:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی بوتک دهانبزرگ
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Cyprinion macrostomum Heckel, 1843j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی بوتک دهانبزرگ ، لوتک، زنبور، زنبور دهانبزرگ، بوتک
• اسامی محلی » گلوک، تومبوک
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهیسانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Carps)
← Genus: Cyprinion
← Species: Cyprinion macrostomum (گونه: ماهی بوتک دهانبزرگ)
:: نام انگلیسی: Tigris kingfish و نیز: Largemouth lotak, kangal fish
• سایر زبانها: ترکی » Beni balığı
:: برخی از اسامی علمی مترادفِ قدیمی، یا غیرمعتبر: Cyprinion macrostomus, Cyprinion neglectus
:: ریشه لغوی: Cyprinion >(لاتین)= مصغر کلمه Cyprinus به معنی کپور / macrostomum (یونانی)= macro=بزرگ + stoma= دهان
■ کشورهای محل زندگی ماهی بوتک دهانبزرگ • گزارششده از آبهای ایران، و نیز:
عراق، ترکیه و سوریه
■ زیستگاههای گزارششده ماهی بوتک دهانبزرگ
• بومی در ایران: حوضه آبریز دجله، گسترهء زیادی در بسیاری از چشمهها و رودهای این منطقه در حوضهء رودخانههای دجله و کارون دارد. تالاب هورالعظیم، خرسان، جراحی، مارون، گاماسیاب و احتمالا در شمال حوضهء خلیج در رود شاپور، دالکی و هله، رود زهره، دریاچه فامور، احتمالا در غرب هامور جازموریان.
• در بیرون ایران در حوضهء دجله و فرات، نواحیای مثل رود عاصی، رود قویق و... مشاهده شده است.
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی بوتک دهانبزرگ
ساکن آب شیرین. بنتوپلاژیک.
ساکن آبهای نیمهگرمسیری. در چشمهای در عراق با دمای 37 درجه سانتیگراد دیده شدهاند.
در آبهای با سرعت حدود 1 متر بر ثانیه و عمق متوسط 0.5 تا 1 متر مشاهده شده است.
در قسمتهایی از رودخانهها که دارای بستر قلوهسنگی همراه با ماسه هستند، زندگی میکنند، اگرچه در گسترهء وسیعی از منابع آبی از مخازن و استخرها تا کانالها و حفرههای آبی مشاهده شده است.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی بوتک دهانبزرگ
• شکل بدن: باله پشتی دارای 4 شعاع سخت و 12-16 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 6-7 شعاع نرم | باله سینهای دارای 14-17 شعاع نرم | باله شکمی دارای 7-9 شعاع نرم | تعداد جاروییهای آبششی (Gill Rakers) برابر 13-21 عدد | تعداد فلسهای خط جانبی 33-45 عدد | تعداد مهرهها 37-40 عدد | دهان مستقیم و بزرگ، فاقد لبهء جانبی | رودهء دراز و مارپیچی | ابتدای باله پشتی در جلو بالهء شکمی است. | رنگ ناحیه پشت خاکستری-آبی، تا سیاه-خاکستری یا قهوهای، پهلوها نقرهای یا نقرهای-زرد و شکم سفیدفام با تلالو نقرهای. بالای سر قهوهای روشن. لبهء فلسها تیره. ماهیان ساکن رودهای شور، ناحیه کلتروم و صورتی کمرنگ دارند.
• اندازه: رشد کندی دارد. حداکثر طول کل 20.4 سانتیمتر و بیشترین وزن گزارششده 91.2 گرم بوده است.
• طول عمر: در تحقیقات، تا بیش از 7 ساله دیده شده است.
• غذا: همهچیزخوار هستند. از ریشه گیاهان، لاروهای شیرونومیده و از پاروپایان و آنتن منشعبها (Cladocerans) تغذیه میکنند.
در مطالعات عراق، غذای اصلی گیاهی گاه همراه با لارو شیرونومیدها، پاروپایان و کلادوسرها بوده است. در مجرای گوارش، گل و شن هم دیده شده است که نشانگر کفزیخوار بودن آن است.
• ژنتیک: -
• ویژگیهای رفتاری: برای انسان بیخطر است.
• سایر توضیحات:
■ تولید مثل ماهی بوتک دهانبزرگ
در حدود اندازه 9.9 سانتیمتری و دوسالگی بالغ هستند.
تخمریزی در ماههای اردیبهشت و خرداد انجام میشود.
نسبت جنسی، 1 نر در مقابل 0.85 ماده است.
نرهای بالغ، برجستگیهای جنسی روی پوزه و در یک نوار عریض پایینتر از حفرهء بویایی دارند که تا زیر چشم امتداد یافته و تا کمی روی سرپوش آبششی هم میرود. یک برجستگی بزرگ بین حفرهء بویایی و چشم دارد. در بالای سر و تعدادی در یک ردیف روی اولین شعاع نرم باله سینهای، باله شکمی، پشتی و دمی دارند.
در فصل تولیدمثل تغذیه سریعتر میشود. مادهها تا حد اندکی سنگینتر از نرها هستند.
قطر تخمها حدود 1.4 میلیمتر است.
■ صید ماهی بوتک دهانبزرگ
صید ورزشی با قلاب.
■ ارزشهای اقتصادی ماهی بوتک دهانبزرگ
تعداد آن نسبتا زیاد بوده و دارای ارزش صید ورزشی است.
در کشور عراق ماهی تجاری مهمی است.
در چشمههای آبگرم ترکیه، مثل جنس گارا، به عنوان دکترماهی از آن استفاده میشود. بنظر میرسد گرمای چشمهها باعث مرگ پلانکتونها و در نتیجه تغذیه این ماهی از بافتهای مرده پوست انسان میشود.
■ وضعیت ذخایر ماهی بوتک دهانبزرگ
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی بوتک دهانبزرگ
در رود کارون و مونوژن Dogielius molnari در رود دز از این ماهی گزارش شده است. همچنین مونوژن Dactylogyrus pallicirrus در رود دز، در این گونه دیده شده است
○ تصاویر و فیلم از ماهی بوتک دهانبزرگ:
|