:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کفالماهیان ← گونه ماهی کفال پوزهباریک
» این ماهی در بخش ماهیان آبهای دریای خزر نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Chelon saliens (Risso, 1810)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کفال پوزهباریک ، کفال سالینس، کفال
• اسامی محلی » کفال
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Mugiliformes (راسته: کفالماهیسانان)
← Suborder: Mugiloidei (زیرراسته: کفالماهیواران)
← Family: Mugilidae (خانواده: کفالماهیان) (En: Mullets)
← Genus: Chelon (جنس: کشفماهیها)
← Species: Chelon saliens (گونه: ماهی کفال پوزهباریک)
◄ در بسیاری از منابع فارسی، هنوز نام قدیمی این گونه، Mugil saliens یا اسم بعد آن Liza saliens استفاده میشود که غیرمعتبر است.
:: نام انگلیسی: Leaping mullet و نیز: Sharpnose mullet, Small mullet, Leaping gray mullet
• سایر زبانها: روسی » Ostronos. ترکی » Kobar balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Liza saliens, Mugil saliens, Mugil verselata
:: ریشه لغوی: Chelon از واژه Chelone (یونانی) = لاکپشت
■ کشورهای محل زندگی کفال پوزهباریک
• معرفیشده به دریای خزر به عنوان ماهی غیربومی و وارداتی (1931 تا 1934 از دریای سیاه).
:: بومی در: آلبانی، الجزایر، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، قبرس، مصر، فرانسه، گرجستان، یونان، اسرائیل، ایتالیا، لبنان، لیبی، مالت، مراکش، رمانی، روسیه، صربستان، اسلونی، اسپانیا، سوریه، تونس، ترکیه و اکراین
:: معرفی شده به: ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان.
■ زیستگاههای گزارششده ماهی کفال پوزهباریک
• در ایران: مانند کفال طلایی، تمام ساحل جنوبی دریای خزر، بویژه در فصل های سرد در سواحل جنوبی که گرمتر است بیشتر دیده میشود. بیشترین تراکم آن در بخش جنوب شرقی دریای خزر مخصوصا تالاب گمیشان و خلیج گرگان است. در مرحله لاروی وارد رودخانه هم میشود. در شمال دریای خزر ندرتا دیده میشود.
• در جهان: دریای خزر (معرفی شده) تمرکز آن در مرکز و جنوب دریای خزر است و ندرتا در شمال دیده میشود، دریای اژه، دریای سیاه، جریان قناری، دریای مدیترانه، دریای مرمره و رودخانه کوبان.منطقه ساحلی ایبرین(Iberian coastal).
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی کفال پوزهباریک
دریازی و آب لبشور. نزدیک بستر
ساکن مناطق
مناطق نیمهگرمسیری
از حدود عمق 10 متری بیشتر دیده میشود. در آبهای شیرین، شور و لب شور زندگی میکند.
دامنه تحمل شوری زیادی دارد (Euryhaline).
در زمستان اغلب در جنوب دریای خزر بوده و در تابستانها مهاجرت به بخشهای میانی و ندرتا شمالی میکنند.
در آبهای نزدیک ساحل بیشتر دیده میشود. گاهی وارد مرداب ها و خورها میگردد.
مختصات جغرافیایی : از 47°شمالی تا 29° شمالی ، 11° غربی تا 42° شرقی
■ مشخصات ظاهری و فیزیولوژیک ماهی کفال پوزهباریک
• شکل بدن: دارای دو باله پشتی ، باله اول دارای 4 خار و باله دوم دارای 7-8 شعاع نرم است. | باله مخرجی 3 خار و 8-9 شعاع نرم | تعداد مهره ها 23-25 عدد| 7 تا 9 عدد زوائد پیلوریک که 3 عدد آنها بزرگ و مابقی آنها کوتاه است. | دارای پلک چربی ناقص | دهان کوچک است، شکاف دهانی به لبه خلفی استخوان پیش چشمی نمیسد | قسمت بالای سر از فلس پوشیده شده که تا مقابل سوراخهای بینی ادامه دارد| بدن دارای 7-8 نوار رنگی طولی به رنگ خاکستری و قهوهای با بازتاب طلایی |ساقه دمی نسبت به کفال طلایی کوتاهتر و باریکتر است |تعداد خارهای آبششی بر روی اولین کمان آبششی 65 تا 85 عدد
• اندازه: حداکثر طول کفال پوزهباریک 40 سانتیمتر و اندازه رایج آن 30 سانتیمتر است. در ایران، متوسط اندازه در سال 1373 شمسی 26 سانتیمتر بوده است.
در ایران، متوسط وزن ماهی کفال پوزهباریک در سال 1373 شمسی، 210 گرم بوده است.
رکورد بزرگترین کفال پوزهباریک صید شده در کل دریای خزر، 31.5 سانتیمتر طول و 550 گرم وزن و متعلق به یک ماهی ماده +6 ساله بوده است.
• طول عمر: در دریای خزر، کفال پوزهباریک اغلب 8تا 9سال عمر میکند. بیشتر ماهیان صید شده 2 تا 5 سال دارند.
• غذا: کفال پوزهباریک، بیشتر گیاهخوار است، و در نواحی ساحلی تغذیه میکند. نوزادان از زئوپلانکتونها تغذیه میکنند تا به اندازه 3 سانتیمتری برسند، سپس شروع به تغذیه از ارگانیزمهای بستر میکنند تا به طول 5 سانت شوند. بالغین از جلبکها و مواد آواری -Detritus- با منشاء گیاهی تغذیه مینمایند.
:: مطالعات در ایران: در دوران لاروی از زئوپلانکتون، فیتوپلانکتون و در بلوغ از نرمتنان، سختپوستان و مواد پوسیده تغذیه مینمایند و در کل پوده خوار هستند و در درجه دوم از پری فیتون ها و جانداران ریز کفزی تغذیه میکنند.
::مطالعات سایر کشورها:
زئوپلانکتونها: بیمهرگانی نظیر جنس Ammonia و لارو دوکفهایها، لارو شکمپایان، تخم جنسهای بیمهره مانند Hydrobia, لارو پرتاران، Rotatoria .سختپوستان پاروپا نظیر Calanoida، لارو Cirripedia، Cyclopoida، لارو دهپایان.
زئو بنتوزها : ناجورپایانی مثل جنس Corophium , حشراتی نظیر جنس Chironomus، لارو دیپترا یا دوبالان، صدفیانی مثل جنس Cyprideis، سختپوستان کفزی مثل Harpacticoida ، نرمتنان شکمپا عضو راسته Hydrobia ، کرمهای نماتد .
گیاهان: علفها و جلبکهای کفزی نظیر جنس Chaetomorpha ، فیتوپلانکتونهایی نظیر جنس Cocconeis ، Gomphosphaeria ، جلبکهای سبزآبی مثل Lyngbya ، دیاتومهها مثل جنس Navicula و سایر میکروجلبکها.
همچنین از تخم ماهیها هم تغذیه میکند.
• ژنتیک: تعداد کروموزومهای دیپوئید / زیگوتیک (2n) برابر 48-48 و کروموزومهای هاپلوئید / گامتیک (n)، برابر 24 است.
بنظر میرسد جمعیتهای گیلان و گلستان، تفاوت ژنتیکی با هم ندارند.
• ویژگیهای رفتاری: کفال پوزهباریک در مناطق ساحلی جنوب خزر تغذیه و در نواحی مرکزی آن تولیدمثل میکند.
این ماهی رقابت غذایی جدیای با هیچیک از گونههای دریای خزر ندارد.
■ تولید مثل کفال پوزهباریک
نرها در 3 و مادهها در 4 سالگی بالغ میشوند.
فصل تولیدمثل تابستان و ماه های تیر و مرداد است. در آبهای باز نواحی مرکزی خزر تولیدمثل میکند. مهاجرت تولیدمثلی این گونه به نسبت کفال طلایی زودتر آغاز مینماید. بعد از تولیدمثل تعداد از آنها در خلیج گرگان می مانند. تخمگزار است، تخمها پلاژیک و غیرچسبنده هستند. طول ماهی در اولین سال بلوغ 22 سانتیمتر است. بچه ماهیان برای تغذیه، دو کیلومتر درون رودخانه پیشروی مینماید.
تخمریزی در اعماق بالاتر از 700 متر صورت میگیرد و زمانی آغاز میشود که دما حدود 22-24 درجه سانتیگراد باشد.
هماوری مطلق این گونه 530.000 تا 2.150.000 عدد تخمک میباشد. تخمریزی چند مرحله ای است.
تخمها پلاژیک و کوچک با قطر 0.6–0.7 میلیمتر هستند و قطره چربی بزرگی دارند.نوزادان تازه از تخم خارج شده با طول 1.7 میلیمتر، دارای کیسه زرده بوده و تا زمانی که طول آنها به 4 میلیمتر میسد، کیسه را حفظ میکنند. وقتی لاروها به اندازه 11 میلیمتری میسند، رنگدانهها نمایان شده و فلسها و بالهها شکل اصلی خود را مییابند.
نمو تخمها در دمای 22-24 درجه سانتیگراد انجام میشود. در سال اول به حدود 6.1 تا 9.5 سانتیمتر طول و 3.4 تا 12.6 گرم وزن میسند. سرعت رشد مادهها بیش از نرها است. در اوزان اقتصادی، تعداد مادهها بیشتر است.
■ صید کفال پوزهباریک
رشد آن به نسبت کفال طلایی کم است، اما 50 درصد صید آبهای ایران را تشکیل میدهد. 86 درصد صید را ماهیان ماده تشکیل میدهند.
صید آن بوسیله تورهای پره ساحلی و نیز انواع تله ها و تورهای ثابت امکان پذیر است.
■ ارزشهای اقتصادی کفال پوزهباریک
:: از ماهیان با ارزش تجاری محسوب شده و گوشت آن در ایران طرفداران خاص خود را دارد. در سال 1381-2 ، 263 تن از این ماهی صید گردیده است که حدود نصف سال کاری قبلی بوده است. امکان پرورش دریایی آن وجود دارد.
■ وضعیت ذخایر کفال پوزهباریک
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
گونهای غیربومی است. تکثیر مصنوعی و رهاسازی در خزر میشود. آمار صید از روند کاهشی صید این گونه حکایت میکند اما وضعیت حفاظتی آن خطرناک نیست.
در اواخر سال 89 شمسی در پی مرگ دستهجمعی ماهیان کفال در جنوب شرق دریای خزر بویژه بندر گز، احتمال آلودگی ماهی کفال بوسیله آلایندهها بطور جدی مطرح شد.
در دریای خزر، وقوع طوفانها تاثیر مستقیم روی تولیدمثل و نمو تخمها میگذارد. شکار تخمها و لار و بچه ماهی کفال پوزهباریک نیز از عوامل محدود کننده گسترش جمعیت آن است. از عوامل مهم دیگر تاثیر گذار روی ذخایر کفال پوزهباریک بویژه در دورههای اولیه رشد، در آبهای دریای خزر، آلودگیهای نفتی بوده است.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی کفال پوزهباریک
آزمایشات گوناگون در دریای خزر، وجود فلزات سنگین مثل مس را در این ماهی اثبات کرده است.
○ تصاویر و فیلم از ماهی کفال پوزهباریک: |