:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کفال‌ماهیان ← گونه ماهی بیاح
» این گونه در بخش ماهیان آبهای خلیج فارس و دریای عمان نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
» نام قبلی این گونه Liza abu بوده است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Planiliza abu (Heckel, 1843)j
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی بیاح. ماهی بیاه
• اسامی محلی » دوکلکی، دربک، شوچی، بیاح زوری، شوچی
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Mugiliformes(راسته: کفالماهی‌سانان)
← Family: Mugilidae (خانواده: کفال‌ماهیان) (En: Mullets)
← Genus: Planiliza
← Species: Planiliza abu (گونه: ماهی بیاح)
:: نام انگلیسی: Abu Mullet و نیز Siberian roach
• کشورهای عربی حاشیه خلیج پارس و دریای عمان و سایرین: مید، حشنی
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Mugil abu, Liza abu, Mugil hishni,
:: ریشه لغوی: -
■ کشورهای محل زندگی ماهی بیاح:
ماهی بیاح در کشورهای ایران، عراق، پاکستان و ترکیه گزارش شده است.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی بیاح:
این ماهی در ایران در حوضه رودخانه دجله، بخش های پایینی رودخانه‌هایی که به خلیج فارس می‌ریزند، رودخانه‌های حسن لنگی، کول، گودر، مهران، پایین دست رودخانه مند، زهره، اروند، کارون و رودخانه کرخه گزارش شده است.
حوضه آبریز دجله و فرات مهمترین محل حضور این است باشد. دریاچه‌های جنوب عراق و بخشی از حزوه دجله در ترکیه هم از محل‌های زیست آن است.
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی بیاح:
ساکن مناطق نیمه گرمسیری. اغلب ساکن آب شیرین است اما گاهی به آب های مصبی نیز وارد می‌شود. بیشتر آبهای لب‌شور با میزان شوری 1-3.5 درصد را ترجیح می‌دهد اگرچه توان تحمل شوری تا 30 درصد را نیز، در صورتیکه بصورت تدریجی به این درجه رسیده باشد، دارد.
در گودال‌هایی به عمق 1.5 متر در کاوه رود استان ایلام که دارای جریان آب آرام است مشاهده شده و در رودخانه‌های با دمای آب 40 درجه سانتیگراد استان هرمزگان نیز نمونه‌هایی به دست آمده است.
مهاجرت‌های داخل آب شیرین دارد.
نتایج مطالعات در عراق نیز نشان داده که بیاح در آبهای سطحی و میان گیاهان غوطه‌ور در دریاچه‌ها و مرداب‌ها، ترجیحا در مناطقی که جریان آب آرام است حضور دارد و در ماه‌های آذر تا دی ماه بخصوص در زمستان‌های سرد، وارد رودخانه‌ها و آبهای عمیقتر می‌شود.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی بیاح:
• شکل بدن: باله پشتی اول دارای 4 شعاع سخت و باله پشتی دو دارای 1 شعاع سخت و 8 شعاع نرم است | باله شکمی دارای یک شعاع سخت و 15-16 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 8-9 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای یک شعاع سخت و 5 شعاع نرم | دارای 42-45 فلس روی خط جانبی | دارای 44 تا 45 خار آبششی کوتاه و 4 زایده پیلوریک | سطح پشتی بدن تیره و قسمت شکمی روشن با نوار تیره طولی زیر باله سینه‌ای | دومین باله پشتی و همچنین باله دمی تیره رنگ
• اندازه: حداکثر طول ماهی بیاح 25.5 سانتیمتر با وزن 200 گرم و عموما در ایران 10-15 سانتیمتر است، حداقل طول بیاح، 13.5 سانتیمتر با وزن کمتر از 25 گرم.
• طول عمر: حداکثر سن مشخص نیست اما ماهیان 20 سانتیمتری حدودا 4 سال سن دارند. در عراق تا سن 7 سال گزارش شده است.
• غذا: ماهی بیاح در طول روز تغذیه می‌کند. طیف وسیعی از غذاها را مصرف می‌کند اما غذای اصلی ماهی بیاح انواع گیاهان آبزی و فیتوپلانکتون‌ها هستند که در بین آن ذرات شن و مواد پوسیده آلی دیده می‌شود.
فیتوپلانکتون‌هایی نظیر Cymbella, Amphora, Nitzchia و Navicula و نیز بقایای حشراتی چون Hemiptera و سخت‌پوستان در دستگاه گوارش آن مشاهده شده است.
نمونه‌های کوچکتر، از تخم ماهیان هم تغذیه می‌کنند.
• ژنتیک: ـ
• خصوصیات رفتاری: بصورت گله‌ای دیده می‌شود. دارای مهاجرت است.
■ تولیدمثل ماهی بیاح:
در طول 12.4 سانتیمتر بالغ است. تخمگذار است و تخم‌ها پلاژیک و بدون قابلیت چسبندگی هستند. در رودخانه دجله، هماوری مطلق از 12175 تا 56400 است.
هماوری نسبی 406 تا 1467 عدد است. هماوری نسبی در عراق بین 359,873 تا 756,118 در ماهیان 1 تا 3 ساله گزارش شده است اگرچه این میزان در نمونه‌های ترکیه کمتر است.
بلوغ ماهی بیاح در رودخانه دجله عراق، یک سالگی گزارش شده است و عنوان شده که در ماه‌های مرداد تا بهمن تخمریزی ندارد.
در ایران دو فصل تخمریزی دارد.
برای تخمریزی مهاجرت می‌کند. مهاجران تابستانی طالب حرارت و مهاجرین زمستانی سرمادوست بوده و در دومین سال زندگی بالغ می‌شوند. تخمریزی در ایران از اسفند تا اواخر اردیبهشت است. در ایران متوسط هماوری با طول کل 16.5 سانتیمتر، 32714 و با طول کل 18.1 سانتیمتر، 58915 بوده است.
■ صید ماهی بیاح:
ماهی بیاح از گونه‌های مناسب صید ورزشی است، به علاوه همراه با ماهیان دیگر آب شیرین خوزستان توسط شاغلین بخش ماهیگیری صید می‌شود.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی بیاح:
در آبهای داخلی عراق حدود 29 درصد از صید آب شیرین و در کل حدود 7.4 درصد از صید را تشکیل می‌دهد. در ایران به لحاظ صید ورزشی اهمیت دارد. در استخرهای پرورشی استان خوزستان به عنوان ماهی هرز مطرح است، اگرچه خود این گونه را نیز جزو گونه‌های مستعد پرورش می‌دانند.
در پاکستان ، رودخانه ایندوس صید این ماهی به عنوان ماهی تجاری رواج دارد.
■ وضعیت ذخایر ماهی بیاح:
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
در ایران دکتر برایان کد مراقبت از این گونه را ضروری می داند. موارد مرگ و میر انبوه این ماهی در آبهای ایران گزارش شده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی بیاح:
مطالعه‌ای برروی ماهی بیاح رودخانه‌های کارون و بهمنشیر استان خوزستان نشان داد که میزان تجمع سرب در مقایسه با استاندارد سازمان بهداشت جهانی بالاتر از حد آستانه بود.
مطالعه دیگری در سال 1390 نیز برروی این ماهی در رودخانه کرخه خوزستان نشان داد که عضله ماهی بیاح دارای آلودگی به فلز منگنز و آهن در مقایسه با استانداردهای WHO و FDA است.
یکی از مهمترین علل حضور فلزات سنگین در بدن ماهی بیاح، ورود پساب‌های صنعتی حاوی این فلزات به داخل رودخانه‌های محل زیست این ماهی در خوزستان است.
حساسیت این گونه به آلودگی‌ها آنرا تبدیل به شاخصی برای آلاینده‌های شیمیایی بویژه حاصل از صنایع و مصرف نفت و گاز نموده است.
مطالعات آسیب شناسی آبشش ها در ماهی بیاح خورموسی نشان دهنده ایجاد تغییرات پاتولوژیکی در این ماهی تحت تاثیر آلودگی بود. این تغییرات پاتولوژیکی مشاهده شده عبارت بودند از: هیپرتروفی و هیپرپلازی سلول‌های اپیتلیالی، ادم تیغه‌ای، چسبندگی تیغه‌ها، افزایش تراکم سلول های موکوسی و کلراید و آنوریسم تیغه‌ای.
در رودخانه کرخه، ناهنجاری در شکل باله های دمی ماهی بیاح گزارش شده است.
برخی از انگل‌های مشاهده شده در ماهی بیاح عبارتند از: از شاخه مژه داران Ciliphora، انگل پوستی تریکودینا (Trichodina sp.)، از رده مونوژنه آ (Monogenea)، انگل‌های آبششی Ancyrodiscoides fluviatilis, Ancyrodiscoides sp., Dactylogyrus sp., Diplozoon sp. , Microcotyle mugilis, و انگل آبششی/پوستی Gyrodactylus sp., از رده دی ژنه آ (Digenea)، انگل‌های آبششی Ascocotyle sp.، انگل چشمی Diplostomum sp.، و انگل Opisthorchis sp. ، از نماتد ها انگل روده‌ای Contracaecum sp. و انگل‌های و Neogogata sp. و Tylodelphys sp. ، از آکانتوسفال ها (Acantocephala) انگل روده‌ای Neoechinorhynchus tylosuri و از سخت‌پوستان ، انگل آبششی Ergasilus sp. و انگل Lamprogelena sp. از ماهی بیاح گزارش شده‌اند.
در فروردین 1394، تعداد قابل توجهی(برآورد اولیه حدود 30 هزار قطعه) از گونه ماهی بیاح در دریاچه سد گتوند کارون مردند که علت این مساله ، انگل‌های سرخاردار مختص بیاح اعلام شد.
○ تصاویر و فیلم ازا ماهی بیاح: |
