:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده گاوماهیان ← گونه گاوماهی سرگنده
◄ این گونه در بخش ماهیان آب‌های داخلی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Ponticola syrman (Günther, 1861)j
:: نام فارسی و محلی ایران: گاوماهی سرگنده
• اسامی محلی » گرزک
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Gobiiformes (راسته: گاوماهی‌سانان)→ منابع قدیمی‌تر: سوف‌ماهی‌سانان
← Suborder: Gobioidei (زیرراسته: گاوماهی‌واران)
← Family: Gobiidae (خانواده: گاوماهیان) (En: Gobies)
← Subfamily: Gobiinae
← Genus: Ponticola
← Species: Ponticola kessleri (گونه: گاوماهی سرگنده)
◄ تداخل اطلاعاتی با گونه Ponticola gorlap دارد که در گذشته زیرگونه این ماهی به شمار می‌رفته است.
:: نام انگلیسی: Bighead goby و نیز Kessler's Goby
• سایر زبان‌ها: روسی » Bychok-golovach. ترکی » Kaya balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Gobius kessleri, Neogobius kessleri, Gobius platycephalus
:: ریشه لغوی: -
■ کشورهای محل زندگی گاوماهی سرگنده
• گزارش‌شده از ایران در دریای خزر و کشورهای دیگر نظیر:
روسیه، قزاقستان، ترکیه، اتریش، بلغارستان، آلمان، مجارستان، مولداوی، رومانی، صربستان، اسلواکی، اکراین
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده گاوماهی سرگنده
• بومی در آب‌های ایرانی دریای خزر ، رودخانه‌های ورودی و خروجی تالاب انزلی و در سراسر رودخانه سفیدرود از دهانه تا سد منجیل، استان مازندران، محمودآباد، استان گلستان و...
• سایر نقاط جهان:
دریای خزر، دریای سیاه، رودخانه دانوب، رودخانه ولگا، رودخانه دانوب.
■ ویژگی‌های زیستگاه گاوماهی سرگنده
ساکن آب شیرین و آب لب‌شور، بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)
از گاوماهیان ساحلی که تا عمق 25 متری دریای خزر زیست می‌کند.
ساکن آب‌های معتدل با دمای 4 تا 20 درجه سانتیگراد
بیشتر ساکن آب‌های با شوری پایین است. آب‌های پایین‌دستی رودها و تالاب‌ها، دریاچه‌ها، رودهای بزرگ، بندرگاه‌ها و بسترهای سنگی یا بسیار علفی در آب‌های ساکن تا جریان‌دار.
مختصات جغرافیایی: 50°شمالی تا 43°شمالی و 26°شرقی تا 52°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک گاوماهی سرگنده
• شکل بدن: اولین باله پشتی دارای 5-6 شعاع سخت غیرمنشعب و دومین باله پشتی دارای یک شعاع سخت غیرمنشعب و 16-18 شعاع نرم منشعب | باله مخرجی دارای یک شعاع سخت غیرمنشعب و 11-14 شعاع نرم منشعب | قطر سر خیلی بیشتر از ارتفاع آن | لب فوقانی در پهلوها بطور قابل ملاحظه‌ای پهن است | رنگ بدن این ماهی نقره‌ای متمایل به زرد | در پهلوها دارای 5 لکه سیاه و در قسمت باله دمی دارای لکه‌های مثلثی شکل است | در باله‌های پشتی دارای نوارهای افقی است که بعضی از آنها به شکل زیگزاگ هستند. | دارای فلس‌های شانه‌ای که بطور کامل بین فضای پیش‌باله پشتی و پس سر را پوشانده‌اند | فلس‌های پهلوی بدن 68-72+3-4 عدد | طول پوزه 1.5-2 برابر قطر چشم | بخش خلفی اولین باله پشتی فاقد نقاط سیاه | باله شکمی بصورت دیسک مکنده.
• اندازه: حداکثر طول کل 22 سانتیمتر. در ایران بیشینه طول 14 سانتیمتر و وزن آن 60 گرم است. میانگین طول 9 سانتیمتر و میانگین وزن 12.5 گرم.
• طول عمر: 3 تا 4 سال و به ندرت تا 5 سال.
• غذا: سخت‌پوستان مثل مایسیدها، ناجورپایان Corophiidae، ماهیان کوچک بویژه گاوماهیان دیگر.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلویید/گامتیک (n) برابر 23 عدد و کروموزوم‌های دیپلوئید/زیگوتیک (2n) برابر 46-46 عدد است.
پژوهشی در ساحل محمودآباد نشان داد که عدد کروموزومی گونه مذکور 46=2n و تعداد بازوهای کروموزومی نیز 46=NF است. کاریوتایپ این گونه مشتمل بر 23 زوج کروموزوم آکرو- تلو سانتریک بود. بنابراین فرمول کروموزومی این گونه بصورت 2n=46(a-t) قابل پیشنهاد شد. سایر شاخص‌های کاریولوژیک مبین آن بود که طول نسبی کروموزوم‌ها 2.34 تا 7.04 و دامنه تنوع طولی معادل 1.67 تا 5.01 می باشد. بعلاوه طول کلی کروموزوم‌ها 71.16 میکرون بدست آمد.
مطالعه دیگری در سواحل گلستان و گیلان، عنوان نمود که 2 گروه ژنتیکی متفاوت از این گونه در سواحل ایرانی دریای خزر (گیلان و گلستان) وجود دارد.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: -
■ تولید مثل گاوماهی سرگنده
نرها در 3 سالگی و ماده‌ها در 2 سالگی بالغ می‌شوند.
تخمریزی در 2 سالگی شروع می‌شود، و در ماه مارس تا ماه مه صورت می‌گیرد. در قسمت‌های سفلی دلتای رود ولگا در اواخر ماه آوریل تا ماه ژوئن (فروردین تا خرداد) تخمریزی می‌کند.
تخم‌های چسبناک آن روی سنگ‌ها و پوسته‌ها و گیاهان آبی می‌چسبند. تخمریزی در بسترهای سنگی و سنگلاخی و نزدیک ساحل صورت می‌گیرد.
ماهی نر از تخم‌ها تا زمان گشوده شدن مراقبت می‌کند.
هماوری متوسط این ماهی 1329 عدد تخم است.
■ صید گاوماهی سرگنده
-
■ ارزش‌های اقتصادی گاوماهی سرگنده
خارج از ایران دارای ارزش صید تجاری.
■ وضعیت ذخایر گاوماهی سرگنده
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
در آب‌های ایران، پراکنش وسیع اما کم‌تعداد دارد.
■ بهداشت و بیماری‌های گاوماهی سرگنده
-
○ تصاویر و فیلم از گاوماهی سرگنده: |
