:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی طلایی (گلدفیش)

» این گونه در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Carassius auratus (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی طلایی، ماهی کاراس طلایی، ماهی قرمز، ماهی حوض، گلد فیش، ماهی عید
• اسامی محلی » اوشین، کپورچه، کپور چکی

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Carassius (جنس: کپورچه‌ها)
← Species: Carassius auratus (گونه: ماهی طلایی)

:: نام انگلیسی: Goldfish و نیز Golden carp, Crucian carp, Gold crucian carp
• سایر زبان‌ها: روسی » Serebryanyi karas. ترکی » Kirmizi havuz baligi
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر:Carassius auratus auratus, Carassius carassius auratus, Cyprinus auratus
:: ریشه لغوی: Carassius : لاتین شده واژه Karass و karausche، به معنای کپور crucian اروپایی، نام رایج این ماهیان در اوراسیا / auratus به معنای طلاکاری شده.

■ کشورهای محل زندگی ماهی طلایی
• معرفی‌شده به ایران به عنوان ماهی غیربومی وارداتی، در دریای خزر و رودخانه‌های آن و بسیاری از منابع آبی داخلی.

:: بومی در: چین، هنگ کنگ، ژاپن، لائوس، ماکائو، میانمار
:: معرفی شده به: کشورهای آسیایی شامل، افغانستان، قبرس، هند، اندونزی، عراق، قزاقستان، کره جنوبی، مالزی، نپال، پاکستان، فیلیپین، عربستان سعودی، سنگاپور، تایلند، ترکیه، ازبکستان و ویتنام.
کشورهای آفریقایی شامل: الجزایر، اتیوپی، ماداگاسکار، موریس، نامیبیا، سیشل، آفریقای جنوبی و زیمبابوه. کشورهای اروپایی شامل: آلبانی، اتریش، روسیه سفید، بلژیک، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، فرانسه، آلمان، یونان، مجارستان، ایتالیا، لاتویا، لیتوانی، مولداوی، مونته نگرو، هلند، نروژ، لهستان، پرتقال، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسپانیا، سوئیس، انگلستان و اوکراین. کشورهای آمریکای شمالی شامل: کانادا، کاستاریکا، مکزیک، پورتوریکو، ایالات متحده آمریکا، ویریجین آیلند.، آمریکای جنوبی شامل: آرژانتین، بولیوی، برزیل، شیلی، کلمبیا، پرو و اروگوئه. سرزمینهای قاره اقیانوسیه شامل: استرالیا، فیجی، هاوایی، نیوکالدونیا، نیوزلند و ساموآ.

:: همچنین وضعیت این گونه در تایوان، سوئد، فلسطین و استونی مشخص نیست.

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی طلایی
باوجود اینکه این ماهی بیشتر ساکن آب شیرین است، اما نمونه‌هایی از آن در مناطق ساحلی دریای خزر صید شده است. حوضه دریاچه ارومیه، هامون سیستان و رودخانه کارون از دیگر زیستگاه‌های آن در ایران هستند.

این گونه پس از معرفی، در اکوسیستم‌های زیادی در سراسر جهان گزارش شده است. از جمله: دریای خزر و حوضه آبریز آن. دریاچه تال (فیلیپین)، دریاچه بوستن(چین)، دریاچه بیوا(ژاپن)، رودخانه زامبزی(آفریقا)، رودخانه یونگسان(کره جنوبی)، رودخانه یانگتسه(چین)، رودخانه ییلی(چین)، رود ولگا، رود دجله، رودخانه تنسی، رودخانه تاریم(چین)، رودخانه اومبرون(ایتالیا)، رودخانه ناکدونگ(کره جنوبی)، رودخانه کام (کره جنوبی)، رود کابل (افغانستان)، رودخانه قزل ایرماق (ترکیه)، رودخانه ناکدونگ (کره جنوبی)، رودخانه میزوری(ایالات متحده)، رودخانه میسی سیپی(ایالات متحده)، رودخانه موری-دارلینگ(استرالیا)، مکونگ (چین، میانمار و...)، رود هان (کره جنوبی)، فیورا (ایتالیا)، رودخانه ارکیشی (چین)، رودخانه بیجیانگ (چین)، رودخانه داکرونگ (ویتنام)، رود سیاه یا رود دا (چین)، رود آمور، آموردریا، رود آلبگنا (ایتالیا)، جزیره پنگ هو (تایوان)، خلیج چساپیک (ایالات متحده)، و... .

■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی طلایی
مهاجرت در آب شیرین دارد. در آب شیرین و آب لب‌شور، در بستر و دور از بستر زندگی می‌کند.
در دامنهء pH بین 6 تا 8 و dH بین 5-19 به سر می‌برد.
در آب‌های با شوری تا 17 ppt مشاهده می‌شوند، اما نمیتوانند مدت طولانی در شوری بیش از 15ppt به زندگی ادامه دهند.
در عمق 0 تا 20 متری حضور دارد.
ساکن نواحی نیمه‌گرمسیری با دمای 0 تا 41 درجه سانتیگراد.
ساکن رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، حوضچه‌ها و کانال‌های با آب راکد یا جریان آهسته است. در آب‌های یوتروفیک، استخرها و کانال‌های با پوشش گیاهی دیده می‌شود. طلایی وحشی در آب‌های سرد بهتر زندگی می‌کند. در رودخانه‌ها، بیشتر در بسترهای نرم و گل‌آلود همراه با رویش‌های نرم گیاهی زندگی می‌کنند.
مختصات جغرافیایی: از 53³شمالی تا 22°شمالی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی طلایی

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-4 شعاع سخت و 14-20 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 2-3 شعاع سخت و 4-7 شعاع نرم، آخرین شعاع باله مخرجی، استخوانی و بجهت خلفی دندانه‌دار است | خارهای باله پشتی و مخرجی دندانه‌دار و استخوانی | باله دمی دارای 17-19 شعاع نرم | 30 مهره در ستون فقرات | ساقه دمی نازک و کوچک | سر بدون فلس و مثلثی شکل | فاصله بین دو چشم پهن و پوزه درازتر قطر چشم‌ها است | آرواره بالایی فاقد سبیلک | دهان این ماهی نیمه‌تحتانی است. | خط جانبی کامل است. | تعداد فلس بر روی خط جانبی آن ۳۲–۲۸ عدد | باله شکمی کوچک، پهن و در ناحیه قفسه سینه‌ای (Thoratic) است. | برجستگی‌های سطحی زمان تولیدمثل در جنس نر، روی سرپوش آبششی و گاه روی پشت و تا حدی باله‌های سینه‌ای ظاهر می‌شوند. | امکان تولیدمثل با کپور معمولی و تولید دورگه‌هایی با مشخصات واسط دو گونه را دارد. | رنگ نمونه‌های وحشی، قهوه‌ای زیتونی، سبز زیتونی همراه با جلای برنزی، نقره‌ای، خاکستری زردفام، خاکستری-نقره‌ای، طلایی با رگه‌های مشکی، کرم رنگ، سفید زردفام و با شکم سفید هستند. | نمونه‌های پرورشی دارای رنگ قرمز مایل به زرد، قرمز مایل به صورتیِ، نقره‌ای، قهوه‌ای، سفید، سیاه و ترکیب این رنگ‌ها هستند. رنگ این ماهی تحت تاثیر عوامل متعدد بویژه میزان نور و نیز نوع غذا قرار دارد. | دارای دندان حلقی یک ردیفی (۴–۴) هستند. | چشم‌های بزرگ و حواس بویایی و شنوایی قوی دارد.
• اندازه: حداکثر طول طلایی 48 سانتیمتر و طول متداول آن 10 سانتیمتر است . وزن آن نیز تا 2.3 کیلوگرم می‌رسد.
• طول عمر: ماهی طلایی تا 41 سال عمر می‌کند. در شرایط اسارت هم عمر طولانی دارند، اما عمر رایج آنها کمتر از 10 سال است.
• غذا: همه‌چیز‌خوار است. دامنه وسیعی از غذاها را مصرف می‌نمایند. بیشتر پلانکتون‌ها، بی‌مهرگان کفزی، مواد گیاهی و تخریبی(دتریتوس) غذای آنها را تشکیل می‌دهد. در اسارت، همیشه تمایل برای غذاخوردن نشان می‌دهد اما بیش از حد غذادادن به آن‌ها، معمولاً موجب مسدود شدن روده‌های ماهی شده و می‌تواند برای سلامتی آن‌ها مضر باشد.
این وضعیت بیشتر برای ماهیان قرمزی که با زادگیری گزینشی پدید آمده باشند رخ می‌دهد، چرا که دارای رودهٔ پیچ در پیچ هستند. زمانیکه غذای زیادی داده شود، مواد دفعی و زائد نیز بیشتر می‌شود که تا حدی به دلیل هضم ناقص پروتئین‌ها است. گاهی با دیدن خروج مواد دفعی از مخرج ماهی می‌توان پی برد که غذای زیادی به ماهی داده شده است.
در اسارت به گلدفیش‌ها معمولا غذاهای پولکی خشک یا پلت می‌دهند. همچنین دادن غذای مشابه غذای طبیعی نیز به آنها مفید است. کرم‌های توبیفکس، لارو حشرات، کرم خونی، دافنی ، آرتمیا و مواد گیاهی نظیر نخودفرنگی پخته و کاهو نیز برای آنها مفید است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 100-100، و کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n)، 50 است.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان، ولی می‌تواند با رشد بی‌رویه تبدیل به یک آفت شود.
سرعت شنای انفجاری ماهی طلایی به 1.9 متر در ثانیه می‌رسد. در طبیعت بصورت گله‌ای هم زندگی می‌کند.
رفتار ماهی قرمز به میزان زیادی می‌تواند متغیر باشد، زیرا ماهی قرمز در محیط‌های مختلفی زندگی می‌کند و همچنین رفتار آن می‌تواند توسط صاحب آن شرطی شود. ماهی قرمز دارای توانایی بالایی در یادگیری و نیز دارای مهارت‌های یادگیری اجتماعی بالایی است. علاوه بر این، توانایی بینایی بالای آن‌ها، باعث می‌شود تا افراد را از هم بشناسند.
در آکواریوم، گیاهان اطراف خود را نابود می‌کند و اغلب از گیاهان پلاستیکی در آکواریوم گلدفیش استفاده می‌شود.
گلدفیش-طلایی ماهی مهاجم و جنگجویی نیست، از اینرو در اسارت می‌توان اندازه‌های مختلف انرا با هم نگه داشت.

• سایر توضیحات: واریته های زینتی نظیر کله‌شیری، دم‌چادری، رانچو، اورانداس و.... ممکن است رفتارها و خصوصیات فیزیولوژیک متفاوت نشان بدهند. طلایی بیش از یکصد واریته گوناگون دارد که به‌گزینی و دستکاری‌های ژنتیکی در رسیدن به این عدد بسیار موثر بوده است. پیشنهاد شده که در آکواریوم از نگهداری واریته‌های متفاوت از هم خوددرای شود.

■ تولید مثل ماهی طلایی

ماهی طلایی در شرایط غذایی مناسب، در حدود 2 سالگی بالغ می‌شود و در غیر این صورت، سن 3 تا 4 سالگی زمان بلوغ این گونه است. فصل تخمریزی اغلب فروردین و اردیبهشت و دمای 18 تا 22 درجه است. در تالاب انزلی و آبگیرهای مازندران از اوایل خرداد تا اواخر تیرماه و در رودخانه‌ها با توجه به پایین بودن دما دیرتر شروع می‌شود.
امکان تولیدمثل با کپور معمولی و تولید دورگه‌هایی ما مشخصات واسط دو گونه را دارد. طلایی روی گیاهان غوطه‌ور تخمریزی می‌کند. ماده‌ها چندبار در طول دوره تخمریزی می‌نمایند. لاروها پلاژیک هستند.
همچنین تخم‌های این میاهی می‌توانند تنها با تحریک توسط اسپرم، حتی اسپرم سایر ماهیان شروع به تقسیم نموده و بصورت شکلی از بکرزایی، اقدام به تولید نسلی ماده بنمایند. درواقع اسپرم پس از تحریک تخم از بین می‌رود و دخالتی در شکل‌گیری نسل ندارد. همانطور که ذکر شد فرزندان حاصل از چنین لقاحی، همگی ماده هستند. در تالاب انزلی بیش از 95درصد و در سفید رود بیش از 80 درصد ماهی طلایی، ماده است.
هوای سرد در زمستان، از ضروریات نمو تخم‌ها است. تخمریزی در آب‌های کم0¥عمق و بین گیاهان و ریشه‌های آنها صورت می‌گیرد. همچنین در علف‌های خشکی که بر اثر سیلاب‌های بهاره غوطه‌ور شده‌اند تخمریزی می‌کند. تخمریزی درست قبل از سپیده دم شروع شده تا اواسط بعداز ظهر ادامه دارد. هر ماهی 3تا 10 مرتبه در طول 8تا10 روز تخمریزی می‌کند(اغلب سه مرحله).
هماوری حدود 30 هزار تا 400 هزار عدد برای ماده‌های با طول استاندارد 45 تا 290 میلیمتر است.
تخم‌ها شفاف و چسبناک هستند و به گیاهان آبزی یا غوطه‌ور در آب و نیز سنگ‌ها می‌چسبند.
فضای پری‌ویتلین در تخم‌ها نازک و حدود 0.1 میلیمتر است. زرده گرانولار است. گلبول‌های چربی داخل کیسه زرده، 0.01 تا 0.05 میلیمتر قطر داشته و بصورت پراکنده می باشند و طی نمو تخم، ناپدید می‌شوند.
نوزادان برای رشد به دمای بالا نیاز دارند.

■ صید ماهی طلایی

ماهی طلایی در سال‌های اخیر بیش از 50 درصد صید تالاب انزلی را به خود اختصاص داده است. در ایران طرفدار زیادی ندارد و در سطح جهان هم ندرتا خورده می‌شود.

■ ارزش‌های اقتصادی ماهی طلایی

ماهی طلایی دارای اهمیت اقتصادی می است. در سال 1373 تنها در منطقه تالاب انزلی، 228 تن از این ماهی صید شد. در استان مازندران و نیز سایر مناطق حوضه جنوبی دریای خزر، یکی از ماهیان غالب تالاب‌ها و آب‌بندان‌ها است، اما نزد مردم منطقه طرفداران زیادی ندارد. به دلیل قیمت پایینتر به نسبت ماهیان دیگر، مورد علاقه طبقه ضعیف‌تر اقتصادی در بین خریداران است.

ورود ماهی طلایی وحشی به استخرهای پرورش ماهیان به عنوان ماهی هرز، علاوه بر رقابت غذایی با گونه اصلی، منجر به انتقال بیماری‌های گوناگون به ماهیان پرورشی می‌گردد. از اینرو برای جلوگیری از ضررهای اقتصادی استخرها به طرق گوناگون (از جمله استفاده از ماهیان شکارچی نظیر سوف)، پاکسازی می‌شوند.

ماهی طلایی به عنوان یک ماهی زینتی نیز دارای ارزش اقتصادی است. در آکواریوم‌های صد سانتیمتری، در دسته‌های پنج‌تایی یا بیشتر نگهداری می‌شود. (با ماهی کوی ، Cyprinus carpio haematopterus یا نام جدیدتر آن، Cyprinus rubrofuscus، اشتباه نشود).
در ایران به عنوان ماهی قرمز شب عید طرفدار دارد، به این منظور نژادهایی از ماهی طلایی برای فروش در روزهای قبل از سال نوی ایرانی، به صورت گسترده در نقاط مختلف کشور پرورش داده می‌شوند.

ماهی طلایی به عنوان یک گونه مناسب جهت انجام آزمایشات مورد توجه است.
ماهی طلایی از نظر صید ورزشی نیز دارای ارزش است.
ماهی طلایی در بویژه در آمریکای شمالی به عنوان طعمه جهت صید ماهیان دیگر مشتری دارد.

■ وضعیت ذخایر ماهی طلایی

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
یکی از ماهیان غالب تالاب‌ها و آب‌بندان‌های شمال ایران است. در سال‌های اخیر 50 درصد صید تالاب انزلی را به خود اختصاص داده است.
به عنوان یک گونه غیربومی، آثار منفی بر روی گونه‌های بومی از طریق رقابت غذایی و استفاده از اسپرم سایر ماهیان برای تولیدمثل (بکرزایی) دارد. امکان تولیدمثل با کپور معمولی و تولید دورگه‌هایی ما مشخصات واسط دو گونه را دارد.
ماهی قرمز طلایی، نباید در طبیعت رهاسازی شود چرا که به سرعت تولیدمثل کرده و تبدیل به یک آفت برای ماهیان و گیاهان بومی می‌شود.

■ بهداشت و بیماری‌های ماهی طلایی

مستعد ابتلا به بیماری‌ها و انگل‌های متفاوت است ازجمله کرم‌های قلابدار، بیماری نقطه سفید، کوکسیدیوزیس روده، داکتیروژیروس در آبشش، تریکودینوزیس، انگل‌های پوستی اعم از پروتوزوآ و کرم‌ها و...، کریپتوبیا، بیماری‌های قارچی نظیر آپیوزوما، عفونت‌های اسپوروزوآ نظیر میکسوبولوس، آلودگی با تریکودینلا، عفونت ایکتیوبودو، عفونت تریکودینا، بیماری باکتریایی پوسیدگی باله، کدورت پوست، بیماری ویروسی SVC ، بیماری ویروسی VHS، بیماری باکتریایی کولومناریس، تومورهای با منشاء نامشخص، قارچ‌های پوستی نظیر ساپرولگنیا، توبرکلوزیس باکتریایی، بیماری باکتریایی آئروموناسیس، آسیت‌های عفونی باکتریایی، بیماری باکتریایی کولومناریس، ،هرپس‌ویروس گلدفیش، بیماری دهان قرمز و...

مطالعات در بندرانزلی نشان می‌دهد که غلظت سرب و روی در عضله ماهی طلایی از حد مجاز آن بالاتر است. افزایش این فلزات می‌تواند یک هشدار برای تهدید سلامت مصرف این ماهی در گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه باشد.

○ تصاویر و فیلم‌ از ماهی طلایی: