:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان شرق آسیا ← گونه ماهی کپور علفخوار
◄ در ردهبندیهای قدیمیتر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کپور علفخوار، ماهی آمور، سفید پرورشی، آمور سفید
• اسامی محلی »
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Xenocyprididae (خانواده: کپورماهیان شرق آسیا) (En: East Asian minnows)
■ قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانوادهای با نام Squaliobarbinae قرار داشته است.
← Genus: Ctenopharyngodon
← Species: Ctenopharyngodon idella (گونه: ماهی کپور علفخوار)
:: نام انگلیسی: Grass carp و نیز White amur
• سایر زبانها: روسی » Belyi Amur. عربی: شبّوط الأعشاب، مبروك الأعشاب، مبروك الحشائش
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Leuciscus idella, Ctenopharingodon idellus, Ctenopharyngodon idellus, Leuciscus tschiliensis, Ctenopharyngodon laticeps, Sarcocheilichthys teretiusculus, Pristiodon siemionovii
:: ریشه لغوی: Ctenopharyngodon: از واژههای kteis, ktenos (یونانی)= شانه + pharyngx (یونانی)= حلق + odous (یونانی)= دندان / idella: احتمالا از واژه یونانی idios به معنی عجیب و غریب و برجسته.
■ کشورهای محل زندگی ماهی کپور علفخوار
• معرفیشده به ایران و:
تنها در روسیه و چین بومی است.
معرفی شده به:
عراق، پاکستان، افغانستان،، ترکمنستان، امارات، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، هند، بوتان، کامبوج، هنگ کنگ، اندونزی، فلسطین، ژاپن، کره جنوبی، مغولستان، میانمار، نپال، تایلند، ویتنام
اروپا: ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، اوکراین، آلبانی، روسیه سفید، بلغارستان، کرواسی، بلژیک، فنلاند، جمهوری چک، فرانسه، مجارستان، لتونی، مولداوی، لهستان، رومانی، صربستان، اسلوواکی، سوئد
آمریکای شمالی و مرکزی: کوبا، هندوراس، جامائیکا، مکزیک، پاناما، ایالات متحده آمریکا
آمریکای جنوبی: آرژانتین، برزیل، پرو، اروگوئه
اقیانوسیه: فیجی، نیوزلند
■ زیستگاههای گزارششده ماهی کپور علفخوار
در اغلب استانهای ایران وجود دارد. در حوضه جنوبی دریای خزر در اغلب استخرهای پرورش ماهیان گرمآبی و در آبگیرهای طبیعی و مصب رودخانهها مثل رودخانه تجن ساری. رودخانههای ورودی و خروجی و گسترههای آبی تالاب انزلی و در رودخانه سفیدرود از مصب تا سد سنگر.
در جهان حوضههای آبریز متعدد که اغلب به آنها معرفی شده مثل رودخانههای آرکانزاس، بوکسا، دا، دانوب، دن، ارکیشی، جایانتی، کابل، کوبان، میسیسیپی، میزوری، رود پرل چین، ریوگرانده، ساباکی، ساخالین، تاریم، دجله، ولگا، ییلی، گریت لِیکس، دریاچه بیوا، دریاچه اری، دریاچه هورون و...
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی کپور علفخوار
ساکن آب شیرین و نیز آبهای لبشور. مجاور بستر. مهاجر در رودخانه.
در عمق 0 تا 30 متری مشاهده شده است.
ساکن آبهای نیمهگرمسیری با دمای 0 تا 35 درجه سانتیگراد.
بالغین بصورت وحشی، ساکن دریاچهها، آبگیرها، استخرها و آبهای جانبی رودهای بزرگ هستند. تودههای آبی بزرگ و با جریان کم یا ساکن و دارای رویشهای گیاهی را ترجیح میدهند.
شوری تا 10 جزء در هزار و اکسیژن کمتر از 0.5 جزء در میلیون را تحمل مینمایند.
مختصات جغرافیایی: از 50°شمالی تا 23°جنوبی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی کپور علفخوار
• شکل بدن: باله پشتی مجموعا دارای 3 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله مخرجی داریا 3 شعاع سخت و 7-11 شعاع نرم | باله سینهای دارای 1 شعاع سخت و 15-20 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 6-8 شعاع نرم | باله دمی دوشاخه | خط جانبی صاف با 40-45 فلس روی آن | تعداد جاروییهای آبششی (Gill Rakers) 12 عدد | بدن دوکیشکل | پیشانی محدب | موقعیت دهان از نوع نیمهانتهایی/پایینی | فلسها از نوع شانهای | بدون سبیلک | پوزه بسیار کوچک با طول کمتر یا مساوی قطر چشم | بخش پسچشمی بزرگتر از نصف سر | رنگ بدن زیتونی یا سبز برنزی در بالا و سفیدنقرهای تا زرد در پایین. | دندانهای حلقی به سمت طرفین فشرده میشود و دندانهدار با سطح شیاردار است و معمولا دو ردیفی با فرمول 2,5-4,2
• اندازه: حداکثر طول کل 150 سانتیمتر و در طبیعت بطور میانگین تا 10.7 سانتیمتری دیده میشود.
بیشترین وزن گزارش شده 45 کیلوگرم است.
در ایران نمونههایی با طول 90 سانتیمتر در پاییندست رودخانه تجن ساری صید شده است.
بررسیها نشان داداه که کپورعلفخوار در رودخانه تجن رشد کمتری نسبت به تالاب انزلی دارند.
• طول عمر: حداکثر 21 سال بوده است.
طی یک بررسی در تالاب انزلی، ماهیان 2 تا 4 ساله با دامنه طوی 43 تا 72.6 سانتیمتر و وزن 1.4 تا 8.6 کیلوگرم بودهاند.
• غذا: تغذیه از گیاهان عالی و علفهای شناور و همچنین مواد آواری، حشرات و سایر بیمهرگان. در دوران نوزادی تا 3 الی 4 گرمی از لارو حشرات آبزی، پلانکتونهای جانوری و سختپوستان تغذیه میکند.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای کروموزومهای هاپلوئید / گامتیک (n)، 24، و دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 48-48 است.
• ویژگیهای رفتاری: بیخطر برای انسان.
• سایر توضیحات: توسط پرندگان آبزی، مارها، قورباغه و انواع ماهیان شکارچی مثل سوفماهیان، اردکماهیان، اسبله و ... شکار میگردد.
اگرچه شوری تا 10ppt را تحمل میکند اما در شوری بیش از 3 ppt رشد آن کم میشود.
امکان دورگهگیری این گونه با ماهیانی مثل ماهی سفید و کپور سرگنده وجود دارد.
■ تولیدمثل ماهی کپور علفخوار
در اندازه 58-79.2 سانتیمتری بالغ است. در اروپا در 5-7 سالگی بالغ میشود.
نوع وحشی آن روی بسترهای قلوهسنگی رودها تخمریزی میکند.
نر و ماده شکل هم هستند. در فصل تولیدمثل تغییراتی در ظاهر آنها مشاهده میشود.
تخمریزی طبیعی آن در چین بین ماههای آورین و سپتامبر است.
هماوری مطلق این گونه بین 50000 تا 1500000 عدد تخم است.
تخمها شناور و کروی و بعد لقاح غیر چسبناک، به رنگ زرد و نارنجی هستند که در مرحلهء اوولاسیون، قطر 1.2-1.3 میلیمتری دارند و دارای غشاء دولایه کنار کیسه زرده هستند.
تخمها پلاژیک هستند و در حالیکه به سمت پایین دست حرکت میکنند، طی 2 تا 3 روز گشوده میشوند.
این گونه باتوجه به آنکه برای ایران یک گونه غیربومی است، شرایط تولیدمثل برای آن در حوضه جنوب دریای خزر وجود ندارد و تا کنون گزارشی از تولیدمثل طبیعی آن ارائه نشده است، چرا که برای تکثیر طبیعی نیاز به رودخانههای سیلابی با آب زیاد و دمای نسبتا گرم دارد که در ایران تنها رود کارون تا حدی این شرایط را دارد.
■ صید ماهی کپور علفخوار
قابل صید با قلاب است.
■ ارزشهای اقتصادی ماهی کپور علفخوار
صید تجاری آن فاقد ارزش قابل توجه است، اما گونه پرورشی بسیار مهم است. این ماهی با توجه به رشد نسبتا خوب و طعم و مزهء مناسب، دارای ارزش است. بصورت تازه و نیز بخارپز، سرخشده، پخته و کبابی مصرف میشود.
صید ورزشی دارد.
برای مبارزه با گیاهان آبزی مزاحم استفاده میشود.
⧠ وضعیت ذخایر ماهی کپور علفخوار
نوع وحشی آن در سیاهه قرمز گونههای IUCN، وضعیت "ارزیابینشده" دارد.
اگر به این گونه کنترل کافی نداشته باشیم، در صورت ورود بیش از اندازه به طبیعت، زیستگاه برخی از ماهیان بومی و با ارزش و پرندگان آبزی را تخریب مینماید، چون میتواند نسل گیاهان آبزی مثل نی و... را در یک پهنه آبی نابود کند و تبدیل به یک آفت شود. در سال ۱۹۹۰ ورود ماهی غیربومی آمور از سوی شیلات به هامون پوزک در سیستان نسل نیهای منطقه را از بین برد و این هامون را در فهرست قرمز کنوانسیون رامسر قرار داد.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی کپور علفخوار
بیماریهای گوناگون (خاص آبزیان) از این گونه گزارش شده است، از جمله:
بیماری قارچی Water mold Disease، بیماری ویروسی SVC، بیماری باکتریایی Columnaris Disease، بیماریهای انگلی Myxidium Infection، Trichodina Infection، Tripartiella Infestation، Bothriocephalus Infestation، Fish louse Infestation، Dactylogyrus Gill Flukes Disease، Sporozoa-infection (Myxobolus sp.)، کرمهای قلابی، Piscinoodinium Infection، Capillaria Infestation، Gonad Nematodosis Disease، Spiroxys Infestation، بیماری ویروسی با پیکورناویروس، بیماری خوندهی با رئوویروس، انگل Sanguinicola Infection و...
○ تصاویر و فیلم از ماهی کپور علفخوار: |