:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان شرق آسیا ← گونه ماهی کپور سرگنده
◄ در ردهبندیهای قدیمیتر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Hypophthalmichthys nobilis (Richardson, 1845)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کپور سرگنده، بیگ هد
• اسامی محلی » سرگنده
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Xenocyprididae (خانواده: کپورماهیان شرق آسیا) (En: East Asian minnows)
■ قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانوادهای با نام Xenocyprinae قرار داشته است.
← Genus: Hypophthalmichthys
← Species: Hypophthalmichthys nobilis (گونه: ماهی کپور سرگنده)
:: نام انگلیسی: Bighead carp و نیز Bighead, Painted thick forehead
• سایر زبانها: روسی » Piestryi tolstolobik
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Hypophthalmichthys mantschuricus, Leuciscus nobilis, Aristichthys nobilis
:: ریشه لغوی: Hypophthalmichthys: از واژههای hypo (یونانی) = زیر + ophthalmos (یونانی) = چشم + ichthys (یونانی) =ماهی / nobilis: شریف و نجیب
■ کشورهای محل زندگی ماهی کپور سرگنده
• معرفیشده در ایران و نیز:
بومی فقط در چین
معرفیشده به:
آسیا: عراق، افغانستان، برونئی دارالسلام، کامبوج، چین، هنگ کنگ، هند، اندونزی، فلسطین، ژاپن، کره جنوبی، لائوس، میانمار، نپال، پاکستان، فیلیپین، تایلند، ترکمنستان، ازبکستان، ویتنام
آفریقا: مراکش
اروپا: ارمنستان، ترکیه، آلبانی، بلغارستان، بلاروس، کرواسی، چک، دانمارک، استونی، یونان، مجارستان، ایتالیا، لتونی، هلند، لهستان، رومانی، روسیه، اسلواکی، سوئد، اوکراین
آمریکای شمالی و مرکزی: ایالات متحده، مکزیک
■ زیستگاههای گزارششده ماهی کپور سرگنده
• در ایران، معرفی شده به تقریبا همه منابع آب شیرین.
• سایر کشورها، بومی در رودهای آمور، تاریم، ارکیشی، ییلی و.. در چین
معرفی شده به آبهای مختلف مثل رودخانههای آرکانزاس، دن، کوبان، میسی سی پی، اوهایو، ساخالین، تِرِک، ولگا، دریاچه بوستون، دریاچه تال و...
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی کپور سرگنده
ساکن آب شیرین و نیز لبشور. بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)
در شرایط پرورشی، شوری تا 7 جزء در هزار در خورها را تحمل میکند.
ساکن آبهای معتدل با دمای 1 تا 38 درجه سانتیگراد. تغذیه طبیعی در آبهای بالاتر از 24 درجه.
در زیستگاه طبیعی، در رودهای دارای جریان زندگی میکند و در زمستانها در اعماق بیشتر است. در آبهای جانبی رودها، دریاچهها و جریانات آرام دیده شده است.
مختصات جغرافیایی: از 34°شمالی تا 21°شمالی و 101°شرقی تا 123°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی کپور سرگنده
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 7 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 1-3 شعاع سخت و 12-14 شعاع نرم | باله سینهای دارای 1 شعاع سخت و 17 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله دمی دوشاخه | تعداد جاروییهای آبششی (Gill Rakers) بین 240-300 عدد | تعداد فلس روی خط جانبی 96-120 عدد | بالای خط جانبی 20-23 ردیف فلس دارد | بدن دوکیشکل با مقطع بیضی | پیشانی تقریبا صاف | بدن دارای چندین لکهء تیره است | دارای کیل از پایه باله شکمی تا مخرج | فاقد سبیلک | لبهء خلفی آخرین شعاع سادهء بالهء پشتی فاقد دندانه است. | تفوت آن با گونهء کپور نقرهای در داشتند کیل فلسدار بین باله شکمی تا مخرج است. | رنگ کلی بدن تیره است، پهلو لکههای متعدد و بزرگ تیره دارد، رنگ پایهء بالهها و قسمت پایینی سر و شکم زردفام است | باله سینهای به شکمی میرسد و از آن نیز میگذرد | چشم در قسمت پایین سر است | اندازه سر 30 تا 40 درصد طول بدن است | دندان حلقی 1 ردیفی با فرمول 4-4 است و در قسمت میانی آن شیار وجود ندارد |
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 146 سانتیمتر و میانگین طول کل معمولا 60 سانتیمتر است. بیشترین وزن آن 40 کیلوگرم است. در تالاب انزلی تا 14 کیلوگرم صید شده است.
• طول عمر: تا 20 سال.
• غذا: در شرایط طبیعی، بیشتر از زئوپلانکتون و نیز جلبک تغذیه میکند.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 48-48، و کروموزومهای هاپلوئید / گامتیک (n)، 24 است.
• ویژگیهای رفتاری: بیخطر برای انسان، اما ممکن است بصورت آفت گسترش پیدا کند. بیشتر در کف تغذیه میکند.
• سایر توضیحات: به دلیل نگرانی از ورود به طبیعت، در کشورهایی مثل کانادا و تقریبا همه ایالات متحده، فروش زندهء آنها ممنوع است، اما در آسیا برعکس تمایل به خرید زندهء آن وجود دارد.
■ تولیدمثل ماهی کپور سرگنده
در اندازه 55 تا 70 سانتیمتری بالغ است.
در اعماق زیاد و پرتلاطم و گرمتر از 18 درجه، و معمولا 22 تا 30 درجه سانتیگراد، با جریان 1.1-1.9 متر بر ثانیه و سرشار از اکسیژن تولیدمثل میکند.
برای رسیدن به مکان با شرایط و جریان مناسب برای تخمریزی، به بالادست رود مهاجرت میکند. این عمل بسته به مکان بین آوریل تا جولای روی میدهد.
معمولا تا بیش از 100هزار تخم تولید میکند، اما بسته به اندازه ممکن است تا 1.900.000 تخم نیز تولید بکند.
تخمها زردرنگ و شفاف هستند و در دمای 25 درجه سانتیگراد، بعد از 2 روز گشوده میشوند.
در طبیعت بیشتر جریانات در سطح آب تخمریزی میکند. تخمریزی در هنگام نامساعد شدن شرایط متوقف و پس از مساعد شدن مجددا شروع میشود.
مولدین بعد تولیدمثل به مکانهای مناسب تغذیه، و لاروها به آبهای کمعمق و جانبی و دشتهای سیلابی، با حداقل جریان میروند.
در زمستان و پاییز که دما کمتر از 10 درجه سانتیگراد میشود، مولدین و نوزادان، در دستههای مجزا به سمت پاییندست و آبهای عمیق میروند.
■ صید ماهی کپور سرگنده
صید ورزشی دارد. با انواع لوازم محلی نیز صید میگردد.
■ ارزشهای اقتصادی ماهی کپور سرگنده
ماهی بسیار با ارزش از لحاظ شیلات و تکثیر و پرورش است. پنجمین آبزی تولیدی جهان است و ایران نیز جزو تولیدکنندگان مطرح آن است.
در آکواریومهای بزرگ شهری قابل نگهداری است.
در ایران به نسبت سایر کپورماهیان پرورشی، بازارپسندی کمتری دارد.
مطالعات نشان داده که نمونهء کوچکتر آن، ارزش تغذیهای بالاتری دارد.
تهیه محصولاتی مثل خمیر و کتلت و... از گوشت آن در ایران برای بازارپسندکردن آن، آزمایش شده است.
■ وضعیت ذخایر ماهی کپور سرگنده
نوع وحشی آن، در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت "اطلاعات نامکافی" (DD) است.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی کپور سرگنده
بیماریهای متعدد (خاص آبزیان) در این گونه دیده شده است.
بیماری انگلی نقطه سفید ماهی، انگل آبششی داکتیلوژیروس، بیماری انگلی تریکودینا، انگل کریپتوبیا، تموج پوست، بیماری انگلی میکسودیوم، انگل تریپارتیلا، ایکتیوبودا، بوتریوسفالوس، بیماری ویروسی SVC، بیماری باکتریایی دهان قرمز، انگل لرنهآ و...
○ تصاویر و فیلم از ماهی کپور سرگنده |