:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده قنات‌ماهیان ← گونه ماهی سفید رودخانه‌ای

◄ ممکن است این گونه همان گونهء Squalius berak دیگر ماهی آب شیرین ایران باشد، در این مورد بین پژوهشگران نظر یکسانی وجود ندارد.

• این گونه قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) بوده ولی در رده‌بندی‌های جدید، در خانوادهء قنات‌ماهیان (Leuciscidae) قرار گرفته است.

»» سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Squalius cephalus (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی سفید رودخانه‌ای، لش‌ماهی، ماهی سفید، عروس‌ماهی، ماهی چاب
• اسامی محلی » کولی(این نام به گونه‌های متعددی گذاشته شده است.)

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: قنات‌ماهیان) (En: Minnows)
◄ در منابع قدیمی‌تر، در خانوادهء Cyprinidae (کپورماهیان) و زیرخانواده Leuciscinae بوده است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Squalius
← Species: Squalius cephalus (گونه: ماهی سفید رودخانه‌ای)

:: نام انگلیسی: Chub و نیز European chub
• سایر زبان‌ها: روسی » Golavl. ترکی: Tatlisukefali baligi
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Leuciscus cephalus, Cyprinus cephalus, Cyprinus chub, Cyprinus orthonotus, Cyprinus lugdunensis, Cyprinus albula, Leuciscus cabeda, Cyprinus kietaibeli, Cyprinus rufus, Leuciscus albus, Leuciscus cavedanus, Leuciscus brutius, Leuciscus orientalis, Leuciscus rissoi و ...
:: ریشه لغوی:-

■ کشورهای محل زندگی ماهی سفید رودخانه‌ای

:: گزارش‌شده از آب‌های در ایران و نیز کشورهای:
• بومی در:
آسیا: قزاقستان
اروپا: روسیه، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ترکیه، آلبانی، اتریش، بلاروس، بلژیک، بلغارستان، بوسنی و هرزگوین، جمهوری چک، کرواسی، استونی، فنلاند، فرانسه، یونان، مجارستان، ایرلند، لتونی، لیتوانی، مولداوی، مونته‌نگرو، هلند، نروژ، لهستان، رومانی، صربستان، اسلوواکی، اسلوونی، سوئد، سوییس، انگلستان، اوکراین
معرفی‌شده به ایتالیا

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی سفید رودخانه‌ای

:: در ایران حوضه آبریز دریای خزر، دریاچه ارومیه، نمک و رودخانه‌های دجله و کارون. ، رودخانه‌های ورودی تالاب انزلی و در سراسر رودخانه سفیدرود، دریاچه پشت سد منجیل، سرشاخه‌های شاهرود وقزل‌اوزن، زیستگاه‌های متعددی مثل رود دز، دوآب اراک، شلمان گیلان، پارک ملی گلستان
:: در کشورهای گوناگون، حوضهء آبریز اقیانوس اطلس، دریای سیاه، دریای بالتیک، سواحل ایبریا، دریای نروژ، دریای آزوف، رودخانه‌های متعدد مثل رود آدور، آلبگنا، برونا، باگ، دانوب، دنیپر، دُن، دزنا، دنستر، دراوا، دوینا، ولگا، کاما، گورین، لوآر، کوبان، اودِر، سال، دجله، اورال، وستر و...

■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی سفید رودخانه‌ای

ساکن آب شیرین و لب‌شور. مجاور بستر و دور از بستر. مهاجر در رودخانه.
در pH بین 6 تا 7.8 و dH بین 8-25 توان زیست دارد.
در آب‌های معتدل با دمای 4 تا 20 درجه سانتیگراد زندگی می‌کند.
بیشتر در رودخانه‌های کوچک و چشمه‌های بزرگتر معروف به محدودهء زیست سس‌ماهی، آبگیرها و رودهای کم‌عمق سنگی، کرانه‌های رودهای آرام پایین‌دستی، حتی چشمه‌های بسیار کوچک کوهستانی و نیز در دریاچه‌های بزرگ دیده شده است.
مختصات جغرافیایی: از 64°شمالی تا 35°شمالی و 10°غربی تا 60°شرقی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی سفید رودخانه‌ای

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 7-10 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 1 شعاع سخت و 14-17 شعاع نرم | باله شکمی دارای 2 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله دمی دوشاخه و دارای 19 شعاع | روی خط جانبی دارای 42-49 فلس | بالای خط جانبی 6-8 ردیف و پایین آن 3-5 ردیف فلس دارد | مجموع جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 8-9 عدد | مجموع مهره‌ها برابر 42-48 عدد | بدن دوکی‌شکل | قطر چشم کمتر از طول پوزه | فرمول دندان حلقی 2.5-5.2 | موقعیت دهان از نوع انتهایی | فاقد سبیلک | شکم گرد | فلس‌ها درشت | رنگ کلی بدن نقره‌ای خاکستری است. فلس‌های خط جانبی و قسمت بالایی پشت ،دارای رنگدانهء سیاه و واضح در لبهء خلفی و یک نقطهء سیاه در بخش قدامی هستند. ممکن است مرکز فلس‌ها طلایی باشد. رنگ پشت قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای سرخ‌فام متمایل به خاکستری آبی و رنگ شکم و زیر سر کاملا سفید یا زرد نقره‌ای است. رنگ سرپوش آبششی زرد مسی. رنگ چشم خاکستری یا طلایی یا ترکیب هردو است. باله پشتی و مخرجی خاکستری و ممکن است کمی صورتی باشد. باله پشتی در بخش عقبی تیره است. باله سینه‌ای مقداری رنگدانه خاکستری کمرنگ دارد و ممکن است در پایهء بالایی آن کمی رنگ زرد یا زرد-صورتی دیده شود. باله‌های شکمی و مخرجی صورتی یا صورتی-قرمز هستند و لبهء خلفی آنها بی‌رنگ است، بویژه در نرها بیشتر دیده می‌شود. باله دمی صورتی کمرنگ تا قرمز تیره با رنگدانه‌های تیره در بخش لبهء خلفی |
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 60 سانتیمتر و طول کل ممکن است به هشتاد سانتیمتر برسد. میانگین آن 30 سانتیمتر است.
انداهء آن در مادرسو پارک ملی گلستان 43 سانتیمتر و در سد تهم در شمال‌غرب زنجان 39.2 سانتیمتر گزارش شده است.
بیشترین وزن گزارش‌شده 8 کیلوگرم است.
• طول عمر: حداکثر سن گزارش شده برای ماهی سفید رودخانه‌ای 22 سال است.
• غذا: از دامنهء گسترده‌ای از مواد گیاهی و جانوری تغذیه می‌کند. در رودخانه پل دوآب اراک قسمت عمدهء غذا شامل لاروهای تریکوپترا، شیرونومیده و افمروپترا است. در سایر مناطق از ماهیان و دوزیستان تغذیه می‌کند. در رودخانه پارک ملی گلستان نمونه‌ای از این ماهی، بچه ماهی قزل‌آلای رنگین کمان -که ماهی غیربومی ایران است- را شکار کرده است.
در سد تهم زنجان در معدهء آن مواد گیاهی، دوکفه‌ای‌ها و حشرات دیده شده‌اند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 50-50، و کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n)، 25 است.
این گونه، با گونهء Alburnus alburnus دورگهء زایا تولید می‌کند.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. بالغین تنها زندگی می‌کنند، اما بچه‌ماهیان در دسته‌هایی دیده می‌شوند.
• سایر توضیحات: توسط گونه‌هایی مثل اردک‌ماهی شکار می‌شود.

■ تولیدمثل ماهی سفید رودخانه‌ای

در اندازه 7 تا 30 سانتیمتری بالغ است.
نر و ماده تفاوت‌های ظاهری دارند. ماهی نر دارای طول سر، قطر چشم، طول ساقه دمی، طول باله پشتی، مخرجی، شکمی و سینه‌ای، طول لوب پایینی باله دمی همگی بزرگتر از نمونه ماده است. در ماده‌ها فاصلهء بین چشمی، ارتفاع سر و فاصلهء بین باله سینه‌ای و شکمی بیشتر است.
مهاجرت تولیدمثلی دارد. تخمریزی در آب‌های خروشان و روی بستر قلوه‌سنگی و ندرتا میان گیاهان شناور انجام می‌گیرد.
اوج تولیدمثل در ماه مه است.
ماهی ماده طی چند مرحله در یک فصل تخمریزی می‌کند. یک ماهی ماده با چندین ماهی نر تولیدمثل انجام می‌دهد.
در هنگام تولیدمثل تعقیب و گریز نر و ماده دیده می‌شود.
تخم‌ها چسبناک بوده و به قلوه‌سنگ‌ها و علف‌ها می‌چسبند.
هماوری مطلق این ماهی بین 1154 تا 25000 تخم است.
جمعیت بررسی شده در رودخانه پل دوآب اراک، در دمای پایینتری نسبت به نمونه اروپایی تخمریزی کرده و هماوری مطلق آن حداکثر 12600 عدد است و تخمک‌های آنها 4.34 گرم وزن دارند.

■ صید ماهی سفید رودخانه‌ای

صید آن در ایران کم و بیشتر صید ورزشی می‌شود.

■ ارزش‌های اقتصادی ماهی سفید رودخانه‌ای

ارزش صید تجاری کمی دارد. تعداد آن در ایران کم و جذابیت صید ورزشی دارد. گوشت آن چندان با کیفیت نیست.

■ وضعیت ذخایر ماهی سفید رودخانه‌ای

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.

■ بهداشت و بیماری‌های ماهی سفید رودخانه‌ای
در این گونه، انگل مونوژن Dactylogyrus prostae در بندر ترکمن دیده شده است. در رود تجن مازندران مونوژن‌های Diplozoon paradoxum و D. megan از این گونه گزارش شده است. انگل بیماریزا برای انسان Clinostomum complanatum در این گونه دیده شده است. در سد مهاباد از این ماهی، انگل‌های Ergasilus peregrinus, Tracheliastes polycolpus و Lernaea cyprinacea گزارش گردیده است. در سفیدرود Gyrodactylus در ماهی سفید رودخانه‌ای دیده شده است. در دریاچه ولشت و رود چالوس مازندران پروتوزوآی Chilodonella hexastica از این ماهی گزارش گردیده است. در گیلان و مازندران Myxobolus minutus و Myxobolus muelleri از این گونه گزارش گردیده است. انگل‌های سخت پوست نظیر Ergasilus peregrinus, Ergasilus sp., Lamproglena compacta, Lernaea sp., Tracheliastes longicollis and Tracheliastes polycolpus هم در این ماهی دیده شده‌اند.
در بافت عضله و کبد ماهی سفید رودخانه‌ای در رودخانه تجن مازندران، تجمع فلزات سنگین دیده شده است. بر طبق مطالعه‌ای در سال 1392، غلظت عنصر روی در بافت کبد ماهی سفید رودخانه‌ای از استاندارد وزارت کشاورزی، شیلات و غذای انگلستان، انجمن بهداشت ملی و تحقیقات پزشکی استرالیا بالاتر است. در بافت عضله از مقدار ذکر شده در سازمان بهداشت جهانی، انجمن بهداشت ملی و تحقیقات پزشکی استرالیا کمتر بوده ولی از وزارت کشاورزی، شیلات و غذا انگلستان بالاتر بوده است.

○ تصاویر و فیلم‌ از ماهی ماهی سفید رودخانه‌ای: