:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده سگ‌ماهیان جویباری ← گونه رفتگرماهی خاردار

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Cobitis taenia Linnaeus, 1758j
:: نام فارسی و محلی ایران: رفتگرماهی خاردار، سگ‌ماهی جویباری خاردار، لوچ خاردار
• اسامی محلی » مارماهی

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes(راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cobitidae (خانواده: رفتگرماهیان / سگ‌ماهیان جویباری) (En: Loaches)
← Subfamily: Cobitinae
← Genus: Cobitis
← Species: Cobitis taenia (گونه: رفتگرماهی خاردار)

:: نام انگلیسی: Spined loach و نیز: Spiny loach, Weatherfish
• سایر زبان‌ها: روسی » Schipovka obyknovennaya. ترکی » Gwrachen bigog
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cobitis spilura, Cobitis taenioides
:: ریشه لغوی: Cobitis: از از واژه kobitis, -idos (یونانی)= نوعی ساردین و نیز مرتبط با واژه لاتین kobios=Gobius=گاوماهی

■ کشورهای محل زندگی رفتگرماهی خاردار

• گزارش‌شده از آب‌های ایران و نیز:
آسیا: جمهوری آذربایجان، چین
اروپا: ترکیه، آلبانی، اتریش، بلاروس، بلژِیک، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، آلمان، مجارستان، ایتالیا، لتونی، لیخن اشتاین، لیتوانی، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، سوییس، انگلستان، اوکراین
معرفی شده به ویتنام

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده رفتگرماهی خاردار

:: در ایران بومی در تالاب‌ها و رودخانه‌های حوضهء جنوب دریای خزر و نیز دجله و کارون.

:: در جهان: حوضه آبریز دریای بالتیک، رودخانه‌هایی مثل باگ در شرق اروپا، رود دنیپر، رود دون، رود دا ویتنام، رود دزنا، رود دنستر، رود الب، رود ارکیشی چین، رود گارون فرانسه، رود گورین بلاروس و روسیه، رود کاما روسیه، رود خوپیور روسیه، رود لوآر، رود مِدودیستا، رود نیاموناس، رود اودر، رود اونگا، رود راین، رود سال، رود سِین، رود ولگا، اورال، رود وستر و...

■ ویژگی‌های زیستگاه رفتگرماهی خاردار

ساکن آب شیرین. قسمت‌های پایینی رودخانه‌ها، نزدیک بستر. مهاجر در آب شیرین
در pH بین 7 تا 7.7 و dH بین 10-15 زندگی می‌کند. تحمل دمای بالا و گل‌آلودگی را دارد اما آب‌های غنی از اکسیژن را ترجیح می‌دهد.
ساکن آب‌های معتدله با دمای 14 تا 18 درجه سانتیگراد
بالغین در آب‌های با جریان کند و یا ساکن با بستر شنی نرم زندگی می‌کنند. در دریای بالتیک در شوری بیش از 5 جزء در هزار دیده شده‌اند.
مختصات جغرافیایی: از 62°شمالی تا 36°شمالی و 7°غربی تا 40°شرقی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک رفتگرماهی خاردار

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 6-8 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 1 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 5-6 شعاع نرم | باله دمی کم و بیش کوتاه و صاف | زیر چشم‌ها واجد یک خار دوشاخه و متحرک است. | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 12-13 عدد | دارای 40-42 مهره در ستون فقرات | نرها کوچکتر از ماده‌ها | بدن کشیده | یک نقطهء سیاه بالای پایهء باله دمی دارد | سه جفت سبیلک دارد | لکه‌های تیره از دوطرف روی پهلو وجود دارد. | موقعیت دهان از نوع زیرین و گوشتی | فلس‌ها بسیار ریز و ظریف |
• اندازه: حداکثر طول کل 13.5 سانتیمتر و میانگین طول کل 5 سانتیمتر است.
• طول عمر: 5 سال. در اسارت ممکن است بیشتر عمر کند. در رودخانه تالار مازندران میانگین سنی 1.07 سال بوده است.
• غذا: از کفزیان کوچک بویژه پلانکتون‌ها و خرده مواد غذایی تغذیه می‌کند. با فیلترکردن شن، ماده غذایی را به دست می‌آورد و شن را از آبشش خارج می‌کند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 25 و تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 50-50 است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. شبگرد است و در طی روز زیر سنگ‌ها یا مدفون در شن و گل مخفی می‌شود.
• سایر توضیحات: در ایران، خوراک گونه‌هایی مثل زرده‌پر (Luciobarbus capito) و عروس‌ماهی (Squalius cephalus) می‌شود. همچنین توسط ماهی اسبله و سوف نیز شکار می‌شود.
مطالعه‌ای در رود تالار مازندران، گزارش می‌دهد که این ماهی فاقد شعاع سخت باله است.

■ تولید مثل رفتگرماهی خاردار

در میانگین طولی 5.8 سانتیمتری بالغ است.
تخمگذار با جنس‌های جدا. نرها کوچکتر از ماده‌ها هستند.
در زمان جفتگیری نر و ماده شروع به شنای سریع کرده و ماهی نر، ماهی ماده را تعقیب می‌کند. سپس وقتی در کنار هم شنا می‌کنند، نر به بدن ماده ضربه می‌زند تا تخمریزی انجام شود.
هماوری مطلق بین 100 تا 1500 تخم است.
ممکن است ماده تریپلوئید وجود داشته باشد و تخم تریبلویید تولید کند که برای بدون نر لقاح یابد، اما برای ادامه رشد تخم نیزا به حضور و تماس اسپرم است.
بیشتر در فصل بهار تخمریزی می‌کند. از ماه آوریل تا آگست تخمریزی آن دیده شده است.
تخم‌گشایی 4-6 روز طول می‌کشد.
تخم را روی گیاهان رها می‌نماید. تخم‌ها روی علف‌ها و سنگریزه‌های آب‌های جاری کم‌عمق دیده می‌شوند.
لارو زیر گیاهان و اجسام بستر مخفی می‌ماند تا به شرایط تغذیه فعال برسد.

■ صید رفتگرماهی خاردار

صید تجاری ندارد.

■ ارزش‌های اقتصادی رفتگرماهی خاردار

ارزش صید تجاری ندارد. به عنوان غذای ماهیان باارزش در طبیعت، دارای اهمیت است.
قابل نگهداری در آکواریوم‌های عمومی است.

■ وضعیت ذخایر رفتگرماهی خاردار

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.

■ بهداشت و بیماری‌های رفتگرماهی خاردار

آلودگی انگلی Schulmanela در این گونه دیده شده است.

○ تصاویر و فیلم‌ از رفتگرماهی خاردار: