:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه شاهکولی موصل
• در ردهبندیهای جدید، در خانوادهء مستقل Leuciscidae قرار گرفته است.
◄ با توجه به نظر برخی پژوهشگران، "ممکن است" سه گونهء شاهکولی موصل (Alburnus mossulensis)، شاهکولی زاگرس (Alburnus zagrosensis) و شاهکولی جنوبی (Alburnus sellal) یکسان باشند. با این حال در سایت ما این سه گونه صفحات مستقل دارند.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Alburnus mossulensis Heckel, 1843j
:: نام فارسی و محلی ایران: شاهکولی موصل، شاهکولی جنوبی، شاهکولی، شاهکولی موسولنزیس، شاهکولی تیگریس
• اسامی محلی: کولی، نازوک
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
◄ در منابع جدیدتر به خانوادهء Leuciscidae و زیرخانواده Leuciscinae منتقل شده است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Alburnus(جنس: کولیهای ایرانی)
← Species: Alburnus mossulensis (گونه: شاهکولی موصل)
:: نام انگلیسی: Mossul bleak
• سایر زبانها: ترکی » Tatlı su gümüş balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Chalcalburnus mossulensis, Alburnus capito, Leuciscus maxillaris, Alburnus iblis, Alburnus megacephalus, Alburnus schejtan, Alburnus caudimacula
:: ریشه لغوی: Alburnus : از واژه Al Bura، نام شهری که این ماهی از آنجا شناخته شده است. / mossulensis از نام شهر موصل عراق که این ماهی در رودی در شمال آن گزارش شده است.
■ کشورهای محل زندگی شاهکولی موصل
• گزارششده از ایران و نیز:
عراق، ترکیه
■ زیستگاههای گزارششده شاهکولی موصل
• در ایران، در حوضههای آبریز دجله، خلیج، دریاچه مهارلو، رود کُر و بالادست حوضهء آبریز هرمز گزارش شده است. ممکن است در حوضهء آبریز اصفهان هم باشد. در رودهای شاپور و دالکی در حوضهء آبریز خلیج و بالادست مند، شامل قره آقاج و حوضهء شور تا دشت پلنگ، بالادست زهره، مارو و جراحی، بالادست کارون و خرسان، دز، میانه تا بالادست کرخه و... وجود دارد.
• سایر کشورها: در حوضهء آبریز دجله و فرات و نواحی مجاور.
■ ویژگیهای زیستگاه شاهکولی موصل
ساکن آب شیرین و نیز لبشور. بستر و دور از بستر.
ساکن آبهای نیمهگرمسیری. از دامنهء دمایی 1.25 تا 36.2 درجه سانتیگراد را تحمل میکند.
در چشمهها، رودها، دریاچهها و مردابها دیده شده است.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک شاهکولی موصل
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 10-14 شعاع نرم | باله سینهای دارای 13-18 شعاع نرم | باله شکمی دارای 7-9 شعاع نرم | خط جانبی دارای 58-89 فلس | بالای خط جانبی 13-18 ردیف و پایین آن 5-7 ردیف فلس دارد. | بدن دوکیشکل | ناحیه شکمی سیاه | تعداد جاروییهای آبششی (Gill Rakers) برابر 11-18 عدد. | فرمول دندان حلقی 2.5-4.2 است که نوک آن دارای قلاب و لبهء تاج آن دندانهدار است. ممکن است به شکل 2.5-5.2 و 3.5-5.3 و یا 2.5-5.3 دیده شود. | تعداد مهرهها 40-45 عدد. | رنگ عمومی بدن نقرهای، ناحیه پشت آبیفام یا سرخ-قهوهای، آبی-سیاه، یا سیاه است. یک نوار تیره در میانه بالایی دو طرف بدن با قطری تقریبا برابر قطر چشم وجود دارد. ممکن است این خط فقط در ناحیه خلفی دیده بشود. لبهء باله پشتی، مخرجی و دمی تیره است. ممکن است روی پایه باله دمی و اولین شعاع باله سینهای نقاط سیاه باشد. رنگ پایه بالههای سینهای، شکمی و مخرجی زردفام است. بالههای شکمی و مخرجی ممکن است قرمز باشند. | کیل شکمی بدون فلس و کوتاه
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 16.6 سانتیمتر است.
• طول عمر: حداکثر 7 سال
• غذا: پرخور و همهچیزخوار. بیشتر فیتوپلانکتون مثل جلبک و دیاتومها، مواد آواری با منشاء جانوری، بندپایان، حشرات، گیاهان پرسلولی، سختپوستان و گاهی ماهی. اولویت غذایی بسته به مکان کمی متفاوت است.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 24 و تعداد کروموزومهای دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 48-48 است.
• ویژگیهای رفتاری: بیخطر برای انسان
• سایر توضیحات: با سسماهی حمری (Carasobarbus luteus) تا 90 درصد اشتراک غذایی دارد.
■ تولیدمثل شاهکولی موصل
نر و ماده ظاهر متفاوت دارند. نرها در فصل تولیدمثل دارای برجستگیهایی هستند.
زمان تخمریزی بین ماههای ژوئن تا اوت در دمای آب بیش از 15 درجه سانتیگراد است.
ماهی ماده با طول 15.5 سانتیمتر با تخم رسیده مشاهده شده است.
هماوری این ماهی در عراق، 1926 تا 11779 عدد تخم گزارش شده است. در ترکیه هماوری 3012 تا 11427 تخم است.
نسبت نر و ماده در ترکیه تقریبا برابر است.
■ صید شاهکولی موصل
-
■ ارزشهای اقتصادی شاهکولی موصل
دارای ارزش تجاری است. در کشور عراق برای تهیه پودر ماهی استفاده دارد.
⧠ وضعیت ذخایر شاهکولی موصل
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت ارزیابینشده است، اما میزان آن زیاد ارزیابی گردیده است.
■ بهداشت و بیماریهای شاهکولی موصل
گونهء انگل مونوژن Dactylogyrus holciki از این گونه در رود بشار گزارش شده است. انگل مونوژون Dactylogyrus chalcalburni هم احتمالا در این گونه در زاینده رود گزارش شده است. لارو Rhabdochona denudata, Contracaecum sp در مهارلو از این گونه گزارش شده است. انگل جنس Contracaecum هم از این گونه در رود کُر مشاهده شده است.
انگلهای Lernaea cyprinacea و نیز Diplostomum spathaceum هم از شاهکولی موصل در دریاچه کفتر گزارش گردیده است. انگل چشمی و دیژن دیپلوستوموم از این ماهی گزارش شده است. آلودگی سستود لیگولا در این گونه در ایران گزارش زیادی گردیده است.
مطالعهای در خوزستان نشانگر تاثیر منفی پساب تصفیهشده کاغذسازی بر روی کبد ماهی شاهکولی موصل بوده است..
○ تصاویر و فیلم از شاهکولی موصل:
|