:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کفال‌ماهیان ← گونه ماهی کفال طلایی
» این ماهی در بخش ماهیان دریای خزر و ماهیان خلیج فارس و دریای عمان نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Chelon auratus (Risso, 1810)j
:: نام فارسی و محلی ایران: کفال طلایی ، کفال اوراتوس، کفال
• اسامی محلی » کفال
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Mugiliformes (راسته: کفال‌ماهی‌سانان)
← Suborder: Mugiloidei (زیرراسته: کفال‌ماهی‌واران)
← Family: Mugilidae (خانواده: کفال‌ماهیان) (En: Mullets)
← Genus: Chelon (جنس: کشف‌ماهی‌ها)
← Species: Chelon auratus (گونه: ماهی کفال طلایی)
◄ در بسیاری از منابع فارسی، هنوز نام قدیمی این گونه، Mugil auratus یا اسم بعد آن Liza aurata استفاده می‌شود که غیرمعتبر است.
:: نام انگلیسی: Golden grey mullet و نیز: Long-finned grey mullet, Golden mullet
• سایر زبان‌ها: روسی » Singil. ترکی » Altınbaşkefal balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Mugil chelo, Mugil auratus, Mugil cryptocheilos, Liza aurata, Liza auratus, Chelon aurata
:: ریشه لغوی: Chelon از واژه Chelone (یونانی) = لاک‌پشت
■ کشورهای محل زندگی کفال طلایی
:: گزارش‌شده از ایران و نیز:
آلبانی، الجزایر، جزایر آزور، بلژیک، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، دانمارک، مصر، فرانسه، گرجستان،آلمان، یونان، ایرلند، فلسطین، ایتالیا، لبنان، لیبی، جزایر مادیرا، مالت، موریتانی، مراکش، هلند، نروژ، پرتغال، رومانی، روسیه، صربستان، اسلونی، اسپانیا، سوئد، سوریه، تونس، ترکیه، انگلستان و اوکراین
:: معرفی شده به: ایران (1931 تا 1934 از دریای سیاه)، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان. همچنین معرفی نا موفق به دریاچه کینرت(طبریا) بین سوریه و فلسطین و رود اردن.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی کفال طلایی
گزارش‌شده از ایران: دریای خزر و تمام ساحل جنوبی دریای خزر، بویژه در فصل های سرد در سواحل جنوبی که گرمتر است بیشتر دیده می‌شود. بیشترین تراکم آن در صیدگاه بابلسر بوده است.
اولین بار در سال‌های 1930 تا 1934 سه میلیون بچه‌ماهی این گونه به دریای خزر معرفی شدند، و تا پایین‌دست رودخانه‌های جنوبی دریای خزر دیده شده‌اند.
سایر نقاط جهان: دریای خزر (معرفی‌شده)، دریای اژه، اقیانوس اطلس، دریای بالتیک، دریای سیاه، جریان قناری، دریای کانتابریان، منطقه سلتیک و خیلیج بیسکای، دریای مدیترانه، دریای شمال، دریای نروژ، دریای آزوف، دریای مرمره، رود کوبان، رود تاگوس
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی کفال طلایی
دریازی، آب شیرین و آب لب‌شور. پلاژیک-نریتیک، دریا رو (مهاجر به دریا).
در حدود عمق 10 متری بیشتر دیده می‌شود. در طی مهاجرت‌ها، در عمق 5 تا 700 متری حضور دارد. در هنگام رشد و تغذیه فعال، در بستر مناطق ساحلی از عمق 0.5 تا 30 متر حضور دارند.
دامنه تحمل شوری زیادی دارد (Euryhaline). از شوری 0.5 درصد تا 57 درصد حضور طبیعی دارد. بیشترین مرگ و میر در شوری 65 درصد اتفاق می افتد. در دریای خزر بیشتر در شوری‌های 3-5 درصد تا 13-14 درصد دیده می‌شود.
ساکن مناطق معتدل، دمای مناسب 23 تا 25 درجه سانتیگراد.
مختصات جغرافیایی : از 64 ° شمالی تا 20 ° شمالی، 26 ° غربی تا 42 ° شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کفال طلایی
• شکل بدن: سر مقطع گرد داشته و فلس‌های بزرگ دارد که تا سوراخهای بینی می‌رسد | فلس‌های پشت و سر دارای یک شکاف میانی هستند | دارای دو باله پشتی | باله پشتی اول دارای 4 شعاع سخت و باله پشتی دوم دارای 1 شعاع سخت و 7تا9 شعاع نرم است |باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 8تا9 شعاع نرم | باله سینه‌ای 16 - 17 شعاع نرم | باله شکمی 1 خار و 5 شعاع نرم | دارای چند نوار طلایی در طول بدن است |روی سرپوش آبششی، نقاط طلایی دیده می‌شود |140 تا 150 عدد خار آبششی | دارای 7 تا 9 زائده پیلوریک با اندازه های مساوی و بزرگ و روی سنگدان
• اندازه: حداکثر طول کفال طلایی تا 59 سانتیمتر می‌رسد. متوسط آن 30 سانتیمتر است. اندازه در اولین تخمریزی 34 سانتیمتر است. ماده ها بیشتر از نرها رشد می‌کنند.
در مطالعات انجام شده در سایر نقاط دریای خزر، میانگین طول 38.7 سانتیمتر و میانگین وزن 924 گرم بوده است. این ماهیها اغلب 3 تا 8 ساله بوده‌اند.
بیشینه وزن ماده ها در شمال دریای خزر 2.5 کیلوگرم و در نرها 1.26 کیلوگرم بوده است.
• طول عمر: در دریای خزر، کفال طلایی تا سن 12 سالگی دیده شده است، اما اغلب 9-10 سال عمر می‌کند.
• غذا: ماهی بالغ بیشتر پوده خوار بوده و از مواد آواری تغذیه می‌کند: Detritivore
:: مطالعات در ایران: ـ
::مطالعات سایر کشورها:
زئوپلانکتونها: بیمهرگان پلانکتونی نظیر جنس Ammonica و لارو دو‌کفه‌ای‌ها (در دوران نوزادی و جوانی ماهی). سختپوستان پلانکتونی مثل پاروپایانی چون Calanoida ,Cyclopoida (درجوانی و نوزادی ماهی ), لارو Cirripedia (در جوانی و نوزادی ماهی), کلادوسرا, لارو دکاپودا (درجوانی و نوزادی ماهی), لارو پرتاران (درجوانی و نوزادی ماهی) , روتیفرها .
زئو بنتوزها : حشراتی مثل جنس Chironomus , لارو Diptera (دوبالان)(درجوانی و نوزادی ماهی) , Amphipod (ناجورپایان) نظیر جنس Corophium , سختپوستان کفزی مانند جنس‌های Cyprideis و podocopid از ostracods (صدفیان) و جنس Harpacticoida از پاروپایان کفزی(درجوانی و نوزادی ماهی) , نرم تنان شکم پا نظیر جنس Hydrobia , کرم‌های نماتد (درجوانی و نوزادی ماهی).
گیاهان: علف‌های آبی نظیر جنس Chaetomorpha ,
فیتوپلانکتون‌هایی مثل جنس Cocconeis و Gomphosphaeria , فیتوپلانکتون‌های دیگری مثل جنس Lyngbya (جلبک‌های سبز آبی) و Navicula, دیاتومه‌ها مثل جنس Synechococcus , فیتوپلانکتون جنس Synedra
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های Diploid / zygotic (2n) برابر 48-48. کروموزوم‌های Haploid / gametic (n) برابر 24 است.
بررسی‌های با استفاده از جایگاه‌های ریزماهواره، وجود گروههاي متمايز ژنتيکي ماهي کفال طلايي در جنوب درياي خزر را نشان مي دهد
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
مهاجر و گرما دوست است و در فصول سرد سال، در بخش جنوبی و گرمتر دریای خزر بیشتر دیده می‌شود.
زمستان‌ها در قسمت جنوبی و آبهای ایران هستند و از ماه مارس به مجرد گرمتر شدن هوا، مهاجرت تغذیه‌ای خود را از سواحل غربی و شرقی شروع و در ماه اوریل به نواحی مرکزی دریای خزر می‌رسند و سپس در حوالی ماه ژوئن و ماه مه به انتهای مسیر مهاجرت خود می‌رسند. در طول مهاجرت، در لایه های سطحی آبهای کم عمق حضور داشته و بصورت فعالی تغذیه می‌کنند. در ماه های سپتامبر تا اکتبر، ماهی بالغ به آبهای عمیق مرکز و جنوب دریای خزر با عمق 300 تا 700 متر مهاجرت و تخمریزی می‌کند. ماهی کفال طلایی جوان مهاجرت قابل توجهی ندارد .
• سایر توضیحات: برخلاف تصور، رقابت غذایی با ماهی سفید ندارد.
■ تولیدمثل ماهی کفال طلایی
بلوغ جنسی کفال طلایی در سن 3 سالگی و بیشتر در سنین 4 تا 6 سالگی رخ می‌دهد. تخمریزی کفال طلایی، از ماه جولای تا اکتبر نیم متری مناطقی که عمق 300 تا 700 متری دارند و دارای دمای 25.6 تا 29.4 درجه سانتیگراد و 13 درصد شوری هستند روی می‌دهد.
تولیدمثل در نیمه دوم سپتامبر، به حد اعلای خود می‌رسد.
هماوری از 158000 تا 4440000 عدد تخم می‌رسد. تخم‌ها پلاژیک و کوچک با قطر 0.6 تا 0.9 میلیمتر و در اعماق کمتر از نیم متری دیده می‌شوند. گاهی تخم‌ها در عمق 1.6 متری نیز بصورت تکی دیده می‌شوند. امواج ایجاد شده بوسیله باد، تغییر شدید دما و نیز خورده شدن تخم‌ها از عوامل محدودکننده تولید هستند.
جفتگیری بیشتر در نواحی میانی دریای خزر انجام می‌پذیرد.
مهمترین ویژگی در تولیدمثل، مدت زمان کوتاه جنینی است. بیست و چهار ساعت بعد از لقاح در دمای 21 درجه سانتیگراد، بدن جنین متمایز می‌شود و چشم‌ها واضح می‌گردند. در 24 ساعت بعدی، تخم‌گشایی انجام می‌شود. اندازه طول لارو 2.4 میلیمتر است. تا اواخر اکتبر، بچه ماهیان انگشت قد 2 تا 3 سانتیمتری می‌شوند و در ماه مه اندازه آنها به 4.4 سانتی متر می‌رسد.
تخم‌های ماهی کفال طلایی قابلیت لقاح در آب شیرین را ندارد و خواهند مرد. تخمک‌های لقاح‌نیافته، در شوری کمتر از 8.82 درصد، شناوری خود را از دست داده و ته نشین می‌شوند. افت ناگهانی دما نیز منجر به مرگ و میر قابل توجه جنین و لاروهای کفال طلایی می‌شود.
از آنجا که تخمریزی در پاییز انجام می‌شود، رشد لاروها در ماه‌های اول که در فصل سرد است، کم است. با آغاز بهار، رشد ماهیان جوان تسریع می‌یابد و در حد فاصل ماه‌های جولای و اوت به اوج خود می‌رسد. این رشد سریع تا سن 3 تا 4 سالگی ماهی کفال طلایی ادامه دارد. رشد ماهی بعد از اولین تولیدمثل کاهش می‌یابد.
در اولین سال تولیدمثل، نسبت نرها و ماده ها برابر است، اما در سال‌های بعد تغییر می‌کند. این نسبت در شمال دریای خزر محاسبه شده است.
■ صید ماهی کفال طلایی
بیشترین میزان صید آن در دریای خزر، متعلق به ایران است. بیشترین میزان صید در ایران، در صیدگاه بابلسر است. صید آن اغلب با پره ساحلی - Beach Seine - انجام می‌شود،
فاصله گره‌های پره صید ماهی کفال، 30 میلیمتر است.فصل صید آن در ایران مهر تا فروردین است.
در جمهوری آذربایجان با تورهای ثابت نیز بصورت ضمنی صید می‌گردد. در ترکمنستان امروزه صید چندانی ندارد. مقداری صید در سواحل داغستان دارد.
صید ورزشی نیز در کشورهای مختلف دارد. طعمه صید ورزشی ماهی کفال طلایی، کرم‌های پرتار دریازی هستند.
در ایران صید آن از 1914 تن در سال 1376-77 به 6183 تن در سال 1381-82 رسیده است.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی کفال طلایی
دارای ارزش صید تجاری است.
نسبت به گونه L. saliens رشد بیشتری داشته و صید آن نیز بیشتر است. صید آن اغلب با تور پره انجام می‌شود. پرورش آن با جمع آوری بچه ماهیان از دریا از گذشته انجام می‌شده است. دستور العمل انجام کلیه مراحل از تکثیر تا پرواربندی بصورت مصنوعی نیز موجود است.
■ وضعیت ذخایر ماهی کفال طلایی
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
گونه‌ای غیر بومی است. تکثیر مصنوعی و رهاسازی در خزر می‌شود. در مطالعات انجام شده در کشورهای اطراف دریای خزر، اثر قابل توجهی از کاهش ذخایر دیده نشده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی کفال طلایی
پژوهشی در سال 1381، وجود فلزات سنگین عناصر سرب و کادمیوم در عضلات این ماهی، بالاتر از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی بوده است.
○ تصاویر و فیلم از ماهی کفال طلایی: |
