:: ماهیان آبهای داخلی ایران »» خانواده شگ ماهیان »» گونه ماهی صبور
»» سیستماتیک:
»» این ماهی در بخش آبهای خلیج فارس و دریای عمان نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
:: نام علمی گونه: Tenualosa ilisha (Hamilton, 1822)j
:: نامهای رایج در ایران:ماهی صبور، زبور
:: خانواده: شگ ماهیان, Clupeidae
:: رده بندی کامل : Class: Actinopterygii > Order: Clupeiformes > Family: Clupeidae > Subfamily: Dorosomatinae
:: نامهای غیر ایرانی : نام اصلی: Hilsa shad , سایر نامها: Hilsa, Ilish, Ilisha,
:: برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیر معتبر: Hilsa ilisha | Clupanodon ilisha | Clupea ilisha | Macrura ilisha ...
:: ریشه لغوی نام علمی: Tenualosa : لاتین > tenuis =نازک + لاتین >alausa = نام یک ماهی
»» کشورهای محل زندگی ماهی صبور :
:: بومی ایران و نیز بحرین، بنگلادش، هند، عراق، کویت، مالزی، میانمار، عمان، پاکستان، قطر، عربستان، سریلانکا، امارات متحده
:: احتمال وجود آن در چین و ویتنام هست.
»» اکوسیستم های محل پراکنش ماهی صبور:
:: حوضه رودخانه‌های دجله و کارون، منابع آبی گوناگون استان خوزستان و بوشهر نظیر اروند رود، بهمنشیر، بخش شمالی خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند، خلیج بنگال، دریای عرب، و حوضه رودهای گوداواری(هند)، گنگ، رود کاوری(هند)، دریاچه و تالاب چیلیکا(هند).
»» مشخصات زیستگاه ماهی صبور:
ساکن آبهای شور، لب شور و شیرین، پلاژیک-نریتیک و رودرو. تا عمق 200 متری حضور دارد. در مناطق گرمسیری، 34 تا 5 درجه شمالی و 42 تا 97 درجه شرقی دیده می‌شود.
در فصل مهاجرت به رودخانه آبی را ترجیح می دهد که درای pH خنثی یا اندکی قلیایی و دما حدود 22.5 درجه سانتیگراد و اکسیژن محلول نسبتا بالا و شوری حدود 1.2 جزء در هزار و عمق آب بین 3 تا 7 متر و جریان آب نسبتا آرام و دارای بستری لجنی یا ماسه ای باشد.
اما در فصل مهاجرت به دریا بیشتر محیطی را ترجیح می دهد که pH قلیایی، دما بین 27 تا 29 درجه سانتیگراد، اکسیژن محلول کاهش یافته نسبت به فصل مهاجرت و شوری آن افزایش یافته باشد. آب رودخانه کم شده، عمق آب به حدود 2/3 زمان مهاجرت تقلیل یافته باشد.
»» مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی صبور:
خصوصیات فیزیولوژیک و ریخت شناسی:
باله پشتی بدون شعاع سخت و دارای 18-21 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 18-23 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8-9 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 15 شعاع نرم | باله دمی دارای 19 شعاع نرم | شکم دارای 30-33 صفحه اسکات | انتهای فک بالایی نوک مشخص دارد | خارهای آبششی متعدد و ریز، به تعداد حدود 100تا250 عدد روی بخش پایینی کمان | باله ها شفاف | یک خال تیره در پشت شکاف آبششی که در ماهیان جوان در ادامه آن تعدادی نقاط سیاه کوچک در پهلو ها دیده می‌شود | رنگ ماهی صبور زنده نقره ای است.|
اندازه:
حداکثر طول استاندارد ماهی صبور 61 سانتیمتر است. میانگین طول استاندارد رایج آن 36 سانتیمتر است. میانگین طول کل رایج آن 42 سانتیمتر است. حداکثر وزن گزارش شده 680 گرم بوده است. در منابع ایرانی تا 950 گرم ذکر شده است، اما به نظر می‌رسد به اوزان بالاتر نیز می‌رسد.
سن: 5 سال
-
غذا:
اغلب با شیوه فیلتر نمودن و گاه با چریدن در گل و لای بستر تغذیه می کند و غذای آن بیشتر پلانکتونی است.
مطالعات انجام شده در آبهای شیرین بندردیلم در استان بوشهر، در سال 1387 نشان داده که این ماهی فیتوپلانکتون خوار بوده و تا حدودی هم از زئوپلانکتون ها تغذیه می کند. بیشترین فراوانی فیتوپلانکتونی مربوط به شاخه Bacillariophyta و جنس Chaetoceros بوده است. از زئوپلانکتونها نیز غالبا بندپایان ، رده پاروپایان(Copepoda) و سپس مژه داران بویژه جنس Parafavella مورد مصرف صبور هستند.
ژنتیک:
-
رفتارهای خاص:
بی خطر برای انسان. مهاجرت تولیدمثلی از دریا به آب شیرین دارد.
بصورت دسته ای در آبهای ساحلی حضور دارند و در طول رودخانه‌های محل مهاجرت تا 1200 کیلومتر(اغلب 50-100 کیلومتر) مهاجرت می نمایند.
شناگر سریعی است که 71 کیلومتر را در یک روز طی می کند.
سایر موارد:
در آبهای شیرین استان بوشهر،بندر دیلم، ، طول نسبي لوله گوارش (RLG ) در كل ماهيان صبور بررسي شده بين 0.88 تا 2.34 متغير بوده و ميانگين آن 1.53±0.22 محاسبه گرديد.
»» تولیدمثل ماهی صبور:
ماهی صبور برای تخمریزی از دریا وارد رودخانه می‌شود. در فصل بهار این مهاجرت صورت می گیرد و در پایان تابستان به دریا باز می گردد.
تولیدمثل در رودخانه‌ها و در طی بادهای موسمی جنوب غربی (همچنین از ژانویه تا فوریه مارس) صورت می گیرد.
مطالعه جمعیت های ماهی صبور با روشهای مولکولی این فرضیه را ارائه نموده که دو جمعيت ايراني و عراقي از ماهي صبور وجود دارد که براي تخمريزي رودخانه‌هاي اختصاصي خود را انتخاب مي نمايند.
در رودخانه‌های خوزستان، حداكثر ميزان قطر تخمك ماهي صبور 0.795 ميلي متر بوده و تخمك هاي با قطر 0.7 ميلي متر به بالا در مراحل تخم ريزي آزاد مي شوند. مطالعات نشان داده تخمك هاي با قطر 0.641 تا 0.795 ميلي متر در مراحل مختلف و در طول مسير مهاجرت بتدريج رها می شوند. همچنین در مطالعاتی که انجام شده، توزيع پراكنش قطر تخمك نشان داده كه تخم ريزي ماهي صبور با ورود آن به مصب رودخانه‌هاي بهمنشير و اروند شروع و تا نزديك شوشتر و دزفول ادامه مي يابد. زمان تخم ريزي اين ماهي از ارديبهشت شروع و تا شهريور استمرار مي يابد.
معمولا 50 تا 100 کيلومتر در فصل تخم ريزي به رودخانه‌ها مهاجرت مي نمايند، اما این میزان گاه تا 1200 کیلومتر افزایش می یابد. ماهیان جوانتر در نواحی تحت تاثیر جزر و مد رودخانه‌ها تخمریزی می کنند.
در زمان رسیدگی جنسی حداکثر 41.5 سانتیمتر طول دارند و بیشتر آنها بطور میانگین 34 سانتیمتر هستند.
در هند دیده شده که جمعیت هایی از ماهی صبور به دریا بر نمی گردند و جمعیتهای پایدار آب شیرین تشکیل داده اند.
در کشورهایی نظیر هند تکثیر مصنوعی آن نسبتا موفق انجام شده است.
»» صیدماهی ماهی صبور:
ارزش بالایی صید ورزشی با قلاب دارد.
»» ارزش های اقتصادی ماهی صبور:
در ایران دارای ارزش بالای صیادی است.
تکثیر و پرورش آن در مراحل آزمایشی است.
»» وضعیت ذخایر ماهی صبور:
وضعیت جهانی ماهی صبور در نزدیکی تهدید (NT) است، اگرچه وضعیت آن در کشورهایی نظیر عراق و کویت بدتر است.
به گزارش IUCN در کشورهای عراق به میزان 70درصد و کویت به میزان 90 درصد طی ده سال اخیر، صید آن بدون تغییر در میزان تلاش صید، کاهش یافته است، اگرچه طبق همین گزارش میزان برداشت ایران تقریبا ثابت و حدود 4000تا 5000 تن بوده است. مجموعه اطلاعات برداشت کنندگان صبور در خلیج فارس، از کاهش 20 درصدی برداشت آن حکایت دارد. ضمن اینکه این گونه بجز صید بی رویه، تحت تاثیر عواملی مثل افزایش شوری و تخریب زیستگاه بدلیل فعالیتهایی نظیر سد سازی می باشد.
این گونه در اقیانوس هند بسیار گسترده بوده و در بعضی جاها گونه غالب است. در بعضی کشورها نظیر هند، پاکستان، بنگلادش و میانمار نقش مهمی در رژیم غذایی انسانها دارد. در منطقه عراقی شط العرب، این گنه در وضعیت بسیار آسیب پذیر است. آلودگی و توسعه سواحل از دیگر مشکلات این گونه در منطقه خلیج فارس و کارون است. با وجود کاهش میزان صید، به علت کم شدن سایر گونه‌های ماکول و ضعف مقررات کشورها، فشار روی این گونه کم نشده است. خوشبختانه در سطح مناطق پراکنش جهانی، بعضی از مناطق دریایی محل زیست این ماهی جزو مناطق حفاظت شده هستند.
در ایران
تحقیقی که در سال 1388 در منطقه تخلیه صید آبادان و هندیجان انجام داد، نشان داد که ميزان برداشت سالانه از ذخيره ماهي صبور به بيش از حداكثر ميزان خود رسيده و جهت کاهش ميزان صيد و تلاش صيادي بايستي تدابيري انديشيده شود.
تحقیق دیگری در سال 1386 در منطقه چوئبده آبادان نیز به این نتیجه رسیده بود که ماهی صبور تحت فشار صيد و صيادي قرار دارد.
با توجه به خصوصيات زيستي ماهي صبور و بر اساس شاخص انجمن شيلاتي امريکا (AFS)، اين ماهي جزء ماهيان با آسيب پذيري ذاتي کم به حساب مي آيد.
»» بهداشت و بیماری ها:
مطالعه ای که در سال 1389 انجام شده نشان داد که در شمال غرب خلیج فارس(دهانه اروندرود)، میزان غلظت عناصر کادمیوم و سرب در مقایسه با برخی استانداردهای جهانی بالاتر بود.
بعضی از بیماری‌هایی که ممکن است در ماهی صبور ایجاد شوند عبارتند از:
آلودگی با Aphanurus در معده
آلودگی با Faustula در روده
آلودگی با Lecithocladium در معده
بیماری Gymnorhynchus در حفره بدنی و احشا
آلودگی با Ilisha در زوائد پیلور، مزانتر و کبد
آلودگی با Poecilancistrum در ساختار عضلانی
آلودگی با Pterobothrium در ساختار عضلانی
بیماری Pallisentis در روده
»» تصاویر مرتبط ماهی صبور:
|
