■ مشخصات کلی خانواده شگ‌ماهیان (Clupeidae):

»» خانواده شگ‌ماهیان، جزو راسته شگ‌ماهی‌سانان (Clupeiformes) است.

:: به دلیل حضور خانواده Clupeidae در آب‌های داخلی و آب‌های دریای خزر، در این دو بخش نیز به این خانواده اشاره شده است.

ریشه لغوی: لاتین > Clupea= ساردین. برگرفته شده از واژه Clupeus = سپر (اشاره به نوع فلسها) + odous = دندان (یونانی).

نام انگلیسی: Herrings, Shads, Sardines, Menhadens

نام فارسی: شگ ماهیان.

■ خصوصیات زیستی و شیلاتی خانواده Clupeidae:

• پراکنش جهانی، بیشتر نقاط گرمسیری 70 درجه شمالی تا 60 درجه جنوبی.
• این خانواده 52 جنس و 188 گونه در آب‌های جهان دارد
• اغلب ساکن مناطق ساحلی دریایی و زندگی بصورت گروهی.
• برخی ساکن آب‌های شیرین و مهاجر از دریا به رود هستند. مهاجرت آنها تابع فصل و دما است.
• بدن معمولا دوکی‌شکل، گرد و بسیار فشرده است.
• سر بدون فلس. فلس‌ها از نوع دایره‌ای و نرم و سست هستند.
• دندان‌های فکی در صورت وجود، کوچک هستند. دهان انتهایی، با فک‌های غیر قابل ارتجاع بوسیله پیش‌فکی‌های کوتاه و فکی‌های طویل محدود شده است.
• باله پشتی منفرد، کوچک و نزدیک میانه بدن است.
• باله شکمی کم و بیش در امتداد عمودی باله پشتی قرار دارد.
• بعضی گونه های این خانواده فاقد باله های پشتی و شکمی هستند و فقط شعاع‌های نرم را دارند.
• باله دمی دو شاخه است.
• در بعضی گونه‌ها خط جانبی، از چند فلس عقب‌تر از سر شروع می‌شود. در بسیاری دیگر خط جانبی وجود ندارد.
• دارای صفحات زره ای (Scute) هستند. در بعضی گونه های یک صفحه زره‌ای منفرد در ناحیه شکمی دارند.
• معمولا 5 تا 10 شعاع آبششی دارند.
• کیسه شنا، توسط زوائد قدامی با معده و گوش داخلی و به وسیله زوائد خلفی با مخرج ارتباط پیدا می‌کند. زائده خلفی ممکن است به صورت زائده کوری در آید.
• اغلب از جانداران پلانکتونی تغذیه می‌کنند. بعضی علفخوار هستند.
• دارای دو سری مهاجرت‌های عمودی (عمقی) وجهت تخمریزی و افقی (ساحلی) جهت تغذیه است.
• اندازه آنها متغیر بوده و بین 2 تا 75 سانتیمتر هستند.
• از لحاظ شیلاتی با ارزش بوده و مصرف غذایی و روغن کشی و نیز غذای دام و آبزیان دارند.
• تخم‌ها شناور هستند. از تخم‌ها نگهبانی نمی کنند.
• صید آنها توسط ترال، تورگوشگیر، تورگردان، مشتا و تورگردان ساحلی انجام می‌شود.
• اولین فسیل‌ها مربوط به ترشیاری پایینی، ائوسن پایینی است

 

■ پراکنش شگ‌ماهیان در آب‌های جنوبی ایران:

جنس‌های شگ‌ماهیان بخش ایرانی خلیج فارس و دریای عمان: در آب‌های ایرانی خلیج فارس و دریای عمان، 8 جنس از خانواده Clupeidae شناسایی شده است:

• 1. Amblygaster
• 2. Anodontostoma
• 3. Herklotsichthys
• 4. Hilsa
• 5. Nematalosa
• 6. Sardinella > ساردینچه‌ها
• 7. Spratelloides > خمسی‌وارها
• 8. Tenualosa > صبورها

 

■ گونه‌های شگ‌ماهیان ایران در خلیج فارس و دریای عمان: از 8 جنس فوق، در آب‌های ایران 21 گونه به شرح جدول زیر گزارش شده است.
◄ با کلیک روی نام گونه، به صفحه اختصاصی آن بروید ↓