:: ماهیان آب‌های داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه سیاه‌ماهی باله‌بلند

• در برخی منابع سال‌های اخیر، نام این گونه Paracapoeta trutta عنوان شده است.

■ سیستماتیک:

■ نام علمی گونه: Capoeta trutta (Heckel, 1843) j
:: نام فارسی و محلی ایران: سیاه‌ماهی باله‌بلند، سیاه‌ماهی خاردار، سیاه‌ماهی خالدار، سیاه‌ماهی برگ بیدی، شیرماهی، برزم، سیاه‌ماهی
• اسامی محلی » تویینی (این نام به گونه‌های دیگری هم گفته می‌شود.)، تویینی گل‌خورک

:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Carps)
← Subfamily: Cyprininae
← Genus: Capoeta (جنس: سیاه‌ماهی)
← Species: Capoeta trutta (گونه: سیاه‌ماهی باله‌بلند)

:: نام انگلیسی: Long spine scraper
• سایر زبان‌ها: ترکی » Lekeli siraz balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Scaphiodon trutta, Capoeta barroisi persica
:: ریشه لغوی: Capoeta: از واژه kapwaeti، نام محلی ماهی در آذربایجان و گرجستان /

■ کشورهای محل زندگی سیاه‌ماهی باله‌بلند

• گزارش‌شده در ایران و نیز:
ترکیه، عراق و سوریه

■ زیستگاه‌های گزارش‌شده سیاه‌ماهی باله‌بلند

• بومی ایران، حوضهء آبریز دجله، جمعیت‌های این ماهی در رودخانه‌های گاماسیاب، دینور، قره‌سو، رازآور، سیمره، کرخه، کارون، بازفت، ارمند، گاورود، سیروان، زاب کوچک و فهلیان دیده شده‌اند. رودخانه الوند کرمانشاه، سد قشلاق سنندج، رودخانه سزار، رود دز.
• سایر کشورها: حوضهء آبریز دجله و فرات

■ ویژگی‌های زیستگاه سیاه‌ماهی باله‌بلند
ساکن دریاچه‌ها و رودهای آب شیرین، بستر و دور از بستر.
ساکن آب‌های نیمه‌گرمسیری.
در عمق کمتر از 1.5 متر و جریان سریع آب، روی بسترهای شنی، ماسه‌ای و قلوه‌سنگی.
در مناطق دارای pH نسبتا قلیایی، دمای حدود 25 درجه سانتیگراد، اکسیژن بالا و شوری 1-2 جزء در هزار.

■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک سیاه‌ماهی باله‌بلند

• شکل بدن: باله پشتی 3-4 شعاع سخت و 7-9 شعاع نرم دارد. | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 14-18 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8-10 شعاع نرم | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 21-31 عدد | خط جانبی دارای 65-82 فلس | تعداد مهره‌ها مجموعا 43-46 عدد | بالای خط جانبی 15-18 ردیف و پایین خط جانبی 10-17 ردیف فلس دارد. | ناحیه پشتی و جلوی بالهء پشتی فشرده است و فلس ندارد، مگر نزدیک پس سر. | فرمول دندان حلقی معمولا 2.3.4-4.3.2 است، و دندان‌ها در نوک قاشقی‌شکل هستند با تاج باریک. | دهان از نوع زیرین و مایل، با یک پوشش شاخی قوی در فک پایین. | روده بسیار طولانی با چندین لوپ خلفی و قدامی. | آخرین شعاع غیرمنشعب بالهء پشتی، بلند است. | فلس‌ها ریز هستند. | آخرین شعاع غیرمنشعب بالهء پشتی قوی و استخوانی است. | بدن و سر و بالهء پشتی و گاهی باله دمی پوشیده از نقاط ریز و واضح سیاه هستند که اغلب شکل x یا c دارند. بعضی نمونه‌ها در خوزستان فاقد خال هستند. رنگ بدن در پشت قهوه‌یا تا زرد، یا سبز زیتونی، پهلوها نقره‌ای سفید، و شکم روشن‌تر است. بعضی ماهیان بسیار کمرنگ و تقریبا سفید هستند. فلس‌های بالای پهلو دارای حاشیه تیره هس تند. رنگ چشم در بالا نارنجی یا نقره‌ای است. باله‌های پایینی در پایه‌شان نارنجی تا زرد و ناحیه انتهایی آنها سیاه است یا اینکه ممکن است کلا نارنجی یا زرد باشند. باله‌های پشتی و دمی خاکستری یا شفاف هستند. شعاع‌های پایینی باله دمی زرد-نارنجی فام هستند.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد بیش از 48.5 سانتیمتر
متوسط طول در قسمت‌های فوقانی رودخانهء کارون در چهارمحال و بختیاری، 15.2 سانتیمتر بوده است.
• طول عمر:حداکثر سن نرها 7 و ماده‌ها 10 سال است. در رود الوند کرمانشاه تا 6 ساله مشاهده شده است.
در گاماسیاب، تا 5 ساله مشاهده شده است.
• غذا: مطالعه در روز سزار لرستان، نشان از گیاهخواری این گونه است. بخش عمدهء محتویات دستگاه گوارش گیاهان تک‌سلولی پریفیتونی بوده است. از میان آن‌ها غذای اصلی شامل پریفیتون‌های جنسهای Navicula Cymbella, Diatoma, Nitzschia بوده‌اند. همچنین جنس‌های دیگر پریفیتون‌ها شامل Microspora, Coconeis, Oscillatoria, Pediastrum, Rhoicosphenia, Mougeotia, Tribonema, , Synedra, Cosmarium, و Spirogyra غذای فرعی اعلام شده‌اند.
میزان زیادی شن نیز در سیستم گوارشی آنها دیده شده است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌ها برابر 2n=150 ، احتمالا هگزاپلوئید.
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: -

■ تولیدمثل سیاه‌ماهی باله‌بلند

■ صید سیاه‌ماهی باله‌بلند

با قلاب و نیز تور سالیک و گوشگیر.

■ ارزش‌های اقتصادی سیاه‌ماهی باله‌بلند

صید تجاری و ورزشی دارد.
در ترکیه ماهی تجاری مهمی است. در ایران با وجود بازارپسندی، عرضهء کمتری دارد.

■ وضعیت ذخایر سیاه‌ماهی باله‌بلند

در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.

■ بهداشت و بیماری‌های سیاه‌ماهی باله‌بلند

در این گونه عوامل بیماری‌زای گوناگونی گزارش شده‌اند، ازجمله:
انگل‌های مونوژن Dactylogyrus pulcher و Dactylogyrus microcirrus، در سدّ دز در این ماهی مشاهده شده است.
در رود کارون، دو انگل میکزوسپورا یعنی Myxobolus molnari از آبشش و Myxobolus mokhayeri از فاصلهء شعاع‌های بالهء سیاه‌ماهی باله‌بلند گزارش شده است.
از این ماهی در رودخانه‌های خرم‌آباد، کرم انگلی Neoechinorhynchus sp. و Rhabdocona sp. در رود دز همچنین انگل Neoechinorhynchus spiramuscularis از روده، Diplostomum spathaceum از چشم، و Ichthyophthirius multifiliis از پوست و آبشش مشاهده شده است. همچنین جنس داکتیلوژیروس در این ماهی مشاهده شده که باعث ابری شدن پوست و لکه خاکستری روی پوست باله و خونریزی روی پوست می‌گردد.
انگل سخت‌پوست Lernaea sp. و Tracheliastes polycolpus در سیاه‌ماهی باله‌بلند دیده شده است. همچنین در رود دز، انگل خاربرسر Neoechinorhynchus zabensis گزارش شده است.
• پژوهشی در رودخانه زمکان شهرستان ثلاث باباجانی کرمانشاه، نشانگر وجود فلزات سنگین کادمیوم، سرب، روی و مس در این ماهی بود، که اگرچه کمتر از استانداردهای جهانی بود، اما لزوم پایش دائمی این ماهی را با توجه به تجمع‌پذیری این فلزات نشان می‌دهد.
• پژوهشی نشان داده که در برخی رودخانه ها مانند اهرم، دویرج، ایوان عباسی، سیروان و زیمکان الگوی رشد سیاه‌ماهی باله‌بلند، آلومتریک منفی بود که نشان از وضعیت نامناسب تغذیه ای در این رودخانه ها می باشد.

○ تصاویر و فیلم‌ از سیاه‌ماهی باله‌بلند: