:: ماهیان دریای خزر ایران ← خانواده گاوماهیان ← گونه گاوماهی دم‌گرد خزری
» این ماهی در بخش ماهیان آب‌های داخلی ایران نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Neogobius melanostomus (Pallas, 1814)j
:: نام فارسی و محلی ایران: گاوماهی دم‌گرد خزری، گاوماهی گرد خزری، گاوماهی دهان‌سیاه، گاوماهی دم گرد
• اسامی محلی » سگ‌ماهی، سبله
:: رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Gobiiformes (راسته: گاوماهی‌سانان)→ منابع قدیمی‌تر: سوف‌ماهی‌سانان
← Suborder: Gobioidei (زیرراسته: گاوماهی‌واران)
← Family: Gobiidae (خانواده: گاوماهیان) (En: Gobies)
← Subfamily: Gobiinae
← Genus: Neogobius (جنس: گاوماهی‌های جدید)
← Species: Neogobius melanostomus (گونه: گاوماهی دم‌گرد خزری)
:: نام انگلیسی: Round goby و نیز: Caspian round goby, Ginger goby, Black spotted goby.
• سایر زبان‌ها: روسی » Bychok kruglijack ترکی » Kumkayası balığı
:: برخی از اسامی مترادفِ علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Gobius melanostomus, Apollonia melanostoma, Gobius cephalarges, Neogobius cephalarges, Ponticola cephalarges, Gobius chilo, Gobius melanio, Gobius virescens , Gobius exanthematosus, Gobius sulcatus, Gobius affinis, Neogobius melanostomus affinis, Gobius lugens, Gobius grossholzii
:: ریشه لغوی: Neogobius از واژه neos (یونانی)= جدید + gobius (لاتین)= گاوماهی
■ کشورهای محل زندگی گاوماهی دم‌گرد خزری:
• گزارش‌شده از ایران در دریای خزر و رودهای آن، و کشورهای دیگر نظیر
روسیه، جمهوری آذبایجان، ترکمنستان، ترکیه، بلغارتسان، روسیه سفید، مولداوی، رومانی، صربستان، اوکراین
معرفی شده به: قزاقستان، ازبکستان، اتریش، بلژیک، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، آلمان، لیتوانی، هلند، لهستان، سوئد، کانادا، ایالات متحده
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده گاوماهی دم‌گرد خزری
• بومی در آب‌های ایرانی دریای خزرو رودهای آن نظیر قره‌سو، گرگانرود، سفیدرود از دهانه تا سد سنگر، تالاب انزلی، تالاب گمیشان، مادرسو، و...
• سایر نقاط جهان:
اقیانوس اطلس، دریای سیاه، دریای مرمره، رودهای بالکان، رودخانه باگ، رودخانه‌ها و دریاچه‌های مرکزی ترکیه، رود دانوب، دنستر، دنیپر، دون، دریای سیاه، رود کوبان، رود ساراتا، دریای آزو، رود اورال، رود ولگا،
معرفی شده به اکوسیستم‌هایی مثل رود ویستولا، رود الب، دریای آرال، دریای بالتیک و...
■ ویژگی‌های زیستگاه گاوماهی دم‌گرد خزری
دریازی، آب شیرین و آب لب‌شور. مجاور بستر. چندمهاجرتی.
در عمق 0 تا 30 متری حضور دارد.
ساکن آب‌های معتدل با دمای 4 درجه تا 20 درجه سانتیگراد. دمای 0 تا 30 درجه را تحمل می‌کند. همچنین توان تحمل کاهش اکسیژن را برای چندین روز دارد.
آب‌های کم‌عمق لب‌شور را ترجیح می‌دهد اما وارد آب‌های شیرین هم می‌شوند و به تالاب‌ها، دریاچه‌ها، رودهای بزرگ و بندرگاه‌ها وارد شده و روی بسترهای شنی و سنگی و با پوشش گیاهی زندگی می‌کنند.
مختصات جغرافیایی: از 60°شمالی تا 36°شمالی و از 18°شرقی تا 58°شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک گاوماهی دم‌گرد خزری
• شکل بدن: باله‌های پشتی مجموعا دارای 7-8 شعاع سخت و 12-17 شعاع نرم | باله مخرجی دارای 1 شعاع سخت و 9-14 شعاع نرم | ستون فقرات دارای 31-34 مهره | اولین شعاع منشعب بالهء دوم پشتی به بلندی شعاع یکی مانده به آخر است | در میانهء ناحیه پس سر و مقابل استخوان پیش‌سرپوش آبششی فلس ندارد. | کاسه دیسک شکمی دارای لوب‌های گرد و طول آن در ناحیه پایه، کمتر از یک ششم عرض است. | فلس‌ها در طول جانبی بدن 45-54+2-3 عدد | دارای یک نقطهء سیاه بزرگ روی بخش خلفی اولین باله پشتی است. | پهنای سر با ارتفاعش برابر یا از آن بیشتر است | رنگ کلی بدن متمایل به قهوه‌ای تا خاکستری با لکه‌های جانبی قهوه‌ای.
• اندازه: حداکثر طول کل 24.6 سانتیمتر است. نمونه‌های بررسی شده در جنوب شرقی دریای خزر دارای طول 7.3 سانتیمتر بوده‌اند. نرها معمولا بزرگتر از ماده‌های همسن هستند.
• طول عمر: معمولا کمتر از 4 سال و ندرتا 5 یا 6 سال.
• غذا: از دامنهء وسیعی از غذاها شامل بی‌مهرگان گوناگون و ماهیان کوچک، و بویژه نرمتنان تغذیه می‌کند.
در خلیج گرگان از میگوی دریای خزر و نرمتنان دوکفه‌ای تغذیه می‌نمایند. نمونه‌های نابالغ بیشتر از سخت‌پوستان مصرف می‌کنند.
بطور کلی گوشتخوار و همه‌چیزخوار است و تنوع غذای مصرفی تابعی از وضعیت محیط است.
• ژنتیک: تعداد کروموزوم‌های هاپلوئید / گامتیک (n) برابر 23 و تعداد کروموزوم‌های دیپلوئید / زیگوتیک (2n) برابر 46-46 است.
• خصوصیات رفتاری: می‌تواند به عنوان ماهی هرز، وارد اکوسیستم‌ها شده و آسیب‌زا باشد.
• سایر توضیحات: تخم‌های این گونه معمولا با چسبیدن به قایق‌ها و اجسام دیگر، ناخواسته به مکان‌های دیگر منتقل می‌گردد.
شکارچیان طبیعی این ماهی، تاس‌ماهیانی مثل فیل‌ماهی و چالباش و ماهی سوف و نیز پرندگان آبزی نظیر قره‌قاز هستند.
■ تولید مثل گاوماهی دم‌گرد خزری
نرها اولین بار در 3-4 سالگی و ماده‌ها در 2-3 سالگی بالغ می‌شوند.
فصل تخمریزی از آوریل تا سپتامبر است و ماده‌ها ممکن است چند نوبت هر 18-20 روز، تخمریزی کنند. در تالاب گمیشان، اوج رسیدگی جنسی این گونه در تیرماه است.
رنگ بدن نرها در فصل تخمریزی کاملا سیاه می‌شود. تخم‌ها کف‌چسب هستند و به سنگ‌ها، پوسته صدف‌ها و گیاهان متصل می‌شوند.
ماهی نر از تخم و نوزاد در لانه نگهداری می‌کند و معمولا بعد از آن می‌میرد. در یک لانه ممکن است 200 تا 10000 تخم وجود داشته باشد، یعنی متعلق به بیش از یک ماده باشد.
هماوری مطلق این ماهی در شرق اروپا 300 تا 5000 عدد تخم است. در استان گیلان هماوری مطلق این ماهی بین 610 تا 6635 گزارش شده است.
مهاجرت‌های تولیدمثلی به سمت سواحل برای تولیدمثل در این گونه مشاهده شده است.
■ صید گاوماهی دم‌گرد خزری
■ ارزش‌های اقتصادی گاوماهی دم‌گرد خزری
به دلیل اندازه نسبتا بزرگ، در بعضی کشورها بویژه حاشیه دریای آزوف، ارزش صید تجاری دارد.
غذای برخی گونه‌های باارزش مثل تاسماهیان است.
در کشور آذربایجان 88 درصد صید گاوماهیان را تشکیل می‌داده است.
در سال‌های اخیر در شمال دریای خزر 35 تا 50 تن صید شده است که این میزان کاهش شدیدی را نسبت به قبل نشان می‌دهد.
در ایران فاقد ارزش اقتصادی است.
■ وضعیت ذخایر گاوماهی دم‌گرد خزری
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های گاوماهی دم‌گرد خزری
-
○ تصاویر و فیلم از گاوماهی دم‌گرد خزری: |
