:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده قناتماهیان ← گونه ماهی شاهکولی
• این گونه در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
◄ در ردهبندیهای قدیمیتر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Alburnus chalcoides (Güldenstädt, 1772)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی شاهکولی، شاهکولی خزر، سپیدکولی
• اسامی محلی » کولی(گیلان)، اسلک(مازندران)، کاسکولی
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Leuciscinae (خانواده: قناتماهیان) (En: Minnows)
■ قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانوادهای با نام Leuciscinae قرار داشته است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Alburnus (جنس: کولیهای ایرانی)
← Species: Alburnus chalcoides (گونه: ماهی شاهکولی)
:: نام انگلیسی: Danube bleak و نیز Caspian Shemaya,
• سایر زبانها: روسی » Shemaja. ترکی » Tatlisu kolyoz baligi
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Chalcalburnus chalcoides, Cyprinus chalcoides, Cyprinus clupeoides, Alburnus longissimus, Alburnus latissimus,
:: ریشه لغوی: Alburnus : از واژه Al Bura، نام شهری که این ماهی از آنجا شناخته شده است.
■ کشورهای محل زندگی ماهی شاهکولی
• گزارششده از ایران در دریای خزر و رودهای منتهی به آن و نیز:
افغانستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، قزاقستان، ترکیه، ازبکستان، اتریش، بلغارستان، جمهوری چک، آلمان، یونان، مجارستان، مولداوی، رومانی، روسیه، صربستان، اسلوواکی، سوییس، اوکراین
به ترکیه معرفی ناموفق داشته است.
■ زیستگاههای گزارششده ماهی شاهکولی
• بومی در آبهای ایرانی دریای خزر و رودهای حوضهء آبریز آن . در قسمتهای میانی، شرقی، غربی دریای خزر وجود دارد. برای تولیدمثل وارد رودخانهها نیز میشود. در تمامی سواحل جنوب دریای خزر از تالاب انزلی تا رودخانه گرگانرود دیده میشود. اما بیشترین فراوانی را در قسمتهای غربی، تالاب انزلی تا رودخانه تجن ساری، دارد.
• سایر نقاط جهان:
دریای خزر، دریاچه آرال، دریای سیاه، دریاچه مرمره، رودخانههای ولگا، اورال، کوبان، دون، آمودریا
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی شاهکولی
ساکن آب شیرین و لبشور. پلاژیک. مهاجر در رودخانه.
نزدیک سطح زندگی میکند.
ساکن نواحی معتدل، با دمای 5 تا 20 درجه سانتیگراد
ساکن پاییندست رودخانهها، سواحل دریاچهها، خورها و آبهای لبشور حاشیه دریاها. در شوری بیش از 14 جزء در هزار به سر میبرد.
مختصات جغرافیایی: از 61°شمالی تا 38°شمالی و 9°شرقی تا 55°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی شاهکولی
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 13-17 شعاع نرم | باله دمی دوشاخه و نرمال | 22 تا 23 عدد خار روی اولین کمان آبششی | دندان حلقی دو ردیفی با فرمول 2.5-5.2 یا 2.4-5.2 یا 2.5-5.1 است. | تعداد فلسهای خط جانبی نمونههای ایران 60 تا 68 عدد | تعداد مهرهها 42-45 عدد | مکان باله دمی، حدود 1.5 تا 2.5 فلس پشت آخرین شعاع منشعب باله پشتی | کیل شکمی، به اندازه 8-12 فلس جلوی مخرج که تا 80 درصد فاصله بین مخرج تا پایه باله شکمی را میگیرد | طول سر 20-24 درصد طول استاندارد است | ظاهر رنگی ماهی بر مبنای محیط زیست آن تغییر میکند
• اندازه: حداکثر طول کل 40 سانتیمتر و میانگین طول کل رایج ان 20 سانتیمتر است. در سواحل ایران در ماطق غربی رشد بیشتری داشته و نمونههایی تا 32 سانتیمتر نیز مشاهده میشود. در سایر مناطق حوضه جنوب دریای خزر تا 27.5 سانتیمتر مشاهده شدهاند. متوسط طول و وزن آن در تالاب انزلی در سال 1371-1372 به ترتیب 162 میلیمتر و 65 گرم و در رودخانه بابلرود به ترتیب 136.6 میلیمتر و 23 گرم اندازهگیری شدند. نمونههایبا طول 129 میلیمتر سه ساله هستند.
• طول عمر: تا 5 ساله گزارش شده است.
• غذا: بالغین بیشتر از سختپوستان پلانکتونی و حشرات خشکی و نیز ماهیان کوچک تغذیه میکنند اما لاروها و ماهیان جوانتر از زئوپلانتکون، جلبک و لارو حشرات مصرف مینمایند.
• ژنتیک:
• خصوصیات رفتاری: بیخطر برای انسان. معمولا بصورت گلهای زندگی میکنند.
• سایر توضیحات: این ماهی مورد تغذیه گونههایی مثل اردکماهی، سوف معمولی (Sander lucioperca)، ماهی اسبله (Silurus glanis)، چرب ماهی (Lota lota) و شاهماهی گونهء Alosa macedonica قرار میگیرد.
سرعت شنای آن در حالت انفجاری، 0.5 متر بر ثانیه و تقریبا 5 برابر طول کل در ثانیه است.
■ تولیدمثل ماهی شاهکولی
این گونه در 2 تا 3 سالگی بالغ میشود و برای تولیدمثل در اواخر اسفندماه به رودخانههای جنوبی دریای خزر مهاجرت مینماید. نرها زودتر به محل تخمریزی میرسند و منتظر ماده میمانند. تخمها چسبناک بوده و به سنگها و سایر اجسام داخل آب میچسبند.
رشد جنینی 2-3 روز طول میکشد و لاروها 8-11 روز در گل و لای میمانند و بعد به آبهای کمعمق و ساکن مهاجرت میکنند.
والدین بعد از تخمریزی به دریا یا رودخانه بر میگردند. اما نوزادان مهاجرت به پاییندست را از پاییز همان سال یا بهار سال بعد شروع مینمایند.
در تالاب انزلی تخمریزی از اسفندماه شروع میشود و در اردیبهشت و خرداد به اوج خود میرسد. در بابلرود، سردابرود و چالوس نیز در اردیبهشت و خرداد بیشترین مهاجرت این ماهی را میتوان مشاهده نمود. بستر مناسب برای تولیدمثل، قلوهسنگی وسرعت آب مناسب 1.3 متر در ثانیه است.
نسبت جنسی دردو رودخانه سردآبرود و چالوس 75 درصد نر و 25 درصد ماده و در بابلرود از 200 نمونه بررسی شده 81 درصد نر و 19 درصد ماده بودند.
پس از تولیدمثل به دریای خزر برمیگردد.
■ صید ماهی شاهکولی
با تور پره و نیز قلاب ماهیگیری ورزشی.
■ ارزشهای اقتصادی ماهی شاهکولی
دارای ارزش صید تجاری است.
در سال 1374 توسط پرههای صیادی 19 تن از این ماهی در دریای خزر صید شد که بخشی از این آمار مربوط به رودخانه است.
جذابیت زیادی برای صید ورزشی دارد.
تکثیر و پرورش آن انجام میشود.
■ وضعیت ذخایر ماهی شاهکولی
در سیاهه قرمز گونههای IUCN دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
در داخل ایران، وضعیت آن در نزدیکی تهدید (NT) است. اگرچه در اغلب مناطق دریای خزر وجود داشته و برای تولیدمثل وارد رودخانههای حوضه جنوبی خزر میگردد، اما با توجه به تمایل زیاد مردم منطقه به مصرف و صید بیش از حد آن، و ایجاد موانع متعدد در مسیر مهاجرت، این گونه برای رسیدن به مکانهای تخمریزی مشکل زیادی داشته و جمعیت آن در سالهای اخیر کاهش چشمگیر نشان میدهد.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی شاهکولی
-
○ تصاویر و فیلم از ماهی شاهکولی:
|