:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه سیاه‌ماهی خاردار

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Capoeta aculeata (Valenciennes, 1844)j
:: نام فارسی و محلی ایران: سیاه‌ماهی خاردار
• اسامی محلی » شوم

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Capoeta (جنس: سیاه‌ماهی)
← Species: Capoeta aculeata (گونه: سیاه‌ماهی خاردار)

:: نام انگلیسی: Large scale scraper
• سایر زبان‌ها: استونی » Ogaramul
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Chondrostoma aculeatum, Capoeta capoeta aculeata, Varicorhinus bergi
:: ریشه لغوی: Capoeta: از واژه kapwaeti، نام محلی ماهی در آذربایجان و گرجستان / aculeata = از واژه aculeātus (لاتین)= گزنده

■ کشورهای محل زندگی سیاه‌ماهی خاردار

• گزارش‌شده فقط در ایران

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده سیاه‌ماهی خاردار

• بومی انحصاری در ایران :حوضه‌های آبریز دجله و کُر. در رودخانه‌های بشار، بازُفت، ارمند، کارون و رودهای متصل به آن مثل ماربر، دوپلان، آب‌ونک، رود کر، قنوات نائین-اردستان، و حوضهء نمک، تالاب‌های همدان، پل دوآب اراک و...

■ ویژگی‌های زیستگاه سیاه‌ماهی خاردار
ساکن آب شیرین، بستر و دور از بستر.
ساکن آب‌های نیمه‌گرمسیری. دمای آب از 2 تا 20 درجه در زیستگاه‌های این ماهی متغیر است.
در چشمه‌ها و رودخانه‌ها، معمولا قسمت‌های میانی و فوقانی رودها، با بستر قلوه‌سنگی تا ماسه‌ای مناطق عمیق‌تر و با جریان آرام آب که پوشیده از گیاهان آبزی و ریشه درختان است.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سیاه‌ماهی خاردار

• شکل بدن: باله پشتی دارای 3-4 شعاع سخت و 8-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 6 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 16-19 شعاع نرم | باله شکمی دارای 9-10 شعاع نرم | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 16-25 عدد کوتاه | خط جانبی دارای 37-45 فلس | ساقه دمی 13-23 فلس دارد. | مجموع مهره‌ها 40-42 عدد | دارای سبیلک | دهان مایل و کمانی | بدن دوکی‌شکل | پایهء فلس‌ها دارای خال‌های سیاه. | آخرین شعاع سخت باله پشتی ضخیم و دندانه‌دار است بویژه در ماهیان جوانتر | فرمول دندان حلقی اغلب 2.3.4-4.3.2 | لوله گوارشی بسیار بلند با چندین پیچش خلفی و قدامی. | رنگ کلی بدن تقریبا کاملا سیاه مایل به سبز-قهوه‌ای، بالای پهلوها قهوه‌ای، شکم و پایین پهلو زرد و میانهء شکم سفید است. پهلوها بطور کلی نقره‌ای بنظر می‌رسند. بعضی نمونه‌ها نقاط کوچک سیاه د رطرفین و روی باله‌ها دارند. مردمک چشم طلایی تا نارنجی است. باله‌های پشتی و دمی تیره‌تر از سایر باله‌ها هستند.
• اندازه: حداکثر طول کل 37.3 و حداکثر وزن گزارش شده 695.10 گرم است.
• طول عمر: تا 5 ساله در گزارش‌ها دیده شده است.
• غذا: دستگاه گوارشی حاوی جلبک‌های رشته‌ای، باقیمانده‌های گیاهان و دیاتوم‌ها همراه با میزان زیادی شن و ماسه بوده است. تا حدی حشرات آبزی مانند شیرونومیدها و سایر جانوران بستر را نیز می‌خورند.
• ژنتیک:
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: تلاش برای تکثیر مصنوعی این ماهی ناموفق بوده است.

■ تولیدمثل سیاه‌ماهی خاردار

نر و ماده تفاوت‌هایی با هم دارند. نرها برجستگی‌های جنسی تقریبا بزرگی روی بالهء مخرجی و برجستگی‌های کوچکتری روی پایین بالهء دمی و برجستگی‌های خیلی ریزی بالای سر دارند. طرفین سر برجستگی‌های بزرگتری دارد و بزرگترین برجستگی‌ها روی پوزه و زیر چشم و دهان است.
سن بلوغ نرها 2-3 و ماده‌ها 3-4 سالگی است.
نرها زودتر از ماده‌ها بالغ شده و تعداد آنها نیز به نسبت ماده‌ها بیشتر است.
نمونه‌هایی از نرها در برخی چشمه‌ها در اسفندماه آماده تولیدمثل بوده‌اند.
نمونه‌های صیدشده در رود خرم‌آباد در 6 جولای (نیمه تیر) دارای تخم با قطر 1.5 میلیمتر بوده‌اند.
تخم‌ریزی احتمالا در اواخر بهار و تابستان است.

■ صید سیاه‌ماهی خاردار

با قلاب ورزشی

■ ارزش‌های اقتصادی سیاه‌ماهی خاردار

دارای ارزش صید ورزشی است. تعداد آن در حوضهء دریاچه نمک و انشعابات کارون در استان چهارمحال و بختیاری وکهگیلویه و بویراحمد زیاد است و مردم تمایل زیادی به مصرف آن دارند. در رودخانه پل دوآب اراک فراوانی این ماهی بیشتر از سایر گونه‌های سیاه‌ماهی است.

⧠ وضعیت ذخایر سیاه‌ماهی خاردار

در سیاهه قرمز گونه‌ها دارای وضعیت "ارزیابی‌نشده" است اما برای آن وضعیت کمترین نگرانی (LC) را پیشنهاد داده‌اند، چرا که گسترش زیادی دارد و خطر عمده‌ای تهدیدش نمی‌کند.

■ بهداشت و بیماری‌های سیاه‌ماهی خاردار

از این گونه در رود بهشت‌آباد چهارمحال و بختیاری، انگل‌های Dactylogyrus lenkorani, Gyrodactylus sp. و Myxobolus sp. گزارش شده است.
در زاینده‌رود انگل میکزوپورای Myxobolus cristatus مشاهده شده است. همچنین از همین مکان انگل مونوژن Dactylogyrus chramuli, D. lenkorani and D. gracilis گزارش گردیده است.
در دریاچهء کفتر، انگل‌های Lernaea cyprinacea و Trichodina sp. از سیاه‌ماهی درشت‌پولک گزارش شده است.
انگل چشمی دیژن Diplostomum spathaceum و Tylodelphys clavata نیز در این ماهی دیده شده است. همچنین انگل سخت‌پوست Lernaea cyprinacea هم در گزارشات این ماهی دیده می‌شود.
بیماری ایک یا بیماری نقاط سفید و آلودگی به Ichthyophthirius multifilis در رود ارمند چهارمحال و بختیاری در سیاه‌ماهی درشت‌پولک گزارش شده است.

○ تصاویر و فیلم‌ از سیاه‌ماهی خاردار: