:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان شرق آسیا ← گونه کپور سیاه

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Mylopharyngodon piceus (Richardson, 1846)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کپور سیاه
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Xenocyprididae (خانواده: کپورماهیان شرق آسیا) (En: East Asian minnows)
■ قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانوادهای با نام Squaliobarbinae قرار داشته است.
← Genus: Mylopharyngodon
← Species: Mylopharyngodon piceus (گونه: کپور سیاه)

:: نام انگلیسی: Black carp و نیز: Black amur, Black Chinese roach, Chinese black carp, Snail carp
• سایر زبان‌ها: روسی » Tschernyi Amur
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Leuciscus piceus, Leuciscus aethiops, Myloleuciscus aethiops, Myloleucus aethiops, Mylopharyngodon aethiops, Barbus tonkinensis, Myloleuciscus atripinnis, Leucisculus fuscus
:: ریشه لغوی: Mylopharyngodon: از واژه mylo (یونانی)=آسیاب + pharynx (یونانی)= حلق + odous (یونانی)=دندان / piceus= pitch=قیر.

■ کشورهای محل زندگی کپور سیاه

• وارداتی به ایران و نیز:
• بومی در چین، هنگ کنگ، ویتنام و روسیه
• معرفی‌شده به: مراکش، ارمنستان، بلغارستان، لتونی، مولداوی، رومانی، صربستان، اوکراین، ژاپن، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، کاستاریکا، کوبا، مکزیک، پاناما، ایالات متحده.
• معرفی ناموفق به: آلبانی، اتریش، جمهوری چک، مجارستان، اسلوواکی، تایوان، تایلند، که جمعیت آن در این کشورها شکل نگرفته است.

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده کپور سیاه

• غیربومی و وارداتی به ایران از چین. در سال 1371 تعداد معدودی از بچه‌ماهیان این گونه به ایران آورده شدند و در کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان گرم‌آبی شهید انصاری رشت تا سال 1376 پرورش یافتند. در تیرماه این سال تکثیر مصنوعی از آنها بعمل آمد. در حال حاضر از تالاب انزلی گزارش شده است. ممکن است از ترکمنستان به رودخانهء تجن در ایران رسیده باشد. این گونه در رودخانه ارس (از سمت ارمنستان) گزارش شده است و ممکن است در سمت ایران هم باشد. یک گونهء 97 سانتیمتری در تور پرساین ساحلی در انزلی صید شده است. از مزارع پرورشی گیلان نیز گزارش آن وجود دارد.
• در سایر نقاط، حوضهء آبریز خزر، رودخانه‌های آمور، آمودریا، دُن، دا، ارکیشی، رود کوبان، ارکیشی، میسیسیپی، تاریم، یانگتسه، رود زرد، دریاچه بیوا و...

■ ویژگی‌های زیستگاه کپور سیاه
ساکن آب شیرین و نیز آب‌های لب‌شور. نزدیکی بستر. در pH بین 7.5 تا 8.5 زندگی می‌کند. مهاجر در رودخانه.
درعمق 5 تا 30 متری زندگی می‌کند.
ساکن نواحی نیمه‌گرمسیری با دمای 0 تا 40 درجه سانتیگراد.
مختصات جغرافیایی: از 53°شمالی تا 15°شمالی و 100°شرقی تا 140°شرقی.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کپور سیاه

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 7-10 شعاع نرم| باله سینه‌ای دارای 16-17 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8 شعاع نرم | باله دمی دوشاخه | جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) کوتاه و تعدادشان 14-23 عدد| خط جانبی دارای 40-42 فلس | فلس‌ها از نوع دایره‌ای | مجمع مهره‌ها 36-41 عدد | فرمول دندان حلقی 1.4-4.1 یا 4-5 است، دندان‌های حلقی قوی آسیاب‌مانند و بسیار قوی در یک یا دو ردیف | رنگ بدن تیره‌تر از کپور علفخوار است. | موقعیت دهان از نوع انتهایی و تا حد کمی زیرین | لب‌ها نازک | روده کوتاه 1-2 برابر طول کل | رنگ بدن و باله‌ها سیاه یا قهوه‌ای تیره یا خاکستری-آبی. باله‌ها معمولا سیاه ولی گاهی کمی روشن‌تر از بدن. | فلس‌ها دارای لبه‌های تیره. |ناحیه زیرین سر ممکن است سفید و رنگ شکم خاکستری-سفید است. | بدن دوکی‌شکل
• اندازه: حداکثر طول کل 180 سانتیمتر و حداکثر وزن گزارش‌شده، 35 کیلوگرم است. وزن تا 106 کیلوگرم هم گزارش شده است.
در ایران 97 سانتیمتر گزارش شده است.
• طول عمر: بیش از 20 سال، اگرچه سنّ مستدل آن 15 سال است.
• غذا: بیشتر از زئوپلانکتون‌ها و بعداوستراکودا و حشرات آبزی تغذیه می‌کند.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 24 و تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 48-48 است.
هیبرید‌های مصنوعی مختلفی از این ماهی و گونه‌های کپورمعمولی و چینی مثل Ctenopharyngodon idella, Cyprinus carpio, Hypophthalmichthys molitrix و H. nobilis وجود دارد.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: شباهت زیادی به کپور علفخوار، Ctenopharyngodon idella دارد.
سرعت عادی این ماهی حدود 1 متر بر ثانیه است.
شکارچیان این ماهی، ماهیانی مثل اردک‌ماهی، اسبله، سوف، ماش‌ماهی، سوف حاجی‌طرخان و لای‌ماهی هستند.

■ تولیدمثل کپور سیاه
در سن 3 تا 11 سالگی بالغ می‌شود.
در زمان تولیدمثل ماهی نر برجستگی‌های تولیدمثلی روی سرپول آبششی، فضای بین چشمی و باله سینه‌ای و فلس‌ها دارد.
بالغین به سمت بالای رودها برای تخمریزی مهاجرت می‌کنند.
تخمریزی در دمای 26-36 درجه سانتیگراد و گاه پایینتر تا 18 درجه شروع می‌شود. تخمریزی طبیعی بسته به محل، از ماه مارس تا جولای روی می‌دهد و یک نقطهء اوج سالیانه دارد.
تا 1180000 تخم در شرایط طبیعی و دوبرابر یا بیشتر این مقدار در تکثیر مصنوعی تولید می‌شود.
قطر تخم‌ها 5.6 میلیمتر است.
تخم‌ها در 1-2 روز گشوده می‌شوند.
از تخم و نوزاد مراقبت نمی‌کنند.

■ صید کپور سیاه

-

■ ارزش‌های اقتصادی کپور سیاه

با توجه به اینکه ماهی پرورشی است، از این نظر دارای ارزش است اما می‌تواند به ذخایر ماهیان بومی کشورها لطمه بزند.
این ماهی در کاهش میزبانان واسط بعضی از ترماتودهای ویژه انگل ماهیان مانند عامل کوری انگلی، به عنوان عامل کنترل‌کننده مطرح است و بدین علت به کشورهای مختلف معرفی گردیده است.

■ وضعیت ذخایر کپور سیاه

جمعیت بومی آن، در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت اطلاعات ناکافی (DD) است.

■ بهداشت و بیماری‌های کپور سیاه

بیماری‌های گوناگونی از این گونه گزارش شده است، از جمله بیماری هموراژیک رئوویروسی کپور علفخوار و بیماری باکتریایی انتریتیس.
در یک مزرعهء پرورش ماهی در ایران، Dactylogyrus magnihamotus در این گونه دیده شده است.

○ تصاویر و فیلم‌ از کپور سیاه: