:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده شیشه‌ماهیان ← گونه شیشه‌ماهی
» این ماهی در بخش ماهیان دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Atherina boyeri Risso, 1810 j
:: نام فارسی و محلی ایران: شیشه‌ماهی، گل‌آذین‌ماهی، شیشه‌ماهی پهلونقره‌ای، پهلونقره‌ای، آترینکا
• اسامی محلی » شیشه‌ماهی
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Atheriniformes (راسته: گل‌آذین‌ماهی‌سانان)
← Family: Atherinidae (خانواده: شیشه‌ماهیان یا گل‌آذین‌ماهیان) (En: Silversides)
← Subfamily: Atherininae
← Genus: Atherina
← Species: Atherina boyeri (گونه: شیشه‌ماهی)
← احتمالا زیرگونه Atherina boyeri caspia (زیرگونه: شیشه‌ماهی خزری)
:: نام انگلیسی: Big-scale sand smelt و نیز Caspian silverside, Caspian sand smelt, Boyer's sand smelt, Black sea sand smelt
• سایر زبان‌ها: روسی » Aterinka. ترکی » Gümüş balığı. عربی » حُساس متوسّطيّ
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر:Atherina anterina, Atherina boïeri , Atherina bonapartei , Atherina pontica
:: ریشه لغوی: Atherinaاز واژه atherina (یونانی) = معادل یونانی eperlane
■ کشورهای محل زندگی شیشه‌ماهی
:: گزارش‌شده از آبهای ایران و کشورهای دیگر نظیر:
آلبانی، الجزایر، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، قبرس، مصر، فرانسه، گرجستان، گیبرالتار، یونان، اسرائیل، ایتالیا، لبنان، لیبی، جزایر مادیرا، موریتانی، موناکو، مالت، مراکش، پرتقال، رومانی، روسیه، صربستان، اسلونی، اسپانیا، سوریه، تونس، ترکیه، انگلستان، اوکراین، صحرای غربی
::معرفی شده به: هلند و ازبکستان (از خزر به آرال). به بالتیمور ایالات متحده نیز معرفی شده که گزارشی از نتایج آن و شکل گیری نسل این ماهی در دست نیست.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده شیشه‌ماهی
:: بومی در در ایران: تمام ساحل جنوبی دریای خزر، از تالاب انزلی تا خلیج گرگان و تالاب گمیشان. زیستگاه اصلی دریا است.
:: در جهان(زیرگونه‌های مختلف): کلیه قسمتهای دریای خزر و نیز : دریای اژه، اقیانوس اطلس، دریای سیاه، جریان قناری، دریای مدیترانه، دریای آزوف، دریای مرمره، برخی نقاط اقیانوس اطلس بین خلیج کادیز و دریای کانتابریان-خلیج بیسکای، ساحل غربی ایرلند تا مرز اسپانیا و فرانسه
■ ویژگی‌های زیستگاه شیشه‌ماهی
آبهای ساحلی و مصبی شامل تالاب‌ها، مرداب‌ها و آبهای ساحلی محصور شده را ترجیح می‌دهد.
از عمق یک متری آب تا مجاورت بستر دیده می‌شود. تابستانها در عمق 25 تا 50 متری بیشتر حضور دارد.
این ماهی تحمل شوری زیادی را دارد. در آب شیرین کمتر دیده می‌شود.
آبهای ساکن یا با جریان کم را می‌پسندد.
رودرو و دریارو است.
مناطق نیمه گرمسیری، با دمای20°C.
در تابستان و بهار به نزدیک ساحل می‌آید و گاه در چند سانتیمتری دیده می‌شود.
مختصات جغرافیایی: از 53 ° شمالی تا 20°شمالی، 18°غربی تا 42°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک شیشه‌ماهی
• شکل بدن: بدن کشیده و دوکی‌شکل با شکم مدور | دهان انتهایی با دندان‌های ریز | دارای دو باله پشتی | باله پشتی دارای 7 تا 10 خار و 8 تا 16 شعاع نرم |باله مخرجی دارای 2 خار و 10 تا 18 شعاع نرم | قطر چشم بیشتر از طول پوزه و یک سوم طول سر |دارای 22 تا 26 خار آبششی |دارای دندان‌های قوی (گوشتخوار است) | فاقد خط جانبی | 45 تا 48 مهره | به موازات پهلوها، یک نوار آبی تیره یا خاکستری (برحسب نور) دارد | دهان بصورت اریب روی پوزه قرار گرفته است | پشت ماهی دارای لکه‌های ریز تیره است و پهلوها و شکم روشنتر هستند | فلس‌ها دایره‌ای و بزرگ است | روی سر فاقد فلس است
• اندازه: حداکثر طول تا 20 سانتیمتر و در اولین سال تولیدمثل 5.8 سانتیمتر است. در ایران اندازه ماهی چهار ساله، 140 میلی متر اندازه‌گیری شده است.
• طول عمر: در ایران، حداکثر سن اندازه‌گیری شده 1 تا 2 سال و ندرتا 4 سال. حداکثر سن این گونه در دریای خزر 5 سال (یک درصد نمونه‌ها) بوده است.
• غذا: گوشتخوار است
:: در ایران (منابع فارسی): ناجورپایان، قطعات گیاهی، لارو سنجاقک، سوسک‌ها، نرئیس، پاروپایان و شیرونومیده.
:: در سایر کشورها بر طبق مطالعات انجام شده:
سخت‌پوستان پلانکتونی نظیر پاروپایان، ناجورپایان، صدفیان، حشراتی نظیر دیپترا، کرمهای پرتار و کرمهای حلقوی، و سایر نرم‌تنان و بی‌مهرگان و نیز لارو ماهیان است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید /زیگوتیک (2n) :48-48. کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n)،24 است.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
دربهار و تابستان، بیشتر در مناطق ساحلی دیده می‌شوند
بالغین در دسته‌های بزرگ دیده می‌شوند.
• سایر توضیحات: ماهیانی اکسیژن دوست هستند و علت تجمع تابستانی آنها در عمق‌های کمتر همین مساله است.
مورد تغذیه و شکار بسیاری ماهیان از جمله ماهیان خاویاری و نیز جنس‌های Trachurus, Alosa, Dicentrachus, Sander, Silurus , Uranoscopus و گاوماهیان و نیز فک دریای خزر قرار می‌گیرد.
■ تولیدمثل شیشه‌ماهی
در 1 سالگی بالغ می‌شود (بیشتر در 2 تا 3 سالگی). تخم‌ریزی در نقاط مختلف دریای خزر، از زمان رسیدن دمای آب به 10 تا 12 درجه شروع و تا تابستان ادامه می یابد. نسبت نر و ماده در شمال دریای خزر اندازه گیری شده که 1:1 است.
تخم‌ریزی در ایران و تالاب گمیشان در اوایل فروردین ماه که دمای آب به حدود 16 درجه سانتیگراد می‌رسد شروع و تا خرداد که دمای آب 19 تا 21 درجه سانتیگراد است ادامه می‌یابد. میزان هم‌آوری در سن یک سالگی با طول کل 61 میلیمتر، 551 عدد و در سن 4 سالگی با طول کل 117 میلیمتر، 1509 عدد تخمک است (در کل 360 تا 5500). تخم‌ها بهترین رشد را در دمای 12 تا 24 درجه سانتیگراد دارند. تخم‌ها بنتیک هستند.
قطر تخمک 0.84 تا 1.85 میلیمتر است (بیشتر 1.2 تا 1.7).
شیشه‌ماهی از تخم‌های خود حفاظت نمی‌کند.
محل‌های تخم‌ریزی عمق کم و پوشش گیاهی دارند و این پوشش بعد از تخمه‌گشایی، برای لاروها محیط امنی ایجاد می‌کند. تخم‌ریزی در آبهای با شوری بیش از 42درصد امکان‌پذیر است.
تخم‌ها پوسته نازکی دارند که بوسیله رشته های چسبناکی حفاظت و به گیاهان آبزی می‌چسبند. طول لاروهای تازه از تخم خارج شده 5 تا 5.5 میلیمتر است. لاروها در آبهای سطحی با شوری 45 درصد حضور دارند
■ صید شیشه‌ماهی
در ایران مورد صید و مصرف انسانی قرار نمی‌گیرد. بصورت صید ضمنی، همراه کیلکا صید می‌شود و بیشتر استفاده در تهیه پودر ماهی دارد.
■ ارزش‌های اقتصادی شیشه‌ماهی
:: در ایران مصرف غذایی ندارد. اما در سایر کشورها جزو ماهیان اقتصادی طبقه‌بندی می‌شود.
■ وضعیت ذخایر شیشه‌ماهی
در سیاهه قرمز گونه‌ها، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
در ایران به دلیل عدم صید و مصرف ، و تولیدمثل در قسمتهای پائینی رودخانه، همچنین پراکنش سریع، ذخایر این ماهی در وضعیت LC (کمترین نگرانی) قرار دارد.
کاهش سطح آب دریا، میتواند منجر به تخریب مکانهای تخم‌ریزی و ایجاد مشکل در تولیدمثل آنها بشود.
■ بهداشت و بیماری‌های شیشه‌ماهی
-
○ تصاویر و فیلم از شیشه‌ماهی: |
