:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی سفیدک سیستان
»» سیستماتیک:
:: نام علمی گونه: Schizothorax zarudnyi (Nikolskii, 1897)j
■ نام فارسی و محلی ایران: ماهی سفیدک سیستان، شیرماهی، انجک، هامون‌ماهی، خواجو، شیزوتوراکس زارودنی
• اسامی محلی: انجک (این نام حداقل به سه گونه مختلف گفته می‌شود.)
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Schizothoracinae
← Genus: Schizothorax (جنس: سینه‌چاک‌ها)
← Species: Schizothorax zarudnyi (گونه: ماهی سفیدک سیستان)
:: انگلیسی : Sistan Marinka , Snow trout, Anjac
• سایر زبان‌ها: استونی » Zarudny marinka
:: برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Aspiostoma zarudnyi, Schizopyge zarudny, Barbus microlepis, Oreinus anjac
:: ریشه لغوی: Schizothorax : از واژه schizein (یونانی)=شکافته، جدا + thorax (یونانی)= سینه
■ کشورهای محل زندگی ماهی سفیدک سیستان
• گزارش‌شده از آبهای ایران، و نیز:
افغانستان
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی سفیدک سیستان
:: بومی در ایران حوضهء آبریز سیستان. در هامون، چاه‌نیمه‌ها و رود هیرمند.
■ مشخصات زیستگاه ماهی سفیدک سیستان
:: ساکن آب شیرین، بستر و دور از بستر. مهاجر در آب شیرین.
ساکن نواحی نیمه‌گرمسیری
در دریاچه‌ها، بسترهای پوشیده از نی، در آبگیرهای سیستان مشاهده شده است. جوانترها احتمالا در زمان طغیان رودها به بالادست می‌روند و بالغین در دریاچه‌ها می‌مانند.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی سفیدک سیستان:
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-4 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 17-18 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8-9 شعاع نرم | جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) بلند و تعدادشان برابر 24-41 عدد | خط جانبی دارای 93-114 فلس | تعداد مهره‌ها 47-49 عدد | باله‌های زوج کوچک. | فرمول دندان حلقی متنوع، بیشتر 5.3.2-2.3.5 است و شکل قاشقی دارد. | بدن کشیده | مجرای گوارشی کشیده و مارپیچ. | رنگ کلی بدن نقره‌ای ناحیه پشت و سر تیره‌تر با نقاط نامحسوس تیره. پهلوها ممکن است لکه و خال داشته باشد. روی شعاع‌های باله و غشاء آن ملانوفور وجود دارد. نرهای بالغ ممکن است بالهء قرمز داشته باشند. جوانترها بیش از بالغین نقره‌ای هستند. | رنگ بدن با محیط تغییر می‌کند. در زیستگاه‌های گل‌آلود پشت و باله‌ها سبززیتونی کمرنگ و پهلوها زرد روشن و شکم سفید کمرنگ است اما در محیط‌های آبی پوشیده از گیاهان پشت و پهلو تیره‌تر است. گاه شکم نیز تیره می‌گردد. | زیر گلو معمولا بدون فلس یا دارای فلس‌های پراکنده | در نمونه‌های بزرگ، سبیلک‌های روی پوزه به خط عمود فرضی که از سوراخ بینی عقبی گذشته، می‌رسد و سبیلک‌های کنج لب تا خط عمود فرضی که از وسط چشم می‌گذرد می‌رسد.
• اندازه: حداکثر طول کل 62.1 سانتیمتر و حداکثر وزن 2.2 کیلوگرم گزارش شده است. در صیدهای تجاری، میانگین وزنی بین 300 گرم تا 2 کیلوگرم است. اخیرا اوزان بسیار بالا تا 12 کیلوگرم گزارش شده است.
• طول عمر: -
• غذا: ماهیان کوچک گیاهخوار هستند و رژیم با افزایش سن تغییر می‌کند.
نتایج پژوهشی در چاه‌نیمه‌های زابل، این ماهی را همه‌چیزخوار با تمایل به گیاهخواری اعلام کرده است. محتویات دستگاه گوارش شامل سخت‌پوستان، نرمتنان، جلبک‌های زرد و قهوه‌ای، جلبک‌های سبز، گیاهان عالی، مواد آواری، گل و لای و بویژه ماهیان ریز از جمله گامبوزیا بوده است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌ها 2n=96 است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات:
■ تولیدمثل ماهی سفیدک سیستان
نرها دارای برجستگی‌های جنسی روی پوزه و فلس‌ها هستند. ماده‌ها در فصل جفتگیری شکمی نرم‌تر و بزرگ دارند.
تخم‌های مشاهده شده در بهار، رسیده اما بسیار کوچک هستند. در ماه دسامبر ماهیان دارای تخم زردرنگ صید شده‌اند. در ماه اسفند ماهی بالغ است.
انکوباسیون در دمای 16.2 تا 17.75 درجه سانتیگراد 6-7 روز زمان می‌برد.
حداکثر قطر تخم 3.8 میلیمتر.
میانگین هماوری مطلق و نسبی در ماهیان بین 460 تا 1380 گرمی به ترتیب 26256 و 34418 بوده است.
تخمدان این گونه از نوع Synchronous و از گروه یک بار تخم ریز (Single Spawner) است.
تخم‌ها چسبناک و در برابر جریان‌ها مقاوم هستند.
نسبت جنسی نر به ماده، 1.1 به 1 است.
در دریاچه‌ها بچه‌ماهی دیده نمی‌شود که علت آن می‌تواند تخمریزی در خارج دریاچه باشد.
■ صید ماهی سفیدک سیستان
صید ورزشی با قلاب و تجاری با انواع تور پرتابی و گوشگیر.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی سفیدک سیستان
این ماهی دارای ارزش تجاری است و مردم منطقه تمایل زیادی به مصرف آن دارند.
تکثیر مصنوعی سفیدک سیستان با موفقیت انجام شده است. همچنین امکان جایگزینی آن با کپور معمولی در کشت چندگونه‌ای مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به قیمت بالاتر آن، توصیه شده است.
⧠ وضعیت ذخایر ماهی سفیدک سیستان
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت ارزیابی‌نشده است. برای آن وضعیت "اطلاعات ناکافی" (DD) پیشنهاد شده است، چرا که اطلاعات دقیقی از پراکنش و شرایط حفاظتی آن بویژه در افغانستان در دسترس نیست. در ایران محدود به دریاچه‌های کوچک (چاه‌نیمه) در سیستان است.
برخی پژوهشگران نسل این ماهی را در معرض خطر می‌دانند. معرفی ماهیان غیر بومی نظیر کاراس و کپور معمولی و کپورهای چینی یکی از خطرات متوجه این گونه است که باعث از بین رفتن مکان‌های تخمریزی و انتقال بیماری می‌شوند. بعد از معرفی این گونه‌ها، صید ماهیان بومی کم شده است. خشکسالی در سیستان نیز خطر دیگر متوجه این گونه است که در سال‌های اخیر با تکثیر مصنوعی تلاش برای دور کردن این گونه از خطر انقراض افزایش یافته است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی سفیدک سیستان
انگل خاربرسر Eosentis rigidus از رودهء سفیدک‌ماهی سیستان گزارش شده است.
انگل دیژن چشمی Diplostomum spathaceum از این گونه گزارش شده است.
انگل سخت‌پوست Lernaea sp در این ماهی دیده شده است.
براساس نتایج پژوهشی که در استخرهای پرورش این ماهی در مرکز تحقیقاتی زهک و نیز ماهیان وحشی چاه‌نیمه چهار، سد زهک، هامون پوزک و هامون صابری انجام شده، 5 گونه وجنس از انگل‌ها شامل دو سخت‌پوست، آرگولوس (Argulus sp. ) , لرنه‌آ (Learnaea sp.) و سه تک‌یاخته، ایکتیوفتیریوس مولتیفیلیس( Ichthyophthirius multifiliis ), تریکودینا ( Trichodina.sp) , کایلودونلا ( Chilodonella sp.)شناسایی شد.
○ تصاویر و فیلم از ماهی سفیدک سیستان: |
