■ مشخصات کلی خانواده تون‌ماهیان (Scombridae):
»» خانواده تون‌ماهیان (تن‌ماهیان) به راسته تون‌ماهی‌سانان (Scombriformes) تعلق دارند.
(قبل از 2016، در راسته سوف‌ماهی‌سانان بوده است.)
ریشه لغوی: یونانی > scomber= ماهی ماکرل
نام انگلیسی: Mackerels, Tunas, Bonitos
نام فارسی: تون‌ماهیان، تن ماهیان
■ خصوصیات زیستی و شیلاتی خانواده تون‌ماهیان Scombridae:
- پراکنش در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری.
- در آبهای جهان دارای 15 جنس و 54 گونه هستند.
- بدن کشیده و دوکی‌شکل و تا حدی فشرده در بعضی از جنس‌ها.
- پوزه نوک‌تیز، پیش سرپوش آبششی جدا از استخوان‌های بینی (Nasal) و بوسیله استخوان‌های پرویزنی (Ethmoid) جدا می‌شوند.
- دهان بزرگ، دندان‌های آرواره‌ای قوی، معمولی یا ضعیف که چندان مناسب گوشتخواری نیستند. سقف دهان و زبان نیز ممکن است دندان داشته باشند.
- دو باله پشتی مجزا دارند که می‌توانند در شیارهای پشتی جمع شوند (در مواقع شنای سریع). 5 تا 12 بالچه نیز بین باله دوم پشتی و باله دمی وجود دارد.
- اولین باله پشتی، 9 تا 27 شعاع دارد که از انتهای سر شروع می‌شوند.
- باله سینه‌ای، در بخش بالایی بدن قرار دارد.
- باله‌های شکمی، متوسط یا کوچک بوده و دارای یک خار و پنج شعاع نرم هستند و تقریبا زیر باله سینه‌ای قرار دارند.
- باله دمی کاملا دوشاخه است و دارای شعاع‌های دمی است که کاملا به صفحه انتهایی ستون مهره‌ها متصل است.
- حداقل دو تیغه دمی کوچک (keel) در هر طرف از پایه باله دمی. در بیشتر گونه‌ها یک تیغه بزرگتر، در وسط ساقه دمی قرار دارد.
- خط جانبی ساده و منفرد و گاه شاخه دار است.
- برخی گونه‌ها فاقد کیسه شنا.
- چشم‌ها معمولا دارای پلک سوم.
- مهره ها 31 تا 66 عدد هستند.
- بدن با فلس‌های کوچک یا متوسط و یا سپرهای فلسی پوشیده شده (بخش‌های پشت سر و اطراف باله سینه ای با فلس‌های نازک بزرگ پوشیده شده اند). فلس‌ها از نوع دایره‌ای یا شانه‌ای هستند.
- جنس thunnus و برخی جنس‌های مشابه، دارای یک سیستم شریانی ویژه برای تبادل دما هستند.
- اغلب ماهیانی تندرو و ساکن مناطق اپی‌پلاژیک هستند. بعضی گونه‌ها در آبهای ساحلی و سایرین در آبهای دور ازساحل زیست می‌کنند.
- ماکرل‌ها (Scomber و Rastrelliger) با کمان‌های آبششی بلند خود، پلانکتون‌ها را فیلتر می‌کنند. بعضی از گونه‌های نظیر ماکرل اسپانیایی از غذاهای دیگر نظیر ماهیان کوچک، سخت‌پوستان و سرپایان تغذیه می‌نمایند. همچنین گونه‌هایی از این خانواده گونه های دیگری از همین خانواده را می‌خورند.
- جنس‌ها جدا بوده و معمولا جنس‌های نر و ماده، تفاوت ریختی فاحشی ندارند. در بسیاری از گونه‌ها، ماده‌ها بزرگتر از نرها هستند.
- تخمریزی اغلب در آبهای نزدیک ساحل مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری انجام می‌شود، تخم‌ها پلاژیک بوده و لاروهای نورس پلانکتونی هستند.
- جزو مهمترین ماهیان صنعتی و صید ورزشی هستند.
- می‌توان دو زیر خانواده از آن‌ها استخراج نمود: Gasterochismatinae و Scombrinae که خود به چهار دسته قابل تقسیم است. برای این تقسیم‌بندی‌ها، مطالعات بیشتری پیشنهاد شده است تا اعلام قطعیت بشود.
- صید آن‌ها با تور گوشگیر، رشته قلاب‌های طویل، قلاب خزنده و تورگردان پیاله‌ای امکان‌پذیر است.
■ پراکنش تون‌ماهیان در ایران:
• جنس‌ها: در آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان، یازده جنس از تون‌ماهیان فهرست شده است:
- 1. Acanthocybium (واهو): یک گونه
- 2. Auxis (تون‌های ناوچه): دو گونه
- 3. Euthynnus (تون‌های خوب): یک گونه
- 4. Grammatorcynus (نشانه‌نوک‌ها): یک گونه
- 5. Gymnosarda
- 6. Katsuwonus
- 7. Rastrelliger (طلالی‌ها): یک گونه
- 8. Sarda
- 9. Scomber (خط‌خطی‌ها): یک گونه
- 10. Scomberomorus (خط‌خطی‌های اسپانیایی): دو گونه
- 11. Thunnus (تون‌های اصلی): سه گونه
• گونه‌های تون‌ماهیان ایران: ادعای حضور پانزده گونه از یازده جنس فوق در آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد که به شرح جدول زیر هستند↓
► با کلیک روی نام هر گونه، به صفحه اطلاعات کامل آن گونه بروید:
