ← گونه ماهی گیدر

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Thunnus albacares (Bonnaterre, 1788)j
:: نام های رایج در ایران: گیدر و نیز تون زرد باله
• اسامی محلی » سیستان و بلوچستان: گیدر. هرمزگان: پتان. سایر اسامی محلی: گباب، جودر

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Superorder: Acanthopterygii (بالاراسته: خارباله‌داران)
← Clade: Percomorpha (کلاد: سوف‌ریختان)
← Order: Scombriformes (راسته: تون‌ماهی‌سانان)
← Suborder: Scombroidei (زیرراسته: تون‌ماهی‌واران)
← Family: Scombridae (خانواده: تون‌ماهیان) (En: Mackerels, tunas, bonitos)
← Subfamily: Scombrinae (زیرخانواده: تون‌تباریان)
← Tribe: Thunnini (تبار: ماهی تون‌ها)
← Genus:Thunnus (جنس: تون‌های اصلی)
← Species: Thunnus albacares (گونه: ماهی گیدر)

:: نام انگلیسی: Yellowfin tuna و نیز : Pacific long-tailed tuna, Gedar...
• کشورهای عربی حاشیه خلیج پارس و دریای عمان و سایرین: کیباب، قباد، شکزور، تونة الزعنفة الصفراء ، ثمد، الزعانف....
:: برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیر معتبر: Scomber albacares, Germo albacares, Neothunnus albacares
:: ریشه لغوی: Thunnus از واژه thynnos (یونانی) = ماهی‌تون

■ کشورهای محل زندگی ماهی گیدر
تون زردباله یا گیدر در بیش از 160 کشور دنیا از جمله آب‌های ایران حضور دارد.
حضور آن در فرانسه و ترکیه مبهم است.

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی گیدر
ماهی گیدر، پراکنش جهانی داشته و در کلیه دریاهای گرمسیری و نیمه گرمسیری بجز دریای مدیترانه حضور دارد. بسیار مهاجر است.
در ایران بیشتر در دریای عمان است و در خلیج فارس کمیاب است. علت آن می‌تواند عمق کم خلیج فارس و تاثیر پذیری از جریان‌های آبی و بادهای شدید که در لایه‌های آب موثر ند باشد

■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی گیدر
ماهی گیدر ساکن آب‌های شور دریایی و نیز آب‌های لب شور، پلاژیک-اقیانوسی، اقیانوس رو،
حاضر در اعماق 1 تا 250 متری و اغلب 1 تا 100 متری آب.
ساکن مناطق گرمسیری با دمای بین 15 تا 31 درجه است که دمای 28 درجه را ترجیح می‌دهد.
در اقیانوس‌ها، پایین و بالای لایه ترموکلاین (پرده حرارتی) زندگی می‌کند و ندرتا وارد مناطق مرجانی می‌شود.
مختصات جغرافیایی: از 59 ° شمالی تا 48 ° جنوبی و 180 ° غربی تا 180 ° شرقی.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی گیدر

• شکل بدن: دارای 11 تا 14 خار و 12-16 شعاع نرم در دو باله پشتی | باله مخرجی دارای 11-16 شعاع نرم و بدون خار| ستون مهره‌ها دارای 39 مهره | دومین باله پشتی و باله مخرجی بسیار بلند که گاهی بیش از 20درصد طول چنگالی می‌رسد | باله سینه ای معمولا بلند و معمولا به قبل دومین باله پشتی می‌رسد اما از آن بیشتر نمی‌شود | رنگ ماهی تون زردباله یا گیدر، سیاه متمایل به آبی با جلای فلزی که در ناحیه شکم به رنگ زرد و نقره ای متمایل می‌شود | ناحیه شکم دارای حدود 20 خط نامنظم تقریبا عمودی است | باله های پشتی و مخرجی و باله های کوچک، زرد هستند
• اندازه: حداکثر طول چنگالی (پوزه تا وسط دم) گزارش شده برای گیدر 239 سانتیمتر است. طول چنگالی رایج آن 150سانتیمتر است.
بیشترین وزن گزارش شده 200 کیلوگرم از مکزیک.
• طول عمر: بیشترین طول عمر ماهی گیدر 9 سال و از قاره آمریکا گزارش شده است.
• غذا: معمولا در طول روز تغذیه می‌کند.
ماهی گیدر از انواع ماهیان، سخت پوستان و اسکوئید (ماهی مرکب) تغذیه می‌کند.
مطالعه ای در سواحل چابهار نشان می‌دهد که غذای غالب گیدر در فصول بهار و تابستان اسکوئید و در فصول پاییز و زمستان انواع ماهی است.
استراتژی تغذیه ماهی گیدر در غرب اقیانوس هند با عوامل زیست محیطی و توده زنده پلانکتونی ارتباط مستقیم دارد و بنظر می‌رسد تون ماهیان هنگام مهاجرت و جستجوی مناطق غنی از غذا، هرچه بر سر راه ببینند، مورد تغذیه قرار می‌دهند. قدرت تطابق ماهی گیدر با انواع غذاها بسته به شرایط بسیار بالاست.
مطالعات دیگری در دریای عمان نیز نشان میدهد که بیشتر حجم معده گیدر را اسکوئید پشت ارغوانی و بعد ماهیان استخوانی و درصد کمی نیز خرچنگ مورد تغذیه قرار گرفته است.
مطالعات انجام شده در کانال موزامبیک تا دماغه جنوبی هندوستان نشان می‌دهد که میزان اسکویید در معده ماهی گیدر با نزدیک شدن به ساحل افزایش می یابد و درکنار آن ماهی پرنده و تون ماهیان کوچک مصرف شده‌اند. در آب‌های هندوستون پنجزاری ماهیان، تک خار ماهیان، گیش ماهیان و پیکاسو ماهیان در معده گیدر مشاده شده‌اند.
در سواحل شرقی اقیانوس آرام در کنار ماهیان، جلبک سارگاسوم نیز در معده گیدر مشاهده شده‌اند.
بنظر می‌رسد در زمستان تغذیه کاهش یافته که می‌تواند مرتبط با شروع دوره تخمریزی باشد. بعد از تخمریزی تغذیه ماهی گیدر افزایش می یابد که با برای جبران انرژی از دست رفته حین تخمریزی است.
ماهی گیدر از حدود ساعت 7 صبح شروع به یافتن طعمه می‌کند و تغذیه در ساعت 3 بعد از ظهر به اوج خود می‌رسد و تا 9 شب ادامه دارد. تفاوت در ساعتهای نمونه برداری از گیدر می‌تواند در تعیین نوع غذاهای غالب موثر باشد.

• ژنتیک: تعداد کروموزومهای هاپلویید/گامتیک(n) برابر24 و دیپلوئید/زیگوتیک (2n) برابر 48-48 عدد عنوان شده است.
• خصوصیات رفتاری: گله هایی بر اساس اندازه تشکیل می‌دهند که ممکن است گونه های دیگر نیز داخل آن باشند. ماهیان بزرگتر بر اساس مواردی مثل تجمع آبزیان دیگر مثل پورپویز ها (گرازماهی) و ریزش مواد غذایی آواری تشکیل گله می‌دهند.
• سایر توضیحات: بچه‌های این ماهی شباهت زیادی به گونه های دیگر تون‌ماهیان نظیر هوور دارد و از این رو محاسبات آماری را به اشتباه می‌اندازد.
به کمبود اکسیژن حساس است، از این رو در اعماق زیر 250 متری مناطق گرمسیری دیده نمی‌شود.
مهاجرت‌های عمودی و افقی دارد.
الگوی شنای ماهی گیدر مثل اغلب تون‌ماهیان با حرکات بدن و یا باله دمی است. سرعت شنای گیدر بسته به اندازه و وضعیت و نوع شنا، بین نیم متر تا 20 متر بر ثانیه است. این ماهی در هنگام شنا در هر ثانیه بین نصف تا سی برابر طول بدن مسافت طی می‌کند.
ماهی گیدر مورد حمله و تغذیهء کوسه ماهیان، وال ها و دولفین ها و نیز سایر تون‌ماهیان قرار می گیرد.

در بین تون‌های زردباله همنوع‌خواری رایج است.

■ تولیدمثل ماهی گیدر

ماهی گیدر در هنگام بلوغ جنسی معمولا طولی حذود 103 سانتیمتر دارد. در ایران طول بلوغ جنسی ماهی ماده گیدر 76 سانتیمتر است.
اوج زمان تخمریزی ماهی گیدر، تابستان است. تخم و لاروها پلاژیک هستند.
تخمریزی در آب‌های گرمسیری و استوایی اقیانوسها انجام می‌شود. در عرضهای جغرافیایی بالاتر، تخمریزی فصلی است و اوج آن در تابستان است و در عرضهای پایینتر تخمریزی ممکن است در کل سال صورت بگیرد. تخمریزی در آنها یکباره نیست و ممکن است طی چندروز صورت بگیرد. تخم و اسپرم برای لقاح در آب رها می شوند.
در آب‌های ایران، فعالیت تخم ریزی ماهی گیدر در بهار شروع شده و اوج آن در اردیبهشت و خرداد است .
در بررسی تخمدان ماهی گیدر در ایران، چهار مرحله جنسي شامل: نابالغ، در حال بلوغ، در حال رسيدن و رسيده در ماهيهاي آزمايش شده مشاهده گرديد. اندازه قطر اووسيت در تخمدان طي روند اووژنز داراي مراحل: نابالغ (كمتر از 20 ميكرون) در حال بلوغ (بيشتر از 40 ميكرون) در حال رسيدن (كمتر از 60 ميكرون) و رسيده (120 ميكرون) بوده و در مجموع تخمدان اين ماهي از نوع ناهماهنگ (Asynchronous) است.

■ صید ماهی گیدر

صید گیدر ارزش تجاری بالایی دارد.
صید آن در آب‌های نزدیک به سطح و با تورهای دایره ای محاصره ای صورت می گیرد.
از ماهیان مناسب ماهیگیری ورزشی نیز است.
صید این گونه در آب‌های ایران با ابزارهای متفاوتی از جمله قلاب و گوشگیر سطح در بخش سنتی، و تور پیاله ای و رشته قلاب‌های طویل در بخش صنعتی صورت می گیرد.
صید آن در سواحل چابهار قابل توجه است و قسمت عمده سرمایه گذاری در بخش صید صنعتی و سنتی را بخود اختصاص داده است.
در سیستان و بلوچستان صيد سنتي گوشگير سطح رواج دارد

■ ارزش‌های اقتصادی ماهی گیدر

در سطح جهان بیشتر بصورت کنسرو و یخزده فروخته می‌شود، اما تازه و دودی آن نیز طرفدار دارد. ارزش آن بدلیل استفاده در پخت غذای ساشیمی (غذای دریایی ژاپنی با ورقه های ماهی و معمولا خام) بسیار بالاست.
تکثیر و پرورش مصنوعی آن در مرحله آزمایشی است.
از ماهی گیدر، فرآورده خشک شیرین Tuna Candy تهیه می‌شود.
مطالعات انجام شده در ایران نشان می‌دهد که ارزش غذایی گوشت گیدر بسیار بالا بوده و پروتئین های هیدرولیز شده از آن می‌تواند نیاز یک انسان بالغ به اسیدهای آمینه را مرتفع سازند.
در صنعت کنسروسازی مصرف بسیار زیادی دارد.

■ وضعیت ذخایر ماهی گیدر

با وجود پراکنش گسترده آن، در سیاهه قرمز IUCN، در ردهء در نزدیکی تهدید (NT) قرار گرفته است.
آمار دقیقی توسط کشورهای صید کننده ارائه نمی‌شود.
ماهی گیدر در بین ماهیان جنوب ایران، بیشترین سهم در صید را دارد.

■ بهداشت و بیماری‌های ماهی گیدر

طی مطالعه‌ای در ایران، آکانتوسفال‌ها که از گونه های انگلی غالب ماهی گیدر هستند، از دستگاه گوارش جدا شده‌اند. در این پژوهش گونه Rhadinorhynchus sp از ماهی تون گیدر ایران جدا شده است.

بیماری های گوناگونی در این ماهی مشاهده شده از جمله:
Anisakis Disease, Caligus Infestation, Callitetrarhynchus Disease, Pseudocycnus Disease, Hexostoma thynni Disease, Tentacularia Disease of Coryphaen, Caligus Infestations, Nybelinia Disease, Gymnorhynchus Infestation, Hirudinella Infestation, Philometroides Infestation, Hexostoma sibi Disease, Areotestis Infection, Tristomella Infestation, Coeliotrema Infestation, Didymocystis Infestation, Didymocystoides Infestation, Capsala Infestation,
Koellikerioides Infestation, Köllikeria Infestation, Platocystis Disease, Univietellodidymocytis Infestation, Uroproctinella Infestation, Wedlia Infestation, Hepatoxylon Infestation, Sphyriocephalus Disease...

○ تصاویر و فیلم‌هایی از ماهی گیدر: