:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده قنات‌ماهیان ← گونه ماش‌ماهی
» این گونه در بخش ماهیان آب‌های داخلی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
◄ در رده‌بندی‌های قدیمی‌تر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Leuciscus aspius (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماش‌ماهی، ماشه ماهی، ماش‌ماهی خزری
• اسامی محلی » ماش
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: قنات‌ماهیان) (En: Minnows)
■ این گونه در گذشته در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) قرار داشته است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Leuciscus (جنس: سرمخروطی‌ها)
← Species: Leuciscus aspius (گونه: ماش‌ماهی)
:: نام انگلیسی: Asp و نیز Red lip Asp, Bolen, Aspe, Rapfen
• سایر زبان‌ها: روسی » Zerekh
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Aspius aspius, Cyprinus aspius, Aspius rapax, Aspius vulgaris.
:: ریشه لغوی: Leuciscus: از واژه leykiskos (یونانی) = شاه‌ماهی سفید
■ کشورهای محل زندگی ماش‌ماهی
• گزارش‌شده از آب‌های ایران و نیز:
افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و کشورهای اروپایی نظیر آلبانی، آندورا، اتریشف بلاروس، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، جمهوریچک، استونی، فنلاند، آلمان، یونان، مجارستان، لاتوی، لیخن اشتاین، مالت، مولداوی، مونته نگرو، نروژ، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، سوئد و اوکراین.
:: در بعضی کشورها گونه وارداتی هست از جمله چین، ایتالیا، بخشی از قزاقستان، فرانسه، سوئیس و هلند (از آلمان)، قبرس (از چکسلواکی سابق) و...
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماش‌ماهی
:: بومی در ایران: عمدتا ساکن مناطق ساحلی جنوب دریای خزر است و برای تولید مثل به رودخانه‌های این مناطق بویژه ارس، سفیدرود (از مصب تا سدّ سنگر) و رودخانه‌های تالاب انزلی بویژه تالاب غربی وارد میشود. در دریاچه سد ارس نیز مشاهده شده است.
:: در جهان: دریای خزر، حوزه های آبریز دریاچه آرال، اقیانوس اطلس، دریای بالتیک، دریای شمال، دریای نروژ، رود آمودریا، رودها و دریاچه های بالکان، رود باگ(شرق اروپا، لهستان)، دانوب، دنیپر، دُن، دسنا(روسیه)، دنستر (روسیه)، رود دراوا (آبریز دانوب، جنوب اروپای مرکزی)، رود الب (چک/آلمان)، رود دوینا (روسیه)، رود کاما (شرق روسیه)، رود خوپر (روسیه)، رود کرینکا، رود کوبان، رود ولگا، رود مدودیستا(روسیه)، رود اونِگا (روسیه)، رود پسل (شاخه دنیپر در روسیه و اوکراین)، رود سال (روسیه)، رود ساراتا (اوکراین، مولداوی)، رود ساوا (حوضه دانوب)، رود اودِر (اروپای مرکزی)، رود تِتِرف (شاخه دنیپر در اوکراین)، رود تیسزا (اروپای مرکزی)، رود اورال (روسیه و قزاقستان)، رود ویستولا (لهستان)، رود وستر (آلمان)، رود ییلی (قزاقستان)، دریاچه وولوی (یونان)، دریاچه ایسیک کول(قرقیزستان) رود گورین (لهستان) و...
»»
■ ویژگی‌های زیستگاه ماش‌ماهی
ساکن آب شیرین و لب شور، بنتوپلاژیک، مهاجر در رودخانه.
در اعماق تا ده متری با دمای 4 تا 20 درجه سانتیگراد و در رودخانه‌های بزرگ بیشتر دیده میشود.
در آب‌های باز پایین دست رودخانه‌های بزرگ و متوسط و دریاچه های بزرگ مشاهده میشود.
بالغین به پایین دست رود و مصب ها علاقه بیشتری نشان می‌دهند.
در رودخانه‌ها نواحی اطراف ستون پلها و شاخاب ها، زیر سازه های بتنی مسیر رودها، در آبگیرهای آرام خم رودخانه‌ها، مناطق با رویش گیاهی و... بیشتر دیده می‌شوند.
مختصات جغرافیایی: 66 ° تا 35 ° شمالی و 3°شرقی تا 72 ° شرقی.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماش‌ماهی:
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت (خار) و 7-9 شعاع نرم است | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 12-15 شعاع نرم منشعب | روی خط جانبی 64-76 فلس دارد | انتهای سرپوش آبششی از حاشیه جلویی چشم عبور می‌کند | دارای تیغه‌ای در حدفاصل باله‌های شکمی و مخرجی که با فلس پوشیده شده است | بدن کشیده و به سمت عقب فشرده میشود | سر مخروطی | ناحیه پشتی سبزفام با رگه های نقره ای تا آبی | ناحیه پهلویی روشنتر و ناحیه شکمی سفید/نقره‌ای است | باله‌های سینه‌ای، شکمی و مخرجی خاکستری تا قهوه‌ای هستند | باله‌های سینه‌ای و پشتی متمایل به قرمز | فرمول فلس‌ها: 11-14/64-76/5-6 | دندان حلقی دو ردیفی با فرمول 3.5-5.3 |
اندازه: حداکثر طول گزارش‌شده ماش‌ماهی 120 سانتیمتر است، اما بیشتر 55 سانتیمتر است.
حداکثر وزن ماش‌ماهی 9 کیلوگرم گزارش شده است.
در سال‌های 69 تا 70 ه. شمسی، دامنه طول آن در ایران 330 تا 580 میلی متر و دامنه وزنی آن 430 تا 2650 گرم بوده است.
• طول عمر: بیشترین سن ماش‌ماهی 11 سال گزارش شده است. در ایران این عدد 8 سال گزارش شده است.
• غذا: شکارگر است. ماش‌ماهی از معدود کپورماهیان ماهی‌خوار است و از پرندگان آبزی کوچک تغذیه می‌کند. ماهیان جوان گروهی شکار می‌کنند در حالیکه بالغین در دسته‌های کوچک یا به تنهایی شکار می‌نمایند. ماهیان جوان و بالغ عمدتا از ماهیانی مثل جنس‌های Alburnus و Osmerus تغذیه می‌نمایند.
:: در ایران در غذای آنرا شیشه ماهی (Atherina boyeri)، گاوماهیان (Gobiidae)، سرخ باله (Scardinius erythrophthalmus)، و سیم پرک (Blicca bjoerkna)، و ماهیان مشابه تشکیل می‌دهد.
:: در مطالعات انجام‌شده در نقاط مختلف دنیا، در رژیم ماش‌ماهی، ماهیانی شامل کاراس (Carassius auratus)، کلمه (Rutilus rutilus)، کولی (Alburnus alburnus)، Leuciscus leuciscus، Osmerus eperlanus ، و انواع پرندگان آبزی و در دوره لاروی سخت پوستان و پاروپایان مشاهده شده‌اند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 50-50 و کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 25 است. در بعضی منابع این اعداد به ترتیب 52-52 و 26 ذکر شده است.
• خصوصیات رفتاری: مهاجرت تولید مثلی دارد. یک ماهی شکارگر است.
■ تولید مثل ماش‌ماهی
ماش‌ماهی در فصل تولید مثل در شاخآب‌ها به سمت بالادست مهاجرت می‌کند.
ماش‌ماهی در فاصله ماه های آوریل تا ژوئن، برای تخمریزی به بالادست مهاجرت می‌کند.
تخمریزی در آب‌های با جریان تند و روی شن و ماسه یا گیاهان غوطه‌ور انجام میشود. جمعیت‌های دریاچه‌ای به شاخه های فرعی مهاجرت می‌کنند، جمعیت‌های نیمه‌رود‌رو در مصب‌ها و نواحی دارای آب شیرین دریاچه‌ها تغذیه کرده و تنها زمان تخریزی به رودها مهاجرت می‌کنند. مهاجرتشان از نیمه دوم اکتبر (در منطقه تِرِک روسیه) شروع میشود و زمستان را در نواحی پایین دستی می‌گذرانند.
ماش‌ماهی معمولا بعد از 4-5 سالگی به بلوغ جنسی می‌رسد. تولید مثل موفق وابسته به کاهش سطح آب و دمای بالای بهاره است. تخمریزی بیش از یک فصل روی می‌دهد و حدود 2 هفته طول می‌کشد. تخم‌ها به شن و ماسه یا گیاهان غوطه‌ور می‌چسبند. نمو جنینی کمتر از دو هفته بسته به دما زمان نیاز دارد.
با ماهی سفید امکان دورگه‌سازی دارد.
هماوری مطلق ماش‌ماهی از 50 هزار تا یک میلیون عدد گزارش شده است. در سواحل ایران هماوری مطلق آن 49300 تا 264250 عدد تخمک است. قطر تخمک نیز 1 تا 1.5 میلیمتر است.
در جنوب دریای خزر، در بهمن ماه و اسفندماه که دمای آب 10 تا 13 درجه سانتیگراد است مهاجرت برای تولید مثل رودخانه‌ها (اغلب گیلان) اغاز شده و در بستر سنگلاخی توام با قلوه‌سنگ و عمق 0.5 تا 1.5 متری تخمریزی انجام میشود.
اغلب ماهیان در ایران در 4 سالگی بالغ هستند.
■ صید ماش‌ماهی
صید ورزشی و تجاری میشود.
■ ارزش‌های اقتصادی ماش‌ماهی:
:: ماش‌ماهی به لحاظ صید تجاری و ورزشی و نیز تکثیر و پرورش دارای اهمیت است.
■ وضعیت ذخایر ماش‌ماهی:
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت کمترین نگرانی (LC) است.
در ایران، ذخایر آن در اثر برداشت بی رویه و از بین رفتن مکانهای تخمریزی بشدت کاهش یافته است، بطوریکه طی سالیان اخیر میزان صید آن به 400 – 500 کیلوگرم رسیده و در بیست سال قبل هم در بهترین حالت حدود 7.5 تن بوده است. تحقیقاتی برای مولد سازی به منظور احیای ذخیایر انجام شده است. وابستگی این گونه به رودخانه برای تولید مثل و تخریب رودخانه‌ها، وضعیت این گونه را نامناسب کرده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماش‌ماهی
انگلهایی که در ماش‌ماهی ایران دیده شده‌اند:
از مژه داران (Ciliophora) گونهء انگل Chilodonella sp که پوست، باله، آبشش و سطح بدن را آلوده می‌کند.
از میسکوزوآ (Myxozoa) گونه انگل Myxobolus dispar آبشش و گونه Myxobolus sharpeyi در کلیّه
از نماتودها، گونه انگل Eustrongilides excisus در محوطه شکمی.
از مونوژنه آ (Monogenea)، انگل Dactylogyrus tuba در آبشش.
○ تصاویر و فیلم از ماش‌ماهی: |
