:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه سیاه‌ماهی قناتی

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Capoeta fusca Nikolskii, 1897j
:: نام فارسی و محلی ایران: سیاه‌ماهی قناتی، سیاه‌ماهی کویر، سیاه‌ماهی
• اسامی محلی » -

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Capoeta (جنس: سیاه‌ماهی)
← Species: Capoeta fusca (گونه: سیاه‌ماهی قناتی)

:: نام انگلیسی: Qanat scraper و نیز: Desert scraper
• سایر زبان‌ها: استونی » Tõmmu ramul
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Capoeta nudiventris
:: ریشه لغوی: Capoeta: از واژه kapwaeti، نام محلی ماهی در آذربایجان و گرجستان / fusca (لاتین)= قهوه‌ای

■ کشورهای محل زندگی سیاه‌ماهی قناتی

• گزارش‌شده در ایران و نیز:
• افغانستان

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده سیاه‌ماهی قناتی

• بومی در ایران : پراکنش در ایران، حوضهء آبریز هریرود، کویر، بجستان و خزر: رود تجن و کشف‌رود، احتمالا شلمان رود در حوضهء خزر،، رودهای منطقه قائنات مثل قورقوری، اسفشاد، مردان‌شاه، گزدمو و رود آفرین، حدود 44 قنات در منطقهء بیرجند. همچنین در سیستان و لوت هم گزارش شده است.
• سایر نقاط جهان: احتمالا هیرمند و هریرود افغانستان.

■ ویژگی‌های زیستگاه سیاه‌ماهی قناتی
ساکن آب شیرین قنات‌ها، چشمه‌ها و رودخانه‌ها. بستر و دور از بستر.
ساکن آب‌های نیمه‌گرمسیری. در دمای 3.8 تا 24.9 درجه سانتیگراد و شوری 0 تا 6.3 جزء در هزار، pH بین 7.7 تا 8.5 ، هدایت الکتریکی 3.8 تا 1164 μS مشاهده شده است.
در آب‌های با اکسیژن محلول 6.3 تا 13.8 میلیگرم در لیتر، نیترات 0.31 تا 11.5 میلیگرم در لیتر، نیتریت 0 تا 0.08 میلیگرم در لیتر، آمونیاک 0.04 تا 0.29 میلیگرم در لیتر و سختی 185 تا 750 میلیگرم در لیتر، کلسیم 25 تا 410 میلیگرم در لیتر زندگی می‌کند.و در شوری بیش از 10 جزء در هزار مشکلی نداشته، به مدت 120 ساعت هیچ مرگ و میری مشاهده نشده است، اما بیش از آن مرگ و میر آغاز می‌شود. با افزایش شوری رنگ ماهی تیره‌تر می‌شود.
بدن با زندگی در اکوسیستم‌های کویری هماهنگ شده است.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سیاه‌ماهی قناتی

• شکل بدن: باله پشتی دارای 4 شعاع سخت و 7 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 16-18 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8 شعاع نرم | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 19-21 عدد | خط جانبی دارای 52-55 فلس | مجموع مهره‌ها 40-43 عدد | بدن کشیده و باریک | شکم بدون فلس در اکثر نمونه‌ها | بدن تغییراتی برای هماهنگی با اکوسیستم‌های کویری کرده از جمله نرمی و کوچکی باله پشتی، ارتفاع کم بدن، کاهش فلس شکمی و... | رنگ ناحیه پشت و پهلو تیره است و از زیر خط جانبی بدن ممکن است بسیار روشن باشد. غشاء باله‌های پشتی، مخرجی و دمی تیره است. ماهیان جوان ممکن است یک نوار میانی به قطر چشم در طول بدن داشته باشند که به لکه‌ای تیره در پایهء باله دمی ختم می‌شود. | دهان نعلی شکل | ارتفاع بدن با طول سر برابر است.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 12.1 سانتیمتر. 21.5 هم گزارش شده است. نرها سریعتر از ماده‌ها رشد می‌کنند.
• طول عمر: بیش از 5 سال
• غذا: گونه‌ای نسبتا پرخور و بیشتر گیاهخوار. 86.8 درصد محتویات گوارشی گیاهی بوده‌اند، اما حشرات آبزی و تخم قورباغه هم به عنوان اولویت دوم مصرف می‌شود. مجرای گوارشی بعضی ماهیان حاوی باقیماندهء گیاهان پرسلولی و نیز دانه‌های گیاهی، جلبک‌های رشته‌ای و قطعات شن بود. بیشترین تغذیه در ماه دسامبر و ژانویه قبل از فصل تخمریزی و نز در ماه آگست و سپتامبر است. در زمان تخمریزی تغذیه کاهش می‌یابد.
• ژنتیک:
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان. تمایل به زندگی گله‌ای چه در اسارت و چه در محیط وحشی در این گونه وجود دارد.
• سایر توضیحات: -

■ تولید مثل سیاه‌ماهی قناتی

تولیدمثل از اسفند شروع می‌شود اما اوج آن در بهار است. ماهیان صیدشده در ماه‌های آوریل و مه، درصد بالایی از تخم رسیده داشتند. ماهیان صیدشده در ماه نوامبر، تخم‌های کوچک اما در حال رشد داشتند.
نرها در فصل جفتگیری واجد برجستگی‌های جنسی روی سطح بدن هستند.
با توجه به وجود نوزادان با اندازهء مختلف در یک زمان، به نظر می‌رسد بیش از یکبار تخمریزی وجود دارد.
نسبت جنسی در خراسان جنوبی 1 نر در مقابل 2.42 ماده بوده است.
قطر تخم 2.05 میلیمتر است.
حداکثر هماوری مطلق 22773 تخم و هماوری نسبی تا 583 تخم بر گرم است.

■ صید سیاه‌ماهی قناتی

صید ورزشی با قلاب

■ ارزش‌های اقتصادی سیاه‌ماهی قناتی

دارای جذابیت صید ورزشی

⧠ وضعیت ذخایر سیاه‌ماهی قناتی

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "ارزیابی‌نشده" است اما برای آن وضعیت کمترین نگرانی (LC) را پیشنهاد داده‌اند، چرا که با وجود خشکسالی سنگین در زیستگاه‌های این گونه، همچنان در جمعیت‌های مستقل متعدد و به میزان زیاد مشاهده می‌شود.

■ بهداشت و بیماری‌های سیاه‌ماهی قناتی

نقاط سیاه روی سر و باله‌های این ماهی دیده شده که احتمالا لارو ترماتدها هستند. همچنین ترماتد Clinostomum در بخش‌های گوناگون بدن این ماهی وجود داشته است.
نقص ستون فقرات "لوردوزیس" هم در سیاه‌ماهی قناتی دیده شده است.
در قنات‌های بخش مرکزی بیرجند، در بافت‌های این ماهی فلزات سنگین نیکل، کبالت، کادمیوم و روی مشاهده شده، اما میزان آن کمتر از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی و FAO بوده است.

○ تصاویر و فیلم‌ از سیاه‌ماهی قناتی: