:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورهای سرمخروطی (قنات‌ماهیان) ← گونه مرواریدماهی قفقاز شمالی
◄ در گذشته جزو خانواده کپورماهیان و در رده‌بندی‌های جدید، در خانواده مستقل کپورهای سرمخروطی (قنات‌ماهیان)، Leuciscidae قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Alburnus hohenackeri Kessler, 1877
j
:: نام فارسی و محلی ایران: مرواریدماهی قفقاز شمالی، مرواریدماهی، ماهی مروارید، کولی، کولی ایرانی
• اسامی محلی -
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: کپورهای سرمخروطی) (En: Minnows)
◄ این گونه در منابع قدیمی‌تر، در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانواده Leuciscinae طبقه‌بندی می‌شده است.
← Genus: Alburnus(جنس: کولی‌های ایرانی)
← Species: Alburnus hohenackeri (گونه: مرواریدماهی قفقاز شمالی)
:: نام انگلیسی: North Caucasian bleak
• سایر زبان‌ها: ترکی » IInci balığı. روسی » Zakavkazskaya ukleika
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Alburnus alburnus hohenackeri, Alburnus charusini hohenackeri, Alburnus alburnus hohenackeri persicus
:: ریشه لغوی: Alburnus : از واژه Al Bura، نام شهری که این ماهی از آنجا شناخته شده است. / hohenackeri : از واژه hohenacker، نام شهر و منطقه‌ای در آلمان.
■ کشورهای محل زندگی مرواریدماهی قفقاز شمالی
• گزارش‌شده از آبهای ایران و نیز:
ارمنستان، روسیه، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده مرواریدماهی قفقاز شمالی
• در ایران، جمعیت بومی آن در حوضهء آبریز دریای خزر زندگی می‌کند، اما به عنوان گونه غیربومی به همراه ماهی کپور پرورشی به نقاط متعدد ایران مثل حوضه دجله و دریاچه زریوار، دریاچه ارومیه، کویر، هامون و سیستان معرفی شده است.
بجز جمعیتی که با دخالت بشر پراکنده شده (در شرق و مرکز ایران مثل سیروان، دریاچه زریوار، زاینده‌رود، کلشور، جاجرم، دشت کویر، هامون کوشک، کهک، سدهای سیستان، سد استقلال میناب و...)، جمعیت بومی آن در کل خط ساحلی خزر از ارس تا اترک و تالاب انزلی و خلیج گرگان، در رودهایی مثل گرگانرود، قره‌سو، تجن، بابلرود، هراز، سرداب‌رود، تنکابن، پل‌رود، سفیدرود و.. مشاهده شده است.
• سایر کشورها: حوضهء آبریز رود کورا، رود سولاک، رود اورال
■ ویژگی‌های زیستگاه مرواریدماهی قفقاز شمالی
ساکن آب شیرین و نیز آبهای لب‌شور. دور از بستر
در آبهای معتدل با دمای 10 تا 20 درجه سانتیگراد زندگی می‌کند.
در پیکره‌های آبی با جریان آرام تا سریع دیده شده است، اما جریان‌های آرام را ترجیح می‌دهد. در نواحی میانی و پایین‌دستی رودهای بزرگ و در انشعابات آنها، مخازن و چشمه‌ها و نیز در آبهای لب‌شور (ورودی رود به دریا)، خورها و دریاچه‌های ساحلی مشاهده شده است.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک مرواریدماهی قفقاز شمالی
• شکل بدن: باله پشتی دارای 2-4 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3-4 شعاع سخت و 12-16 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 12-15 شعاع | باله شکمی دارای 7-8 شعاع | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 19-25 عدد. | خط جانبی دارای 40-50 فلس | تعداد مهره‌ها مجموعا 37-41 عدد | فلس‌ها سست هستند. | فرمول دندان حلقی متنوع و ممکن است 2,5-5,1, 2,5-5,3, 1,5-5,2, 1,5-5,1, 2,5-4,2, 2,4-5,2, 2,4-5,1, 2,4-4,2, 1,5-4,2, 2,5-4,1, 1,5-4,1, 1,4-4,1 باشد. دندان‌ها کشیده، باریک و با نوک قلابی قوی | روده بلند و s مانند با یک لوب کوچک قدامی. | بخش خلفی کیسه شنا مدور است. | کیل شکمی کم و بیش از فلس پوشیده شده است. | رنگ بدن به طور کلی نقره‌ای درشان است که لبهء خلفی فلس‌های بالایی پهلو، خاکستری است. ناحیه پشتی آبی تیره تا زیتونی یا سبزآبی و کاملا با پهلوها تفاوت رنگی دارد. میانهء پشت یک خط تیره دارد. ناحیه بالای خط جانبی رنگدانه‌هایی دارد اما به شکل خط در نمی‌آید یا خیلی ضعیف است. شکم و پایین سر سفید مرواریدی هستند. مردمک چشم نقره‌ای با حلقهء طلایی در حلقهء خارجی چشم. باله‌های پشتی و دمی شعاع تیره و غشاء بین شعاعی شفاف دارند، اما گاه ممکن است به رنگ زرد چرک باشند. غشاء بین شعاع ممکن است کمی رنگی، بویژ] در بالهء پشتی باشد. بخش بالایی لبهء قدامی بالهء سینه‌ای تا حدی زرد، نارنجی یا قرمز است. نوک بالهء دمی خاکستری تیره است.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 15 سانتیمتر است. بعضی منابع تا 20 سانتیمتر ذکر کرده‌اند.
• طول عمر: 3 سال. کُد معتقد است که خارج از ایران تا 9 سال عمر می‌کند.
• غذا: تغذیه از پلانکتون‌ها، لارو حشرات و دانه‌های گیاهی. سخت‌پوستانی مثل ناجورپایان، حشرات خشکی، جلبک، دیاتوم، تخم و بچه سایر ماهیان.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌ها، 2n=50-52, و بیشتر 50 است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. اغلب در لایه‌های بالایی آب تشکیل گله می‌دهد.
• سایر توضیحات: شکار سایر ماهیان مثل اردک‌ماهی سوف می‌شود. این ماهی گاهی تخم‌های خود را می‌خورد.
بعضی منابع، برای جمعیت سفیدرود، نژادی مجزا، persicus عنوان کرده‌اند.
■ تولیدمثل مرواریدماهی قفقاز شمالی
در طول حیات خود، 1 یا 2 بار تخمریزی می‌کند. در روسیه، زمان بلوغ، نرها 9.7 سانتیمتر و ماده‌ها 10.5 سانتیمتر هستند.
برجستگی‌های جنسی به صورت خطی روی هر فلس و و شعاع باله‌ها و نیز برجستگی‌های کوچکتری روی سر دیده می‌شود.
تولیدمثل بین ماه‌های آوریل تا جولای دیده شده است. در جمهوری آذربایجان بیشتر در ماه ژوئن تخمریزی دیده می‌شود. در ایران ماهی نر بالغ در 10 جولای صید شده است. تخم ماهیان صیدشده در ماه سپتامبر در حال بازجذب بودند، حال آنکه تخم ماهیان در دسامبر کوچک و در حال رشد بوده و تخم‌های ماه آوریل نمو بیشتری داشته‌اند.
ماهیان پیرتر زودتر تخمریزی می‌کنند.
دمای تخمریزی بین 15 تا 16 درجه سانتیگراد و بیشتر است.
تخمریزی در 3-6 مرحله با فاصلهء حدود 9-11 رود انجام می‌شود.
تخم‌ها چسبناک، به قطر حدود 1.4 میلیمتر هستند و روی گیاهان شناور و ندرتا روی قلوه‌سنگ‌ها رها می‌شوند. قطر تخمک در ایران 1.1 گزارش شده است.
هماوری بیش از 10هزار تخم است. نمو و تخم‌گشایی یک هفته طول می‌کشد.
از تخم و نوزاد نگهداری نمی‌کنند.
■ صید مرواریدماهی قفقاز شمالی
-
■ ارزش‌های اقتصادی مرواریدماهی قفقاز شمالی
مصرف خوراکی آن اندک است. فلس این ماهی دارای کریستال‌های نقره‌ای رنگ از گوانین است که در صنعت مروارید مصنوعی کاربرد دارد، اما برای 100 گرم این ماده 5000 ماهی مورد نیاز است.
با توجه به زیاد بودن، این ماهی به عنوان غذای گونه‌های با ارزش تجاری، اهمیت دارد.
■ وضعیت ذخایر مرواریدماهی قفقاز شمالی
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های مرواریدماهی قفقاز شمالی
انگل مونوژن Dactylogyrus parvus و Dactylogyrus alatus و Dactylogyrus chalcalburni از این ماهی در سفیدرود گزارش شده است.
انگل مونوژن Dactylogyrus chalcalburni همچنین احتمالا در این ماهی از زاینده‌رود مشاهده شده است.
انگل بیماری‌زای انسان linostomum complanatum از این گونه گزارش شده است.
در این ماهی انگل چشمی دیژن Diplostomum spathaceum و Tylodelphys clavata مشاهده شده است.
یک مرگ و میر بزرگ از این گونه در بابلسر، حوالی سال 1963 ثبت شده است.
○ تصاویر و فیلم از مرواریدماهی قفقاز شمالی:
|
