:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی خواجو
»» سیستماتیک:
:: نام علمی گونه: Schizothorax pelzami Kessler, 1870 j
■ نام فارسی و محلی ایران: ماهی خواجو، شیرماهی، شیر رودخانه
• اسامی محلی:
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Schizothoracinae
← Genus: Schizothorax (جنس: سینه‌چاک‌ها)
← Species: Schizothorax pelzami (گونه: ماهی خواجو)
:: انگلیسی : Transcaspian marinka ,
• سایر زبان‌ها: Marinka Pelzamova, Turkmeenia marinka
:: برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Schizothorax raulinsii
:: ریشه لغوی: Schizothorax : از واژه schizein (یونانی)=شکافته، جدا + thorax (یونانی)= سینه
■ کشورهای محل زندگی ماهی خواجو
• گزارش‌شده از آبهای ایران، و نیز:
افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی خواجو
:: بومی در ایران در حوضه‌های آبریز تجن(خراسان)، حوضه کویر (رودخانه لائین، چشمهء روئین، چشمهء گیلاس و چشمه علی دامغان).دریاچه چشمه سبز گلمکان، رودخانه فریزی (شمال کوه بینالود)، رودخانه آل، رودخانه شارک، قنات درخت سپیدار، هریرود و...
رودخانه‌های ترکمنستان از مرغاب تا تجن تا رود گرماب در گوگاتپه در ترکمنستان. حوضه آبریز هلمند افغانستان.
■ مشخصات زیستگاه ماهی خواجو
:: ساکن آب شیرین رودخانه‌ها و چشمه‌ها و بنتوپلاژیک است. در دمای 10 تا 20 درجه حضور دارد (آب 9 درجه در زمستان را نیز تحمل می‌کن.د).
معمولا قسمتهای فوقانی رودخانه‌ها که بسترهای قلوه سنگی و سنگلاخی دارند را ترجیح می دهد.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی خواجو:
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 یا 4 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم است | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت | تعداد فلس‌های روی خط جانبی 94-100 عدد | دندان حلقی سه ردیفی با فرمول 5.3.2-2.3.5 است. | در قسمت شکمی و نزدیک باله مخرجی شکافی وجود دارد که بر اثر کنار هم قرار گرفتن فلس‌های نزدیک مخرج به وجود آمده است. | فلس‌ها کوچک | دهان زیرین | دوجفت سبیلک دارد | قسمت بالای خط جانبی تیره و قسمت زیر خط جانبی روشن است. | طول روده 1.5 تا 2 برابر طول بدن.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 36 سانتیمتر است. در استان خراسان بیشترین فراوانی طولی مربوط به گروه طولی 110-119 میلیمتری بوده و حداکثر اندازه 34 سانتیمتر مشاهده شده است.
• طول عمر: -
• غذا: محتویات معده ماهی خواجو در رودخانه لائین دره‌گز، شامل Trichoptera, Ceratopogonidae, Plecoptera, Simulidae, Chironomidae و Ephemeroptera بوده است.
• ژنتیک:
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات:
■ تولیدمثل ماهی خواجو
در نمونه‌های صید شده از استان خراسان و در بهمن ماه جنس نر آماده تولیدمثل بوده و نسبت جنسی در نمونه‌های رودخانه لائین 92 ماهی نر در مقابل 35 ماهی ماده بوده است. مطالعه دیگری در رودخانه لایین نشان می‌داد که میزان نسبت جنسی نر به ماده 2.5:1 می باشد. سایر مطالعات مشابه نیز بیشتر بودن تعداد نرها به نسبت ماده ها را تایید می‌کند.
در ایران حداکثر مقدار معنی‌دار (05/0)p< شاخص گنادی %(3.10) و قطر تخمک (6.1605 میلیمتر) در فروردین ماه مشاهده گردیده است.
غلظت هورمون‌های جنسی تستوسترون و 17 بتا استرادیول در طی مرحله کورتیکال آلوئولی (شهریور ماه) افزایش می‌یابند.
نتایج تحقیقات در ایران نشان داده که ماهی خواجو دارای الگوی یکبار تخمریزی در سال است و هورمون‌های استروئیدی جنسی تستوسترون و 17 بتا استرادیول در زرده‌سازی و پروژسترون و 17 آلفا هیدروکسی پروژسترون در بلوغ نهایی تخمک نقش دارند. بهترین زمان تخمریزی در طی ماه‌های اسفند تا فروردین در طیف دمایی 15.7 تا 17.3 بود.
■ صیدماهی ماهی خواجو
صید ورزشی آن هوادار دارد.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی خواجو
با توجه به رشد نسبتا خوب و فراوانی آن در چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه‌های استان خراسان، دارای ارزش صید ورزشی بوده و مردم تمایل زیادی به خوردن آن دارند.
■ وضعیت ذخایر ماهی خواجو
ماهی خواجو در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی خواجو
-
○ تصاویر و فیلم از ماهی خواجو: |
