:: ماهیان آبهای داخلی ایران ← خانواده کپورماهیان ← گونه ماهی برزم لب‌پهن
◄ بعضی محققین این ماهی را با گونه Luciobarbus pectoralis یکسان دانسته‌اند.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Luciobarbus barbulus (Heckel, 1843)
:: نام فارسی و محلی ایران: ماهی برزم لب‌پهن، سس‌ماهی لب‌پهن، سس‌ماهی، بزماهی
• اسامی محلی » چارسول، دولنج، برزم.
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Cypriniformes (راسته: کپورماهی‌سانان)
← Family: Cyprinidae (خانواده: کپورماهیان) (En: Minnows or carps)
← Subfamily: Barbinae
← Genus: Luciobarbus
← Species: Luciobarbus barbulus (گونه: ماهی برزم لب‌پهن)
:: نام انگلیسی: Persis barbel و نیز: barbell, Qarah Aqaj barbel
• سایر زبان‌ها: ترکی » Bıyıklı balık، عربی » ابوبراتوم، نبّاش.
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Barbus barbulus
:: ریشه لغوی: Luciobarbus از واژه‌های lucius، lykos (یونانی)= گرگ + barbus (لاتین)= سبیل، سبیلک
■ کشورهای محل زندگی ماهی برزم لب‌پهن
:: بومی ایران و
عراق، سوریه و ترکیه.
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی برزم لب‌پهن
• در ایران: حوضهء آبریز دجله و پرسیس. در رودهایی مثل کارون، مُند، سیروان، جراحی، زهره، رودبال استهبان، فهلیان، دز، قره‌آقاج، شاپور، جراحی، زهره، زمکان، دالکی، گاماسیاب.
• در سایر نقاط جهان حوضهء آبریز دجله و فرات، رود قویق، رود عاصی.
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی برزم لب‌پهن
ساکن آب شیرین. بستر و دور از بستر. در زمان سیلاب‌ها از رودها به تالاب‌ها می‌روند اما زیاد از رود دور نمی‌شوند.
ساکن آبهای نیمه‌گرمسیری. ماهیان کارون دردمای بین 14.25 درجه سانتیگراد در فوریه تا 28.5 درجه سانتیگراد در آکست صید شده‌اند.
در قسمت‌های میانی رودخانه‌ها که دارای بستر ماسه‌ا، گل و لای و قلوه‌سنگی است.
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی برزم لب‌پهن
• شکل بدن: باله پشتی دارای 4 شعاع سخت و 8-9 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 3 شعاع سخت و 5 شعاع نرم | باله سینه‌ای دارای 17-19 شعاع نرم | باله شکمی دارای 8-9 شعاع نرم | تعداد جارویی‌های آبششی (Gill Rakers) برابر 15-24 عدد | خط جانبی دارای 47-59 فلس | مجموع مهره‌ها 44 عدد | دو جفت سبیلک اغلب نازک و گاه ضخیم | آخرین شعاع غیرمنشعب پشتی دندانه‌دار و بسیار قوی. | لب‌های تقریبا بزرگ و گوشتی و توسعه‌یافته، ممکن است دارای لوب میانی در لب پایین باشد. | دهان از نوع زیرین و اندازهء متوسط | سبیلک قدامی از لبهء جلوی حلقهء چشمی عقب‌تر نمی‌رود. سبیلک خلفی نیز از لبهء پشتی حلقهء چشمی عبور نمی‌کند. | دندان حلقی با نوک قلاب‌مانند، با فرمول‌های متنوع از جمله 2.3.4-4.3.2 و 2.3.5-5.3.2 است. | نیمرخ سر اندکی محدب | رنگ بدن در ناحیه پشت و بالای پهلو قهوه‌ای، تدریجا در پهلو به رنگ زرد و شکم سفید است. فلس‌های بالای پهلو دارای حلقهء رنگی و لبهء قدامی باله پشتی و باله دمی سیاه هستند. ماهیان کوچک چند خال در بخش بالایی میانهء پهلو دارند. ماهیان کوچک زنده، کاملا نقره‌ای با بالهء مخرجی و دمی نارنجی تا قرمز درخشان، بویژ] لوب پایینی باله دمی. باله پشتی خاکستری و باله سینه‌ای و شکمی زردفام هستند. سرپوش آبششی سبزفام است. پایین پهلو سبزفام و طلایی و بالای آن قهوه‌ای خاکستری. نمونه‌های بزرگتر نقره‌ای با باله‌های شفاف. شکم سفید. مردم چشم نقره‌ای.
• اندازه: طول کل این ماهی تا 94 سانتیمتر و وزن آن 8.46 کیلوگرم اعلام شده است. بعضی منابع اندازهء این گونه در رودهای زاگرس را 1.5 متر و با وزن 90 کیلو اعلام کرده‌اند.
پژوهشی اندازهء طول متوسط نمونه‌های رودخانه دالکی را 25 سانتیمتر اعلام کرده است.
میانگین طول ماده‌ها از نرها بیشتر است.
• طول عمر: -
• غذا: جانوران کفزی از جمله حشرات. گیاهان پرسلولی و مواد آواری.
بنظر می‌رسد که در دورهء لاروی از حشرات آبزی و سایر بیمهرگان استفاده می‌کند و همراه با بزرگ شدن اندازهء بدن، رژیم غذایی گوشتخواری پیدا نموده و از ماهیان نیز تغذیه می‌کند.
• ژنتیک:-
• ویژگی‌های رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
◄ سایر توضیحات: -
■ تولیدمثل ماهی برزم لب‌پهن
تخمریزی در بهار.
در فصل جفتگیری دانه‌های مرواریدی روی بدن دیده می‌شود.
زمان تخمریزی ماهی برزم لب‌پهن در کارون در اسفندماه و در بستر شنی است.
در رودخانه کارون اولین بلوغ جنسی ماهی برزم لب‌پهن، برای نر در اندازهء 30-35 سانتیمتری و برای ماده 40-45 سانتیمتری روی می‌دهد که به ترتیب بیش از 2 سال و کمتر از 3 سال دارند. در عراق سن بلوغ 2.8 سالگی و طول 31.5 سانتیمتری اعلام شد است.
نسبت جنسی نر به ماده 1-1 است. بعضی منابع نیز این نسبت را 0.83:1 با برتری تعداد ماده اعلام کرده‌اند.
هماوری مطلق این گونه در کارون حداکثر 332196 عدد تخم و هماوری نسبی 164753 اعلام شده است.
دمای تخمریزی در رود کارون برابر 15.5 درجه سانتیگراد و pH برابر 8.22 و شفافیت متوسط آب 49 سانتیمتر بوده است.
قطر تخمک 1.9 میلیمتر
■ صید ماهی برزم لب‌پهن
با قلاب، تور سليه (ماش) و تور گوشگير ثابت صید می‌شود.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی برزم لب‌پهن
هم در خرم‌آباد و هم در اهواز، دارای ارزش و بازارپسندی بالایی است.
صید ورزشی نیز دارد.
تکثیر مصنوعی آن انجام شده است.
■ وضعیت ذخایر ماهی برزم لب‌پهن
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت ارزیابی نشده است. اما برای آن وضعیت کمترین نگرانی (LC) پیشنهاد شده است. جمعیت تقریبا بزرگی با گستره زیاد دارد و هیچ خطر مشخصی آنرا تهدید نمی‌کند.
پژوهشی در سال 1390 در رود کارون این ماهی را جزو ماهیان با آسیب‌پذیری متوسط رو به زیاد اعلام کرده است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی برزم لب‌پهن
انگل سستود Bothriocephalus sp. و نماتد Rhabdocona sp. از این ماهی در رودهای خرم‌آباد کشف شده است.
گونه میکزوسپور Myxobolus karuni و Myxobolus persicus از آبشش برزم لب‌پهن درکارون و کرخه و شادگان گزارش شده است.
بیماری ایک یا نقطهء سفید با Ichthyophthirius multifilis در رود ارمند چهارمحال و بختیاری در این ماهی دیده شده است.
○ تصاویر و فیلم از ماهی برزم لب‌پهن:
|
