:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی گطان
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Luciobarbus xanthopterus Heckel, 1843
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی گطان، گتان
• اسامی محلی » گطان.
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Barbinae
← Genus: Luciobarbus
← Species: Luciobarbus xanthopterus (گونه: ماهی گطان)
:: نام انگلیسی: Yellowfin barbell
• سایر زبان‌ها: عربی » الكطان ، ابو براطم , كطان، قطان، خطان، نوباش، ذیقار. ترکی » Mosuli haugparrak
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Barbus xanthopterus
:: ریشه لغوی: Luciobarbus از واژه‌های lucius، lykos (یونانی)= گرگ + barbus (لاتین)= سبیل، سبیلک
■ کشورهای محل زندگی ماهی گطان
:: بومی ایران و
عراق و ترکیه.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی گطان
:: در ایران: حوضه رودخانه‌های دجله و کارون. منابع آبی مثل: تالاب هورالعظیم، رودخانه کرخه، کارون، جراحی و... گزارش‌هایی از قره‌سو کرمانشاه هم وجود دارد.
:: حوضهء آبریز دجله و فرات.
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی گطان
ساکن آبهای شیرین نواحی گرمسیری بوده و بنتوپلاژیک است. دارای مهاجرت.
ساکن آبهای نیمه‌گرمسیری
رودخانه‌هایی که دارای بستر ماسه‌ای توام با گل و لای و قلوه‌سنگ است. قسمت‌های پایینی یا جلگه‌ای رودخانه‌ها.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی گطان
• شکل بدن: باله پشتی دارای 3 شعاع سخت و 8 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله شکمی دارای 1 شعاع سخت و 8 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 1 شعاع سخت و 17 شعاع نرم | فرمول دندان حلقی 2.3.5-5.3.2 | طول کل بدن 4.5-4.7 برابر حداکثر ارتفاع بدن و ارتفاع بدن حدود 5 برابر طول سر و طول سر، 3-3.1 برابر طول پوزه است. | رنگ بدن در پهلوها متمایل به قهوه‌ای و شکم روشن‌تر است. | 57 تا 68 فلس ریز در خط جانبی | دو جفت سبیلک نازک و کوچک دارد که سبیلک فکی کمی بزرگتر است. | شعاع سخت باله پشتی دندانه‌دار است | دهان مایل، از نوع انتهایی یا نیمه‌انتهایی در بالغین، در ماهیان جوان از نوع زیرین است. | طول استخوان پس‌چشمی گاهی کشیده است | تعداد جارویی‌های آبششی 7-13 عدد کوتاه | تعداد مهره‌ها 40-46 عدد ذکر شده است. | روده یک لوب قدامی و دو لوب خلفی به شکل S دارد. | بدن لکه و نقش خاصی ندارد. رنگ بدن در رودخانه‌ها روشن‌تر است. | رنگ چشم در رودخانه سفید تا زرد و در نواحی تالابی قرمز است. | تمام باله‌ها زرد و لیمویی و گاه نارنجی هستند. شعاع‌های غیرمنشعب باله پشتی سیاه هستند.
• اندازه: حداکثر طول کل به 150 سانتیمتر می‌رسد. در ایران طول کل بالغ 41-78 سانتیمتر است.
حداکثر وزن گزارش‌شده از عراق، 8.6 کیلوگرم.
دامنهء طولی ماهی در رودخانه کرخه بیش از تالاب هورالعظیم است، اما تغذیه در هورالعظیم بیش از رودخانه است.
• طول عمر: حدود 11 سال.
• غذا: همه‌چیزخوار، اغلب گیاهانی مثل جلبک‌های رشته‌ای، بیمهرگان و گاهی ماهیان، مواد آواری، قورباغه. ترکیب غذا بسته به وضعیت محیط تفاوت می‌کند.
• ژنتیک: جمعیت رود جراحی، تفاوت‌های اندکی با جمعیت‌های کارون و کرخه دارد.
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
◄ سایر توضیحات: فراواني ماهي گطان در رودخانه کرخه در اسفندماه و در هور در آذرماه مشاهده شده است.
■ تولیدمثل ماهی گطان
در 4 ماهگی بالغ هستند. در جنوب رودخانه كرخه و هورالعظيم، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که نرها در 1 سالگی و ماده‌ها در 3 سالگی بالغ هستند.
نسبت جنسی، 62 نر در مقابل 38 ماده است. در کرخه نسبت نر به ماده، 1:1.31 است.
در جنوب رودخانه كرخه و هورالعظيم، تخم‌ريزي اين گونه در فصل بهار (دو ماه) و در يک دوره کوتاه مدت و حضور مراحل 5 و 6 رسيدگي جنسي در رودخانه نشان دهنده تخم ريزي اين گونه در رودخانه است.
در فصل بهار روی بستری از شن نرم که با لایه‌ای از ماسه‌های سخت پوشیده شده تولیدمثل می‌کند.
حداکثر هماوری مطلق در کرخه و هورالعظیم، 549211 عدد است.
ماهی تخم‌ها را در حفره‌های باریک و عمیق در شن می‌گذارد.
ارتفاع آب در بالای بستر تخمریزی از 30 تا 150 سانتیمتر متغیر است.
تخم‌ها کوچک بوده و قطری در حدود 1 میلیمتر دارند. پس از آبگیری قطر تخم به 2.1 میلیمتر می‌رسد.
تخمریزی یک‌مرحله‌ای دارد.
در جنوب رودخانه كرخه و هورالعظيم، در دمای 25.5 تا 28.65 تخمریزی می‌کند. در این زمان شفافیت آب در کمترین وضع است.
پژوهشی در ایران نشان داد که در تکثیر مصنوعی، میانگین درصد لقاح حدود 77 درصد و درصد تخم‌گشایی حدود 81 درصد و بازماندگی لارو 83 درصد بوده است.
مهاجرت تولیدمثلی دارد. گروه‌های ساکن تالاب‌ها، برای تخمریزی به رودخانه مهاجرت می‌کنند.
■ صید ماهی گطان
قلاب، تورگوشگير ثابت، متحرک، چتري و فاله (چنگال) و...
صید آن با قلاب مهارت خاصی نیاز دارد، چون این ماهی هر طعمه‌ای که کمی مقاومت کند، رها می‌کند.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی گطان
با توجه به رشد نسبتا خوب و اندازه بزرگ بدن دارای ارزش صید ورزشی و اقتصادی است. بوسیله قلاب صید می‌شود.
گطان سومین ماهی باارزش در بازار ماهی بصره است.
■ وضعیت ذخایر ماهی گطان
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "آسیب‌پذیر" (VU) است.
در ایران سال‌هاست که تکثیر مصنوعی شده و هزاران عدد لارو این ماهی در تالاب‌های خوزستان رهاسازی می‌شوند.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی گطان
• پژوهشی در رودخانه کارون در سال 89 نشان داد که میزان تجمع فلزات سنگین کادمیوم، سرب، نیکل و جیوه در بافت خوراکی عضله این ماهی، بیشتر از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی است.
• ناهنجاری ستون فقرات در این ماهی از عراق گزارش شده است.
○ تصاویر و فیلم از ماهی گطان:
|
