:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده گرچاک‌ماهیان ← گونه ماهی مخرج‌لوله‌ای
◄ بین گونه‌های جنس Rhodeus مورد ادعای منابع گوناگون در ایران تداخل اطلاعاتی زیادی وجود دارد. پیش از این تصور می‌شد فقط گونهء مخرج‌لوله‌ای اروپایی Rhodeus amarus که سابقا زیرگونهء ماهی مخرج‌لوله‌ای (Rhodeus sericus) بوده، در ایران وجود داشته باشد و بعضی منابع هم هردو گونه را از ایران ذکر می‌کردند.
پژوهش‌های اخیر، از این خانواده تنها گونهء ماهی مخرج‌لوله‌ای خزری (Rhodeus caspius) را در ماهیان آب شیرین ایران فهرست نموده‌اند، بنابراین دو گونه قدیمی‌تر را "احتمالا" باید از فهرست ایران بیرون در نظر گرفت.

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Rhodeus sericeus (Pallas, 1776)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی مخرج‌لوله‌ای، گرچاک آمور
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Acheilognathidae (خانواده: گرچاک‌ماهیان) (En: Bitterlings)
■ قبلا در خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) و زیرخانوادهای با نام Acheilognathinae قرار داشته است.
← Genus: Rhodeus (جنس: گرچاک)
← Species: Rhodeus sericeus (گونه: ماهی مخرج‌لوله‌ای)

:: نام انگلیسی: Bitterling و نیز Amur bitterling
• سایر زبان‌ها: روسی » Amurskii gorchak, Gorchak obyknovennyi . ترکی » Acibalik، Adi kərgə
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinus sericeus, Rhodeus amarus sericeus, Rhodeus mantschuricus
:: ریشه لغوی: Rhodeus: از واژه rhodeos, a,-on (یونانی) = رز

■ کشورهای محل زندگی ماهی مخرج‌لوله‌ای

• گزارش‌شده در ایران [احتمال دارد گونه مخرج‌لوله‌ای خزری (Rhodeus caspius) با این گونه اشتباه گرفته شده باشد.] و نیز:
آسیا: چین، قزاقستان، کره جنوبی
اروپا: روسیه
معرفی شده به کرواسی، ایتالیا، انگلستان، ایالات متحده

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی مخرج‌لوله‌ای

• بومی در ایران حوضه آبریز دریای خزر
• سایر نقاط جهان: حوضه آبریز رودخانه‌های آمور، دانوب، دنیپر، دنون، الب، اودرِ، ساخالین، باگ، دریاچه خانکا

■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی مخرج‌لوله‌ای
ساکن آب شیرین. بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)، مهاجر در رودخانه
در pH بین 5.8 تا 6.3 و dH بین 2 تا 3 زندگی می‌کند.
ساکن آب‌های معتدل با دمای 18 تا 21 درجه سانتیگراد
در آبگیرها، دریاچه‌ها، مرداب‌ها، منابع آبی با بستر شنی یا گلی و آب‌های حاشیه‌ای رودها زندگی می‌کند.
مختصات جغرافیایی: از 60°شمالی تا 35°شمالی و 5°غربی تا 145°شرقی

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی مخرج‌لوله‌ای

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 8-10 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 8-10 شعاع نرم | دارای 34-38 مهره | خط جانبی دارای 3-9 فلس روزنه‌دار | موقعیت دهان از نوع نیمه‌انتهایی/زیرین | بدن مرتفع و دوکی‌شکل و فشرده | خط جانبی کامل نیست | فاقد سبیلک | کنار بدن یک نوار آبی-سبز دیده می‌شود که در جلوی بدن باریک‌تر از انتهای بدن است. | فرمول دندان حلقی یک ردیفی 5-5 و بدون دندانه |
• اندازه: حداکثر طول کل 11 سانتیمتر است.
• طول عمر: 5 سال، اما معمولا بیش از 2-3 سال عمر نمی‌کند.
• غذا: تغذیه بیشتر از مواد گیاهی (مثل فیتوپلانکتون‌ها و مواد تخریبی) و در کنار آن لاروهای کوچک حشرات. در نوزادی زئوپلانکتون و لارو نوبالان.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلویید/گامتیک (n) برابر 24 عدد و کروموزوم‌های دیپلوئید/زیگوتیک (2n) برابر 48-48 عدد است.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان. در محل‌هایی که گونه‌های خاص دوکفه‌ای وجود دارند دیده می‌شود، چون در صدف آنها تخمریزی می‌کند.
• سایر توضیحات: -

■ تولیدمثل ماهی مخرج‌لوله‌ای
در اندازه 3 تا 4 سانتیمتری بالغ است.
بین ماه‌های آوریل تا مه تخمریزی می‌کند. در ایران فروردین و اردیبهشت و گاه تا اواخر خرداد زمان تخمریزی است.
تولیدمثل در مناطق پوشیده با گیاهان انجام می‌شود.
در هنگام تولیدمثل در جنس نر باله‌ها متمایل به قرمز و در نوک پوزه برجستگی‌های جنسی دیده می‌شود.
تخم را در صدف دوکفه‌ای‌های زنده و نیز خرچنگ‌های گرد و کوزه‌داران مخفی می‌کند.
زائده تناسی ماهی ماده هنگام تخمریزی از مخرج تناسلی به صورت یک لوله طویل، گاه بزرگتر از طول بدن، رشد یافته و توسط آن تخم‌ها بدرون صدف نرمتنان ریخته می‌شود.
سپس ماهی نر اسپرم خود را اطراف جانور میزبان رها می‌کند.
هماوری مطلق بین 100 تا 500 عدد تخم است.
بچه‌ماهیان 28 روز بعد از تخمه‌گشایی و اندازه 10 میلی‌متری، صدف را ترک می‌کنند. در عوض صدف نیز از انگل‌ها رها می‌شود.

■ صید ماهی مخرج‌لوله‌ای

صید ندارد.

■ ارزش‌های اقتصادی ماهی مخرج‌لوله‌ای

فاقد ارزش صید تجاری است.
قابل نگهداری در آکواریوم است.

■ وضعیت ذخایر ماهی مخرج‌لوله‌ای

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.

■ بهداشت و بیماری‌های ماهی مخرج‌لوله‌ای

در پژوهشی روی این ماهی در رودخانه زردی مازندران، انگل تریکودینا Trichodina sp. از پوست و آبشش، انگل داکتیلوژیروس Dactylogyrus sp. از آبشش، انگل ژیروداکتیلوس Gyrodactylus sp. از پوست و آبشش، انگل دیپلوستوموم اسپاتاسئوم Diplostomum spathaceum از چشم، انگل پوستو دیپلوستوموم Postodiplostomum sp. از پوست، انگل کاپیلاریا آمورنسیس Capillaria amurensis از روده مشاهده شد. انگل تریکودینا با 49.15 درصد بیشترین و انگل دیپلوستوموم با 13.55 درصد کمترین میزان آلودگی را در نمونه‌های ماهی به خود اختصاص دادند.

○ تصاویر و فیلم‌ از ماهی مخرج‌لوله‌ای: