:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده قنات‌ماهیان (کپورهای سرمخروطی) ← گونه سیاه‌کولی
» این گونه در بخش ماهیان آب‌های داخلی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
» برخی پژوهشگران معتقدند گونه سیاه‌کولی (Vimba vimba)، در حوضه آبریز خزر وجود نداشته و تنها گونهء سیاه‌کولی ایرانی یا خزری (Vimba persa) موجود است.
◄ در رده‌بندی‌های قدیمی‌تر، در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) بوده است.
»» سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Vimba vimba (Linnaeus, 1758)j
:: نام فارسی و محلی ایران: سیاه‌کولی، کولی
• اسامی محلی » پشت‌سیاه
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Leuciscidae (خانواده: قنات‌ماهیان یا کپورهای سرمخروطی) (En: Minnows)
■ این گونه در گذشته در خانوادهء کپورماهیان (Cyprinidae) قرار داشته است.
← Subfamily: Leuciscinae
← Genus: Vimba (جنس: سیاه‌کولی‌ها)
← Species: Vimba vimba (گونه: ماهی سیاه‌کولی)
◄ با سیاه‌ماهی (Capoeta capoeta) اشتباه نشود.
:: نام انگلیسی: Vimba bream و نیز Baltic vimba, Vimba, Vimb, Zährte, Caspian Vimba, Zarte
• سایر زبان‌ها: روسی » Syrt. ترکی: Kara balik
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinus vimba, Abramis vimba, Cyprinus vimpa
:: ریشه لغوی: -
■ کشورهای محل زندگی سیاه‌کولی :
:: گزارش‌شده از آب‌های در ایران و نیز کشورهای:
گرجستان، ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، اتریش، روسیه سفید، بلغارستان، جمهوری چک، استونی، فنلاند، آلمان، مجارستان، لاتوی، لیتوانی، مولداوی، مونته نگرو، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، سوئد و اوکراین.
:: معرفی‌شده به فرانسه و هلند. در کشور سوئیس منقرض شده است.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده سیاه‌کولی
:: در ایران در سواحل استان گیلان و مخصوصا تالاب انزلی مقدار آن بیش از مناطق جنوب شرقی دریای خزر است. تعداد زیادی از آن در استان مازندران همه ساله در فصل بهار به رودخانه‌های بابلرود، سرخرود، تجن و گرگانرود مهاجرت می‌نماید.
:: در جهان ساکن اکوسیستم‌هایی نظیر: دریای خزر و تعدادی از رودهای منتهای به آن، مناطق ساحلی و مصبی در اقیانوس اطلس و دریای بالتیک، رودخانه‌های منطقه بالکان، رود باگ(اوکراین)، رود دانوب، رود دنیپر، رود دن، رودخانه‌های مرکزی ترکیه، رودخانه‌های کریمه، رود دسنا، رود دنستر، رود دنیپر، رود الب، رود کوبان، رود اودر، رود سیرت، رود ولگا، رود ویستولا، و... دیده می‌شود.
■ ویژگی‌های زیستگاه سیاه‌کولی
ساکن آب‌های شیرین و لب‌شور و بنتوپلاژیک است. رود رو
ساکن مناطق نیمه‌گرمسیری و در دمای 6 تا 20 درجه سانتیگراد حضور دارد. در فصل زمستان نزدیک سواحل و در عمق 25 متری و مناطقی با دمای 6-10 درجه زندگی می‌کند. مهاجرت تولیدمثلی به رودخانه دارد.
خورهای لب شور، رودخانه‌های متوسط و بزرگ، بعضی دریاچه‌های بزرگ از زیستگاه های عمده آن هستند. جمعیت‌های کم‌تحرک سیاه‌کولی حتی در رودخانه‌های کوچک یا مناطق حضور سس‌ماهیان ساکن می‌شوند.
جمعیت‌های نیمه-رودرو در بخش‌های با شوری کمتر دریا(محل ورود رودخانه به دریا) زندگی می‌کنند و برای تخمریزی مسافت‌های طولانی وارد رودخانه‌ها می‌گردند.
مختصات جغرافیایی: از 64°شمالی تا 35°شمالی و 12°شرقی تا 53°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سیاه‌کولی
• شکل بدن: باله پشتی دارای 2 یا 3 شعاع سخت و 8-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 16-22 شعاع نرم | باله دمی 19 شعاع نرم دارد | 49 تا 64 فلس روی خط جانبی | دندان حلقی یک ردیفی با فرمول 5-5 | ناحیه قبل باله پشتی و ساقه دمی دارای لبه های تیز (Keel) است | در فصل تولیدمثل، بدن نرها رنگ قهوه‌ای تیره با رگه‌های نارنجی در طرفین سر و گاه شکم پیدا می‌کنند و باله‌ها نیز سرخ‌فام هستند | نرهای بالغ دارای دانه‌های مرواریدی روی سر و بدن بوده و رنگ بدن آنها تیره‌تر و باله‌های شكمی و مخرجی نارنجی‌تر هستند
• اندازه: حداکثر طول کل سیاه‌کولی، 50 سانیتمتر و طول رایج آن حدود 20 سانتیمتر است. در ایران حداکثر اندازه 32 سانتیمتر گزارش شده و متوسط طول در تالاب انزلی 16.3 سانتیمتر و در رودخانه‌های مازندران 14.4 سانتیمتر بوده است.
حداکثر وزن گزارش شده برای آن 1.4 کیلوگرم
• طول عمر: حداکثر سن گزارش شده برای سیاه‌کولی 15 سال است.
• غذا: سیاه‌کولی‌ها بیشتر از نرم‌تنان کوچک و لارو حشرات نظیر شیرونومیده و نیز خرچنگ های پهن کوچک تغذیه می‌کنند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 50-50، و کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n)، 25 است.
مطالعات مولکولی، نشان‌دهنده وجود دو جمعیت از این ماهی در سواحل شرقی و غربی دریای خزر است.
چند نژاد از این ماهی وجود دارد.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: تکثیر مصنوعی سیاه‌کولی در ایران به منظور بازسازی ذخایر انجام می‌شود.
■ تولید مثل سیاه‌کولی
سیاه‌کولی برای تخمریزی به رودخانه مهاجرت می‌کند. در بخش‌های کم‌عمق رودخانه‌های پرسرعت و روی شن و ماسه تخمریزی می‌نمایند و والدین بعد از تولیدمثل به محل‌های اولیه بر می‌گردند. در سن 6-7 سالگی، حدود 15000تا 20000 تخم تولید می‌کنند. مولدین چندین سال توان تولیدمثل دارند و جمعیت‌های نیمه رود رو، مسافت‌های طولانی مهاجرت تولیدمثلی می‌کنند، در حالیکه جمعیت‌های ساکن دریاچه‌ها وارد چشمه‌های مجاور می‌گردند.
سیاه‌کولی در ایران، در فصل بهار به اغلب رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر از تالاب انزلی تا رودخانه قره‌سو گرگانرود مهاجرت می‌نماید و در رودخانه‌های تالاب انزلی شروع مهاجرت از اوایل اردیبهشت تا پایان خرداد است. در سایر مناطق نیز این دوره مهاجرت وجود دارد. در سن 2 تا 4 سالگی بالغ می‌شود، و در دمای مناسب (17 تا 20 درجه سانتیگراد) در قسمت‌هایی از رودخانه تخمریزی می‌نماید.
میانگین هماوری مطلق این ماهی در تالاب انزلی 17245 (7600 تا 29100) عدد تخمک است.
در فصل تخمریزی باله‌های سینه‌ای و بویژه شکمی و مخرجی در جنس نر نارنجی متوسط تا قرمز بوده در حالیکه ماده‌ها معمولا رنگ آن نارنجی روشن تا زرد کم رنگ است. هرچه به سمت بالادست رودخانه و زمان تولیدمثل نزدیکتر می‌شوند این صفت برجسته‌تر می‌گردد.
■ صید سیاه‌کولی
صید تجاری و تفریحی دارد. صید در حال کاهش است.
■ ارزش‌های اقتصادی سیاه‌کولی
ماهی با ارزش تجاری است. در سال 1373 در طول سواحل جنوب دریای خزر، 184 تن از گونه سیاه‌کولی برداشت شد که مقدار 7.7 تن آن در تالاب انزلی بود.
اهالی گیلان تمایل زیادی به مصرف آن دارند.
میزان صید آن رو به کاهش است.
■ وضعیت ذخایر سیاه‌کولی
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است، اما در ایران نیازمند حفاظت (CD) است.
این گونه در ایران تنها در حوضه حنوبی دریای خزر وجود دارد و باوجود اینکه یک گونه با ارزش اقتصادی است، اما متاسفانه آمارهای دقیقی از وضعیت جمعیت و صید آن در دست نیست. بیشترین میزان صید آن در رودخانه‌ها انجام می‌شود که فاقد آمار مشخص است. شواهد حاکی از کاهش شدید جمعیت این گونه در ایران دارد. دو علت اصلی کاهش ذخایر آن، فشار صید و مسدود‌شدن مسیرهای مهاجرت این گونه برای رسیدن به محل‌های تولیدمثل در رودخانه‌ها است.
میزان صید این ماهی در حال کاهش است و برای حفظ ذخایر آن باید شرایط مطلوب را برای آن ایجاد نمود.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی سیاه‌کولی
سیاه‌کولی می‌تواند به بیماری‌های گوناگونی دچار شود. بعضی از بیماری‌های گزارش‌شده از ایران:
از رده مونوژنه‌آ (Monogenea): انگل‌های آبششی Dactylogyrus cornoides ، Dactylogyrus haplogonus و Dactylogyrus vastator
از رده دی‌ژنه‌آ (Digenea): انگل لوله گوارشی Asymphylodora kubanicum
○ تصاویر و فیلم از ماهی سیاه‌کولی:
|
