:: ماهیان خلیج فارس و دریای عمان → خانواده حلواماهیان → گونه ماهی حلوا سیاه
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Pampus argenteus (Euphrasen, 1788)I
:: نام فارسی و محلی ایران: حلوا سفید، زبیدی
• اسامی محلی: سیستان و بلوچستان» پستو. بوشهر » ژبیده، زُبیدی. خوزستان» زبیدی. هرمزگان» زُبیدی، یپتو
-
:: ردهبندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوستهاستخوانان)
← Clade: Percomorpha (کلاد: سوفریختتباران)
← Order: Perciformes (راسته: سوفماهیسانان)
← Family: Stromateidae (خانواده: حلواماهیان) (En: Butterfishes)
← Genus: Pampus
← Species: Pampus argenteus (گونه: ماهی حلوا سفید)
:: نام انگلیسی: Silver pomfret و نیز: Butterfisht, White pomfret
• کشورهای عربی حاشیه خلیج پارس و دریای عمان و سایرین: زبیدی، زبیدی فضی
:: برخی از نامهای مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Stromateus argenteus, Stromateoides argenteus, Pampus cinereus
:: ریشه لغوی:
■ کشورهای محل زندگی ماهی حلوا سفید
• گزارششده از آبهای ایران، و نیز:
عراق، بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، چین، هنگ کنگ، تایوان، تایلند، ژاپن، اندونزی، مالزی، هند، پاکستان، سریلانکا، بنگلادش، کامبوج، کره جنوبی، میانمار، فیلیپین، انگلستان(غیرقطعی)، ویتنام و...
■ زیستگاههای گزارششده حلوا سفید
• بومی در خلیج فارس و دریای عمان، و نیز:
اقیانوس هند، دریای عرب، اقیانوس اطلس، خلیج بنگال، دریای شرق و جنوب چین، دریای زرد، دریای اندونزی، دریای مدیترانه، اقیانوس آرام، و...
■ ویژگیهای زیستگاه ماهی حلوا سفید
دریازی، بنتوپلاژیک و مهاجر در دریا
در عمق 5 تا 110 متری مشاهده شده است.
ساکن آبهای
نیمهگرمسیری
گونهای ساحلی که روی بسترهای گلی به سر میبرد.
مختصات جغرافیایی: از 46° شمالی تا 10° جنوبی و 47° شرقی تا 142° شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی حلوا سفید
• شکل بدن: بدن در مقطع عرضی فشرده، و دارای ارتفاع است | سر برآمده | فاقد استخوان سرپوش آبششی، خروجی آبششها منحصر به یک شکاف عمودی در طرفین بدن است | غشاء آبششی متمرکز به مجرای ایسموس شده است. | بالههای پشتی و مخرجی دارای یک سری 5-10 تایی خارهای تیغهمانند با برجستگیهای خلفی و قدامی است. | فاقد باله شکمی | باله دمی به شدت چنگالی، با لوب پایینی بزرگتر از بالایی | رنگ بدن خاکستری در بالا که تدریجا به سفید نقره ای در ناحیه شکم، همراه با نقاط ریز سیاه در تمام بدن می باشد | بالهها زرد کمرنگ و بالههای عمودی دارای لبه های تیره هستند | تعداد مهره های ستون فقرات 34-37 عدد | یک باله پشتی با 37-43 شعاع نرم | یک باله مخرجی | باله سینهای با 24-27 شعاع نرم و بدون شعاع سخت |
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 60 سانتیمتر و اندازه متداول آن 30 سانتیمتر است. وزن آنها به 4-6 کیلوگرم هم میرسد، اما در اندازه های حداکثر 1 کیلوگرمی بیشتر صید میشود.
• طول عمر: -
• غذا: بالغین از شانهداران، سالپها، انواع عروسهای دریایی و سایر گروههای پلانکتون جانوری تغذیه مینمایند. از گونهها و جنسهای مصرفی آنها میتوان به خرچنگهای گرد گونه Carcinus maenas, Cancer pagurus, Ebalia tuberosa, Inachus dorsettensis, Macropipus puber اشاره کرد. دیاتومههایی مثل Coscinodiscus sp., Rhizosolenia sp., Hemidiscus sp., ، سختپوستان اوستراکود مثل Cypridina sp., Euconchoecia sp., ، سختپوستان پلانکتونی نظیر کلادوسرهای Evadne sp., Penilia avirostris, Podon sp., ، کرمهای غیر حلقوی نظیر Sagitta sp.، دوجورپایان مثل Hyperia sp.، کرمهای پرتار، تخم ، لارو و فلس ماهیان دیگر، انواع هیدرها و عروسهای دریایی نیز از غذاهای آنها هستند.
در صیدگاههای هرمزگان بیشترین فراوانی غذا در معدهء آنها، پاروپایان بودهاند. سپس دیاتومهها و نرمتنان هستند.
در شمالغرب خلیج فارس و استان خوزستان، 18 نوع غذا گیاهی و 12 نوع جانوری در این ماهی مشاهده شده است که نسبت آنها به هم بر مبنای فصل تغییر میکند.
• ژنتیک: نمونههای بررسی شده در خلیج فارس و دریای عمان و آبهای ایران و کویت، نشانگر وجود یک جمعیت یکسان بوده است.
• ویژگیهای رفتاری: بیخطر و غیر مهاجم است. یک ماهی بنتوپلاژیک است. معمولا بصورت گله دیده میشود. در مجاورت گونههایی مثل گونههای جنسهای Nemipterus و Leiognathus حضور دارد.
• سایر توضیحات: تغییرات در مقادیر ترکیبات غذایی و اسیدهای چرب در گوشت این ماهی پس از 6 ماه نگهداری در حالت انجماد نشان می دهد که دمای 18-درجه سانتی گراد می تواند دمای مناسبی برای نگهداری این ماهی باشد.
■ تولیدمثل ماهی حلوا سفید
جنسها جدا و لقاح خارجی
از حدود 18 سانتیمتری بالغ میشود.
هماوری مطلق، از 5470 تا 221894 عدد تخم گزارش شده است.
از تخم و لارو محافظت نمیکنند.
تخمریزی در طول سال گزارش شده است. جمعیتهای غربی، از اواخر زمستان تا تابستان با پیک زمانی آوریل تا ژوئن تخمریزی میکنند.
در بندرعباس، دوره تخمریزی طولانی و از اسفند تا شهریورماه گزارش شده است، اگرچه میزان ماهی مولد در آن منطقه کم است.
■ صید ماهی حلوا سفید
ترال کف و تورهای گوشگیر ثابت عمقی
■ ارزشهای اقتصادی ماهی حلوا سفید
ارزش اقتصادی بالایی دارد. بصورت تازه در محل یا منجمد شده در نواحی دور از ساحل فروخته میشود.
در طب چینی کاربرد دارد.
پرورش محدود هم دارد. تکثیر مصنوعی آن در ایران انجام میشود.
نتایج تحقیقات در ایران، نشان می دهد که گوشت ماهی حلوا سفید غنی از اسیدهای چرب امگا 3 است. به طوری که نسبت اسیدهای چرب امگا 3 به امگا 6 در نمونه تازه 08/6 می باشد و بعد از 6 ماه به 25/6 رسیده است.
ماهی حلواسفید در فرهنگ جنوب ایران: این ماهی علاوه بر اینکه گوشت بسیار لذیذی دارد، از ظاهر بسیار زیبا و ویژگیهای خاصی نیز دارا می باشد که در ماهیان دیگر دیده نمی شود.مثلا ضایعات پاک کردن این ماهی در هر کیلو به صد گرم بیشتر نمیرسد در صورتی که ماهیهای دیگر ضایعات بیشتری دارند.یعنی اگر شما دو کیلو ماهی زبیدی خریداری نمائید،و این ماهی را تمیز کنید در نهایت یک کیلو هشتصد گرم از ماهی بطور مفید باقی میماند.حال اینکه در مورد ماهی های دیگر این ضایعات ،بعضی اوقات تا پانصد گرم در هر کیلو میرسد.
این سوال که چرا خوزستانیها به حلوا سفید زبیدی میگویند: توضیح اینکه کلمه زبیدی به معنای برتر است و چون حلوا سفید بهترین و مرغوبترین و گرانقیمتترین ماهی دریای جنوب است، جنوبیهای های خوزستانی به این ماهی زبیدی یا زبیده میگویند ،یعنی "برتر".
بعضی اوقات این ماهی در ابعداد و وزن بسیار کوچک،30 گرمی (هته) در بازار نیز بفروش میرسد، قیمت این ماهی در بازار بر اساس سایز و وزن ماهی رقمبندی میشود.
حلوا سفید پولک های بسیار ظریف و حساسی دارد،که از هنگام صید تا فروش با تماس دست و هنگام یخ گیری ریخته میشود و معمولا هنگامی که در معرض فروش قرار میگیرد روی سطح بدن ماهی پولک وجود ندارد، مگر در زیر بالههای ماهی مقدار کمی باقی میماند. برای شناخت تازگی این ماهی ،علاوه بر اینکه با فشار دادن مناسب انگشت بر روی کمر ماهی و باقی نماندن اثر انگشت بر روی بدن ماهی، باید آبشش این ماهی را نیز چک کرد. چشمهای ماهی نباید گود رفته باشد.
مهمترین قسمت چک کردن برای تازهبودن ماهی زبیدی فشار دادن سر ماهی است، به این صورت که با دو انگشت سر ماهی را کمی فشار میدهیم تا مقدار کمی آبی لزج از آبشش آن خارج شود، اگر آب لزج خارج شده رنگ کاملا سفید و شیری غلیظ و چسبنده داشت این ماهی بطور حتم تازه است ،وگر نه هر رنگ دیگری (قرمز،قهوه ای،و...)داشت ماهی تازگی بالائی ندارد. اگر رنگ آب لزجی که با فشار دادن سر ماهی از آن خارج می شود سفید و قهوه ای قاطی بود این ماهی سالم است ولی آن تازگی و کیفیت درجه یکی را ندارد.رنگ گوشت ماهی زبیدی سفید است ولی قسمت درون شکم،یا سره ماهی قسمت خیلی کمی رنگ سیاه روشنی دارد،که علتش به دلیل چربی خاصی است که در این ماهی وجود دارد.
به دلیل شباهت و قیمت بالای حلوا سفید، گاهی ماهیان دیگر به جای حلوا سفید به مشتریان نا آگاه فروخته میشوند.
⧠ وضعیت ذخایر ماهی حلوا سفید
در سیاهه قرمز گونههای IUCN، دارای وضعیت ارزیابینشده است.
تحقیقات در چوئبده و هندیجان، نشاندهنده اعمال بالای فشار صید برروی جمعیت این گونه و بهرهبرداری بیش از حد از این ذخیره است.
میزان صید غیرمجاز آن فقط در سواحل قشم، بین 256.690 تا 303.701 تن برآورد گردیده است.
■ بهداشت و بیماریهای ماهی حلوا سفید
بیماریهای انگلی گوناگون نظیر Capillaria, Lecithocladium و Caligus در آنها دیده شده است.
○ تصاویر و ویدئوهایی از ماهی حلوا سفید
|