:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه سیاهماهی معمولی
◄ توجه: با توجه به مستقل شدن زیرگونههای سابق از این گونه، اختلاط اطلاعات زیادی در مورد آنها وجود دارد که باید در استفاده از دادهها، دقت مضاعف داشت.
»» سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Capoeta capoeta (Güldenstädt, 1773)j
:: نام فارسی و محلی ایران: سیاهماهی معمولی، سیاهماهی خزری، سیاهماهی قفقازی
• اسامی محلی » سیاهماهی، گل خور، تیل خوس، سورو .
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Capoeta (جنس: سیاهماهیها)
← Species: Capoeta capoeta (گونه: سیاهماهی معمولی)
:: نام انگلیسی: Caucasian scraper و نیز Seven khramulya
• سایر زبانها: روسی » Khramulja
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinus capoeta, Capoeta capoeta capoeta, Varicorhinus capoeta, Varicorhinus capoeta capoeta, Cyprinus fundulus, Scaphiodon macrolepis, Capoeta capoeta macrolepis, Varicorhinus macrolepis, Scaphiodon heratensis, Scaphiodon asmussii, Capoeta steindachneri, Capoeta hohenackeri, Capoeta gibbosa
:: ریشه لغوی: Capoeta: از نام محلی kapwaeti که در گرجستان و جمهوری آذربایجان بکار میرود.
■ کشورهای محل زندگی سیاهماهی معمولی
• بومی در ایران و نیز:
افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، گرجستان
■ زیستگاههای گزارششده سیاهماهی معمولی
• در ایران، حوضهء آبریز دریای خزر و دریاچه ارومیه. در رودهای ارس، بالخلوچای، قرهسو، کرگانرود و نیز گدار، باراندوزچای، نازلوچای، زرینهرود، سیمینهرود، قلعهچای، دریاچه سد ماکو،
• سایر کشورها: حوضهء آبریز دریای خزر و رودخانهء ارس
■ ویژگیهای زیستگاه سیاهماهی معمولی
ساکن آب شیرین. بستر و دور از بستر. مهاجر در آب شیرین.
ساکن آبهای معتدل با دمای 10 تا 22 درجه سانتیگراد.
بیشتر در بخشهای کمآب تر و قسمت کوهستانی رودها و انتهای رودها که به باتلاقها یا بیابانها ختم میشود.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سیاهماهی معمولی
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-4 شعاع سخت و 7-8 شعاع نرم | باله مخرجی 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینهای 16-20 شعاع نرم | باله شکمی دارای 9-10 شعاع نرم | تعداد جاروییهای آبششی (Gill Rakers) برابر 19-21 عدد | خط جانبی دارای 55-58 فلس | تعداد مهرهها مجموعا 43-44 عدد | فلسها به نسبت گونههای مشابه، کوچکتر است | دندان حلقی با فرمول 2.3.4-4.3.2 یا 2.3.5-4.3.2 با نوک قلابمانند. | آخرین شعاع غیرمنشعب باله پشتی قدرتمند با دندانههایی در بخشهایی از آن. | تعداد سبیلکها متفاوت است | رنگ بدن در ناحیه پشت خاکستری یا سبز تا قهوهای و پهلوها نقرهای روشن یا نقرهای-خاکستری و یا زردفام هستند. ممکن است چند لکهء بزرگ سیاه در پهلوها وجود داشته باشد. شکم و بخش پایینی سر سفیدمرواریدی تا زرد چرک. فلسها رنگدانه تیره دارند. سرپوش آبششی یک نقطهء بزرگ طلایی-زرد دارد. مردمک چشم نقرهای و بالای آن تیرهتر یا طلایی است. جلوی باله پشتی و لبهء بالهء دمی سیاه است، و بقیه آن خاکستری یا زرد-خاکستری و تا حدی با فام صورتی است. بالههای سینهای، شکمی و مخرجی خاکستری با کمی تهرنگ صورتی یا کاملا صورتی روشن هستند.
• اندازه: حداکثر طول کل 41 سانتیمتر است.
• طول عمر: بش از هشت سال و میانگین 5.5 سال.
• غذا: بیشتر گیاهخوار است.
غذای این ماهی در دریاچهء سدّ ماکو، پوده خواری (مواد آواری) و نیز موجودات کفزی و فیتوپلانکتونها است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم، 2n=150 است.
• ویژگیهای رفتاری: بیخطر برای انسان.
• سایر توضیحات: -
■ تولید مثل سیاهماهی معمولی
نر و ماده تفاوت ظاهری دارند. نرها در پوزه 2-4 ردیف برجستگی دارند و بعلاوه روی فلس و شعاعهای مخرجی هم برجستگی دیده میشود. در نرها ساقهء دمی و لوب پایینی دم بلندتر است، و در ماده ارتفاع بالهء مخرجی، و فاصلهء مخرجی شکمی، فضای پیشچشمی و بینچشمی بیشتر است.
بلوغ در 2-4 سالگی، و اندازهء 15-20 سانتیمتری یا کمتر روی میدهد. گاهی بعضی نمونهها بلوغ زودرس قبل 1 سالگی دارند.
در طول سال تخمریزی آن دیده شده است، اما بیشتر در بین ماههای مارس و سپتامبر است.
هماوری تا 35859 عدد تخم
تخمها در آبهای جاری و نیز حاشیهء دریاچهها و میان شن و سنگریزهها رها میشوند. سیلابها مانع تخمریزی آنها نمیشوند.
حداکثر قطر تخم 1.03 تا 1.18 میلیمتر است.
■ صید سیاهماهی معمولی
صید ورزشی با قلاب
■ ارزشهای اقتصادی سیاهماهی معمولی
دارای ارزش تجاری است. در ایران بیشتر صید ورزشی دارد.
■ وضعیت ذخایر سیاهماهی معمولی
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
وضعیت در ایران بررسی دقیق نشده. احتمالا در خطر نیست.
عوامل محدودکننده جمعیت سیاهماهی معمولی، شامل:
تخریب زیستگاه و صید ورزشی، مهمترین عوامل خطر برای این گونه هستند.
■ بهداشت و بیماریهای سیاهماهی معمولی
طبق تحقیقات انجام شده، این ماهی مستعد عوامل بیماریزا و انگلهای گوناگونی است، از جمله:
سستود Khawia armeniaca و خاربرسر Acanthocephalorhynchoides cholodkowskyi، Dactylogyrus، Clinostomum complanatum, Clinostomum complanatum, Myxobolus, Tracheliastes polycolpus, Tracheliastes polycolpus, Acanthocephalorhynchoides cholodkowskyi, Tracheliastes polycolpus, ...
در رود تجن، تجمع غیراستاندارد فلز کادمیوم در کبد این ماهی گزارش شده، همچنین گزارش مسمومیت انسانی در پی خوردن تخم این ماهی وجود دارد.
○ تصاویر و فیلم از سیاهماهی معمولی: |