:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده گاوماهیان ← گونه گاوماهی شنی خزری
» این ماهی در بخش ماهیان آب‌های داخلی ایران نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814)j
:: نام فارسی و محلی ایران: گاوماهی شنی خزری، گاوماهی رودخانه‌ای، گاوماهی شنی دریای خزر
• اسامی محلی » سگ‌ماهی، منقل چه (بندر ترکمن)
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Gobiiformes (راسته: گاوماهی‌سانان)→ منابع قدیمی‌تر: سوف‌ماهی‌سانان
← Suborder: Gobioidei (زیرراسته: گاوماهی‌واران)
← Family: Gobiidae (خانواده: گاوماهیان) (En: Gobies)
← Subfamily: Gobiinae
← Genus: Neogobius (جنس: گاوماهی‌های جدید)
← Species: Neogobius fluviatilis (گونه: گاوماهی شنی خزری)
◄ درایران گاهی زیرگونه Neogobius fluviatilis pallasi عنوان می‌شود.
:: نام انگلیسی: Monkey goby و نیز: Sand goby, Caspian monkey goby, Darkie, Caspian sand goby.
• سایر زبان‌ها: روسی » Babka. ترکی » Tatlisu kayasi baligi
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Gobius fluviatilis, Apollonia fluviatilis, Gobius stevenii, Gobius fluviatilis nigra
:: ریشه لغوی: Neogobius از واژه neos (یونانی)= جدید + gobius (لاتین)= گاوماهی
■ کشورهای محل زندگی گاوماهی شنی خزری
• گزارش‌شده از ایران در دریای خزر و کشورهای دیگر نظیر
ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، روسیه، گرجستان، بلغارستان، صربستان، اوکراین
معرفی شده به قزاقستان، ازبکستان، روسیه سفید، کرواسی، یونان، مجارستان، لهستان
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده گاوماهی شنی خزری
• بومی در آب‌های ایرانی دریای خزر، در تمام سواحل و بیشتر رودهای بخش ایرانی دریای خزر مشاهده شده و فراوان است. بطور مثال در جنوب غربی دریای خزر سواحل آستارا، انزلی، چابکسر، چمخاله و ساحل نور، سفیدرود، نهر مادرسو پارک ملی گلستان، رودخانه زرین گل (البرز شرقی)
• سایر نقاط جهان:
دریای خزر، دریای سیاه، رود دانوب، رود دنستر، رود دنیپر، رود دون، رود کوبان، رود ولگا
معرفی شده به دریاچه آرال، رودخانه ویستولا، رودخانه باگ
■ ویژگی‌های زیستگاه گاوماهی شنی خزری
آب شیرین و آب لب‌شور. بنتوپلاژیک (بستر و دور از بستر)
در بهار در عمق 0.5 تا 5 متری دیده می‌شود اما در تابستان ماند اغلب گاوماهیان به مناطق عمیق‌تر تا 10 متر مهاجرت می‌کند.
ساکن آب‌های معتدله با دمای 4 تا 20 درجه سانتیگراد.
ساکن زیستگاه‌های ساحلی، خورها و تالاب‌های شیرین و لب‌شور و نیز دریاچه‌ها و رودخانه‌های بزرگ و متوسط. روی بسترهای شنی یا گلی هستند. یکی از ماهیان غالب در پایین‌دستِ رودها. در آب‌های با جریان زیاد حضور ندارد.
مختصات جغرافیایی: از 56°شمالی تا 36°شمالی و 25°شرقی تا 54°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک گاوماهی شنی خزری
• شکل بدن: باله‌های پشتی مجموعا دارای 7 شعاع سخت و 14 تا 18 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 1 شعاع سخت و 12-17 شعاع نرم | اولین شعاع منشعب باله دوم پشتی حدود دوبرابر طول شعاع یکی مانده به آخر است | ناحیه پس سری کاملا فلس‌دار | دیسک شکمی 90 تا 100 درصد فاصله بین پایهء آن تا مخرج است | تعداد فلس‌های ردیف میانی 55-61+2-4 عدد | بخش خلفی اولین باله پشتی بدون نقاط سیاه | فلس‌های ناحیه سر و بدن از نوع شانه‌ای هستند | ضخامت سر برابر با ارتفاع آن یا بیشتر از آن است. | طول کل بدن 4.5 تا 4.2 برابر طول سر است | قطر چشم بطور مشخصی بیشتر از فاصله بین دو چشم است. | یک چهارم تا یک سوم سرپوش آبششی و نیمی از سینه پوشیده از فلس است. | باله مخرجی تا مخرج می‌رسد و طول کل بدن 6.5 تا 6 برابر آن است. | 20 تا 22 فلس در سری‌های طولی بین دومین باله پشتی و مخرجی قرار دارد. | لب بالایی در گوشه‌های دهان پهن نیست. | رنگ بدن متمایل به قهوه‌ای تا خاکستری یا متمایل به زرد خاکستری است. | پوزه بزرگتر از قطر چشم | ارتفاع ساقه دمی 0.5 تا 0.6 برابر طول ساقه دمی است.
• اندازه: حداکثر طول استاندارد 20 سانتیمتر است. در ایران برای ماهیان نر 16 و ماهیان ماده 11.5 سانتیمتر است.
• طول عمر: حداکثر 5 سال. بیشتر 3-4 سال. در دریای خزر اغلب 2 سال.
• غذا: از دامنهء وسیعی از بیمهرگان بویژه نرمتنان تغذیه می‌کند.
در ایران در ساحل نور، غذای مصرفی آن بترتیب شاخص ارجحیت غذایی شامل: گاماروس‌ها از راسته Amphipoda، لارو ماهی، کشتی‌چسب‌ها از خانواده Balanidae، پالمون‌ها از خانواده Palaemonidae، دوكفـه‌ای‌های خانواده Mytilidae، دوكفـه‌ای‌های خانواده Cardidae، خرچنگ گرد از خانواده Xanthidae، كرم‌های كم‌تار از رده Oligochaeta و تخم ماهی بودند.
در رودخانه زرین گل البرز شرقی، فراوان‌ترین ارگانیسم های غذایی در محتویات معده و روده ماهی؛ ترکوپترا، حلزون آب شیرین، شیرونومیده و گاماریده بود.
• ژنتیک: -
• خصوصیات رفتاری: بی‌خطر برای انسان.
• سایر توضیحات: رشد این ماهی در آب لب‌شور بیش از آب شیرین است.
■ تولید مثل گاوماهی شنی خزری
اولین تخمریزی در 1 یا 2 سالگی روی می‌دهد.
زمان تخمریزی بین ماه‌های آوریل تا جولای و بر حسب مکان تا سپتامبر وقتی دمای هوا بالای 13 درجه سانتیگراد است روی می‌دهد.
ماده‌ها ممکن است در یک فصل چندبار تخمریزی کنند.
نرها با بدن کاملا سیاه با لبه‌های زرد در باله‌ها در طول تخمریزی قابل تشخیصند و لانه‌هایی زیر اجسام سخت ایجاد کرده و از تخم‌های داخل آن به مدت 3-4 روز تا زمان گشوده شدن محافظت می‌کنند.
تعداد تخم‌های در یک لانه 150 تا 2600 عدد متغیر است.
تخم‌ها چسبناک هستند و به سنگ‌ها، پوسته صدف‌ها و گیاهان آبزی متصل می‌شوند.
بررسی روند تولیدمثل گاو ماهی شنی خزری در سواحل نور مبین آن بود که این ماهی یک بار در سال تولیدمثل می‌كند و دارای دوره تولیدمثلی نسبتا طولانی است.
هماوری مطلق این ماهی در روسیه 154 تا 3888 عدد تخم است.
■ صید گاوماهی شنی خزری
■ ارزش‌های اقتصادی گاوماهی شنی خزری
دارای ارزش اکولوژیک به عنوان غذای ماهیان باارزش است.
ارزش خوراکی برای انسان نیز دارد. در جنوب دریای خزر بهره‌برداری تجاریندارد اما در شمال دریای خزر 54 درصد از صید گاوماهیان را تشکیل می‌دهد.
■ وضعیت ذخایر گاوماهی شنی خزری
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های گاوماهی شنی خزری
-
○ تصاویر و فیلم از گاوماهی شنی خزری: |
